امروز: پنج شنبه, ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۷ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۸ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 265477
۵۷۹۴
۱
۰
نسخه چاپی
Iran Carpet Museum

آشنایی با تاریخچه فرش و موزه ملی فرش ایران

قالی پازیریک مربوط به دوره ایران هخامنشی است و بیش ار 2400 سال قدمت دارد. این قالی در مجموعه پازیریک نزدیک سیبری حدود هفتاد سال پیش یافت شد و هم اکنون در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شود

آشنایی با تاریخچه فرش و موزه ملی فرش ایران

تاریخ فرش در جهان و ایران

قدیمی‌ ترین فرش جهان

قالی پازیریک مربوط به دوره ایران هخامنشی است و بیش ار 2400 سال قدمت دارد. این قالی در مجموعه پازیریک نزدیک سیبری حدود هفتاد سال پیش یافت شد و هم اکنون در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شود.

قالی پازیریک قدیمی‌ ترین فرش دنیا است که در سال ۱۳۲۸ (۱۹۴۹) توسط سرگی رودنکو، باستان‌ شناس روس در دره پازیریک در کنار اشیاء باستانی دیگری در در گور یخ‌ زدهٔ یکی از فرمانروایان سکایی کشف شد. دره پازیریک دره‌ ای کوچک در شمال کوهستان آلتایی در جنوب سیبری مرکزی و ۷۹ کیلومتری مرز مغولستان قرار دارد. بیشتر پژوهشگران این قالی را از دست‌ بافت‌ های پارت‌ ها و یا مادها می‌ دانند.

در این فرش به ابعاد تقریبا ۲ مترمربع(۲۱۰×۱۸۳ سانتی‌متر) در هر سانتی‌ متر مربع ۳۶ گره وجود دارد و رنگ‌ های به کار رفته در این فرش، سبز، آجری، قرمز تیره، آبی و قهوه‌‌ ای هستند. البته گذر زمان باعث دگرگونی در رنگ قالی شده و تنها دلیلی که باعث سالم ماندن نسبی قالی بوده یخبندان شدید منطقه دره آلتای است.

شواهدی بیشمار گویای ایرانی بودن این قالی است؛ اسب‌ ها و گوزن زرد خالدار ایرانی و آهوان که در بنای تخت جمشید نیز از این نمونه حجاری ها دیده می شود، همگی مربوط به نژاد ویژه ایرانی است.

همچنین سبک کار (گره زدن) به شیوه قالیبافی ایرانیان است. بهره‌ گیری از رنگ‌ های متفاوت و تقارن آنها نشان می‌دهد این قالی در یک کارگاه مجهز و با تبعیت از یک الگوی دقیق بافته شده است. جالب اینجاست که در قاب های بالایی آن نماد های X مانندی دیده می شوند که در واقع نشانگر درفش کاویانی یا پرچم کاوه هستند که در دوران ساسانیان و اشکانیان به مهمترین پرچم ایران تبدیل شد.

آشنایی با تاریخچه فرش و موزه ملی فرش ایران

تاریخچه فرش در ایران

طبق روایات شاهنامه فردوسی، آغاز فرش­بافی، رشتن و بافتن به زمان تهمورث یعنی زمان پیشدادیان باز می­ گردد. در تاریخ طبری از فرش ­هایی که با مو و پشم حیوانات در این دوره بافته شده سخن رفته است.

قدیمی­ ترین نشانه از هنر قالیبافی به عصر مفرغ باز می­ گردد این نشانه یک کارد قالیبافی است که از گورهای عهد مفرغ ترکمنستان و شمال ایران یافت شده است. در شهر سوخته (دشت سیستان ـ جنوب شرقی ایران) نیز فرش ­های حصیری و پارچه و ابزارهای بافندگی به دست آمده که متعلق به 2800-2500 پیش از میلاد است.

در دوره هخامنشیان، به نقل از گزنفون، شهر کهن ساردیس به قالی­ های گره­باف خود فخر می­کرده که به نقش­ های حاشیه و هیکل­ های مردان و شیردال­ های افسانه ­ای آراسته بوده است.

کهن­ ترین قالی­ ها به ترتیب: قالی کشف شده در نقش برجسته کاخ نینوا، فرش پازیریک از پنجمین گور اقوام سکایی، تکه فرش قومس (دوران ساسانیان)، فرش آناتولی (13-14م).

از دوره اشکانیان تنها می ­توان به فرش مقبره لو ـ کان چین اشاره کرد که به عقیده پژوهشگران پشم آن از قفقاز (که در ان زمان متعلق به ايران بود) است. از دوره ساسانیان نیز تکه فرش قومس و فرش تاریخی و جواهرنشان بهارستان که در تالار بار عام کاخ تیسفون گسترده بوده و پس از حملة اعراب به عنوان غنیمت تقسیم شده است.

