کتاب حقوق شهروندی در قلمرو شهرنشینی
ما در کدام جهان زندگی می کنیم؟ انسان ناخواسته به دنیای تضادها قدم می گذارد و در آیینه ی تاریخ، خوبی ها و بدی ها، شکست ها و پیروزی ها، ستمگری ها و عدالت ورزی ها را مشاهده می کند. عصر تاریک برده داری، جنگ های ویرانگر جهانی، و کشتار گسترده بی گناهان از حافظه ی او پاک نمی شود. چگونه می توان طرحی نو در انداخت و در جهانی عاری از خشونت و توام با دگرخواهی زیست؟ نهضت شهروند سازی، در سطح ملی و جهانی، زمینه رسیدن به این هدف را هموار می سازد.
شهروندی نشانه بلوغ فرهنگی و منشاء دو رفتار گوناگون است؛
1- فرمانبری و فروتنی در برابر قانون که پیامد آن نظم و انضباط اجتماعی است؛
2- نافرمانی در برابر تبعیض و ستمگری که پیامد آزادی و تعمیق مردم سالاری است.
شهروندی منزلتی است که به عضو رسمی جامعه اعطا می شود و او را از درجه فرمانبری به مقام فرمانروایی ارتقاء می بخشد.
شهروندان صرف نظر از نژاد، زبان، ملیت، جنسیت، سن، ناتوانی جسمی، قومیت، گرایشات سیاسی، و عقاید دینی سزاوار بهره مندی از حق بر محیط زیست سالم، حق آمد و شد آسان و حق مشارکت در خلق فضای شهری هستند.
مخاطبان این اثر عبارت اند از: روسای قوه مقننه، مجریه و قضاییه؛ وزراء، استانداران، فرمانداران، بخشداران، شهرداران و اعضای شورای شهر و روستا؛ دادرسان، وکلاء، سردفتران اسناد رسمی و مشاوران حقوقی؛ دانشجویان حقوق، علوم سیاسی، شهرسازی، برنامه ریزی شهری و منطقه ای؛ و کلیه علاقه مندان به حقوق شهروندی و شهرنشینی.
مفهوم شهروندی طی دو دهه گذشته به طور گسترده بر زبان و قلم سیاستمداران جاری شده لیکن تعریف روشنی از آن ارائه نشده است.
شهروندی پیوندی وثیق با تابعیت دارد. عالمان حقوق مفاهیم مبهم را نمیپذیرند و قانونگذاری بر اساس ادبیات تردید و تفسیر را ترویج نمینمایند. برخی از متفکران بزرگ حقوق ایران بر این باورند که حقوق اتباع یک کشور در رابطه با موسسات عمومی حقوق شهروندی نامیده میشود آیا این مفهوم تکرار حقوق اتباع یک کشور معین است یا اینکه معنای نوینی از نقش فعال فرد در یک جامعه سیاسی را نشان میدهد؟
شهروندی و تابعیت را نمی توان همانند دانست. با این توصیف، چرا شهروندی با تاخیر طولانی به نظام حقوقی ایران رسید؟ ترمینولوژی حقوق تعریفی از آن ارائه نمی دهد و در مقدمه عمومی علم حقوق در رابطه با آن سخن گفته نمی‌شود. بیگانگی با این مفهوم بی ارتباط با ساختار حکومت و دیدگاه صاحبان قدرت نیست.
شهروندی در بستر مردم سالاری رشد می کند و نظارت پذیری بر قدرت حاکمه را توسعه می‌بخشد. شاید گمان شود حقوق بشر در کالبد حقوق شهروندی حلول نموده و به عنوان جایگزینی برای آن به شمار می آید.
این دو مفهوم، با وجود وحدت مصداق، از یکدیگر متمایزند. حقوق بشر، فرا زمانی و مکانی است؛ لیکن حقوق شهروندی نسبیت پذیر است. حقوق بشر هنگامی که از نیروی الزام آور قانون داخلی بهره مند میشود و رنگ ملی به خود می گیرد، حقوق شهروندی نامیده می شود. آیا می توان گفت مفاهیم تابعیت و شهروندی همسانند؟
پاسخ مثبت به این پرسش ابهامات حقوقی ناشی از گستره مفهومی شهروندی را بر طرف خواهد کرد، لیکن فهم عرفی از این واژه و بار معنایی آن به گونه ای است که آن را از تابعیت جدا می کند. تابعیت به محض تولد بر طفل تحمیل می شود. جوهره ی شهروندی آگاهی، تعلیم و آموزش و قدرت اعمال حقوق سیاسی است. اطفال، اگرچه تبعه محسوب می شوند، ولی از گستره ی شهروندی بیرون می مانند.
شهروندی در مفهوم نوین خود به تدریج از تابعیت فاصله می گیرد. اتباع خارجی (عضو اتحادیه اروپایی) در انتخابات شهرداری های کشورهای اروپایی از حق رای بهره مند می شوند.
مفهوم شهروند جهانی نیز از بند تابعیت رها است. محرومیت از حقوق شهروندی به عنوان مجازات نقض قوانین، به موجب قانون، امکانپذیر است، ولی دادرسان مجاز به صدور حکم محکومیت به سلب تابعیت نیستند. حقوق شهروندی به اشخاص حقیقی اختصاص دارد و اشخاص حقوقی شهروند نامیده نمی شوند.
دیدگاه