در قرون اولیه هجری پس از نفوذ اسلام طرح فرش­ ها، به سبب منع شبیه­ سازی و زینت، تغییر کرد امّا در زمان خلفای عباسی که تجمل­گرایی و قصرهای پر زرق و برق رواج یافت بافت این­گونه فرش ­ها نیز رونق گرفت. از دوره سلجوقی نیز تکه فرشی با نقوش هندسی در موزه اوقاف استانبول نگهداری می ­شود.

سفرنامه ابن بطوطه از دوره ایلخانان به فرش­ های عظیم و گرانبهای کاخ غازان­خان و فرش­های حرم امام رضا (ع) در مشهد اشاره كرده است. در دوره تیموریان از کارگاه­ های بزرگ قالی­بافی سبزوار سخن رفته و استفاده از مینیاتور در نقشه فرش­ ها توسط نگارگران چیره ­دست.

آشنایی با تاریخچه فرش و موزه ملی فرش ایران

فرش در دوره صفویه

اوج قالی کلاسیک ایرانی را که از آن با رنسانس قالی ایران یاد می شود زمان سلاطین صفوی (۱۷۲۲-۱۴۹۹ میلادی) به ویژه زمان حاکمیت شاه طهماسب اول (۱۵۸۷-۱۵۲۴ میلادی) و شاه عباس کبیر(۱۶۲۹-۱۵۸۷ میلادی) ثبت کرده اند. از این دوران حدود ۳۰۰۰ تخته فرش به یادگار مانده که درموزه های بزرگ دنیا و یا در مجموعه های شخصی نگهداری می شوند.

در این دوران در کنار قصرهای پادشاهان کارگاههای قالی بافی بناشد و مراکز گوناگون که قبلا در تبریز ، اصفهان ، کاشان ، مشهد ، کرمان ، جوشقان ، یزد ، استرآباد ، هرات و ایالات شمالی نظیر شیروان ، قره باغ و گیلان وجود داشتند توسعه و رونق بیشتری گرفتند.

در همان زمان ، نقاشان و نگارگران بلندپایه طرحهای خلاصه شده و ترکیبی ترنج در وسط قالی و لچکها را در آن وارد کردند. یعنی همان طرحی که قبلا به زیباترین وضعی در قرن پانزدهم روی جلد کتابهای ارزشمند به کار می رفت.

با اشغال کشور بوسیله افغانها (۱۷۲۲-۱۷۲۱ میلادی) این صنعت و هنر رو به انحطاط گذاشت.

در زمان افشاریان بخاطر جنگ­های پی­درپی تولید فرش­ های زینتی کاهش یافت. از زمان کریم خان زند دو تخته فرش باقی مانده که یکی تاریخ­دار و به سفارش حاکم وقت کرمان و دیگری احتمالاً در شیراز بافته شده است.

در زمان قاجار اروپا و آمریکا تقاضا برای خرید فرش ایران را افزایش می­دهند. شرکت­های چند ملیتی فرش در ظاهر برای تشویق به صادرات و در واقع برای سودجویی کشورهای استعمارطلب تأسیس می­شود.

در قرن نوزدهم قالیهای ایرانی ، بویژه فرشهای نفیس ناحیه تبریز به اروپا راه یافتند. از سوی کشورهای اروپایی نمایندگانی به تمام کشورهای مشرق زمین گسیل شدند و با رقابت بسیار فشرده کلیه فرشهای کهنه و عتیقه را گردآوری کرده به قسطنطنیه که هنوز هم مهمترین بازار قالی مشرق زمین بود فرستادند.

با به پایان رسیدن منابع فرش های کهنه ، شرکتهای انگلیسی (زیگلر ۱۸۸۳ م) آمریکایی و آلمانی به طور نامحدود اقدام به تاسیس کارگاههایی در تبریز ، سلطان آباد(اراک) ، کرمان کردند. این روال تا جنگ جهانی اول که تولید قالی به طور قابل توجهی افزایش یافته بود ادامه داشت.

دو کتاب در زمینه فرش به رشته تحریر در می­آید: کتاب تجارت قالی رنگین به رنگ­های جوهری و کتاب یادگار حسن از آثار دین.

در دوران پهلوی به کارگاه ها نظم بخشیده شد و بهداشت مورد اهمیت قرار گرفت. دستگاه فرش ماشینی نيز وارد ایران شد. پس از انحلال مؤسسه قالی ایران شرکت سهامی فرش ایران تأسیس شد و مرکز صنایع دستی، انجمن دوستداران فرش ایران و موزه فرش دایر گردید.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر پایه مصوبه سال 1382 شورای عالی اداری «مرکز ملی فرش ایران» برای سامان­دهی و یکپارچگی وضعیت کمی و کیفی تولید و عرضه فرش دستباف بنیان نهاده شد. هدف این مرکز، معرفی جایگاه ارزشمند فرش دستباف ایران، حمایت از بافندگان و دست­اندرکاران فرش و توسعه صادرات این محصول با ارزش است.

آشنایی با تاریخچه فرش و موزه ملی فرش ایران

موزه فرش ایران

موزه فرش ایران یکی از موزه‌هایی است که با رویکرد اشاعه و ترویج فرهنگ ایرانی در قالب هنر اصیل و سنتی ایران ایجاد شده‌ است. این موزه به دستور فرح پهلوی ساخته شد و در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۶ به وسیله وی گشوده شد. در این موزه فرش های بسیار نفیس از سراسر ایران که حاصل کار هنرمندان مشهور می باشد به نمایش گذاشته شده است.

پژوهش در سوابق‌، تحولات و كیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش‌، خاصه در ایران‌، گردآوری و خریداری نمونه انواع قالی‌های دست بافت ایرانی و برگزاری نمایشگاه‌های موقت از فرش ایران و سایر نقاط جهان‌، از اهداف موزه فرش ایران به شمار می آید.

ساختمان موزه معماری شكیل و چشم‌گیری دارد كه آذین‌های نمای بیرونی آن شبیه به دار قالی است‌. سطح نمایشی موزه مساحتی برابر 3400 مترمربع را در بر می‌گیرد كه شامل دو تالار است و برای نمایش انواع قالی‌ های دست بافت و گلیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. تالار طبقه هم‌كف در موزه فرش ایران به نمایشگاه دایمی اختصاص دارد و تالار فوقانی جهت برگزاری نمایشگاه‌های موقت گلیم و قالی طراحی شده است‌.

عمده فرش‌های به نمایش در آمده در موزه فرش ایران مربوط به بازه زمانی قرن یازدهم هجری قمری تا دوران معاصر است. این فرش‌ها مربوط به نقاط مختلف کشورمان است و در هر بخش از موزه توضیحاتی درباره تفاوت نقش و نگار و مواد استفاده شده در فرش‌های همان منطقه ارائه شده است. از جمله این مناطق می‌توان به اصفهان، تهران، تبریز، کاشان، مشهد، قم، سنندج و کرمان اشاره کرد.

مجموعه موزه فرش ایران شامل با ارزش‌ ترین نمونه‌های قالی ایران از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به شمار می آید. معمولاً حدود 135 تخته از شاه‌كارهای قالی ایران‌، بافت مراكز مهم قالی‌بافی مانند كاشان‌، كرمان‌، اصفهان‌، تبریز، خراسان‌، كردستان و جز آن‌ها، در تالار طبقه هم‌كف به معرض نمایش گذاشته می‌شود.

آشنایی با تاریخچه فرش و موزه ملی فرش ایران

ویژگی‌ های موزه فرش ایران

مجموعه موزه فرش ایران شامل با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایران از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به شمار می آید. معمولاً حدود ۱۳۵ تخته از شاهکارهای قالی ایران‌، بافت مراکز مهم قالی‌بافی مانند کاشان‌، کرمان‌، اصفهان‌، تبریز، خراسان‌، کردستان و جز آن‌ها، در تالار طبقه هم‌کف به معرض نمایش گذاشته می‌شود. در کتاب‌خانه موزه حدود ۳۵۰۰ جلد کتاب به زبان‌های فارسی‌، عربی‌، فرانسه‌، انگلیسی و آلمانی در اختیار هنردوستان و پژوهشگران قرار می‌ گیرد.

همچنین بهترین کتاب‌ها و نشریات و تحقیقات مربوط به فرش ایران و قالی‌های مشرق زمین به طورکلی و کتاب‌هایی در زمینه مذهب‌، هنر و ادبیات ایران در کتابخانه موزه موجود است‌. در کنار کتابخانه‌، کتاب فروشی موزه نیز مشغول به کار است‌. همچنین برای استفاده از بازدیدکنندگان موزه‌، فیلم‌ها و اسلایدهایی در زمینه قالی‌بافی و گلیم و هنرهای دستی ایران در سالن نمایش موزه به نمایش در می آید. همچنین در این نمایشگاه تابلوفرش های نفیس تبریزی، فرش تبریز به نمایش درمی آید که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می کند

پژوهش در سوابق‌، تحولات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش‌، خاصه در ایران‌، گردآوری و خریداری نمونه انواع قالی‌های دست بافت ایرانی و برگزاری نمایشگاه‌های موقت از فرش ایران و سایر نقاط جهان‌، از اهداف موزه به شمار می آید.

در این نمایشگاه نمونه‌هایی از قالیچه‌های تصویری شاهنامه بایسنغری به نمایش درآمده است که گوشه‌هایی از ادبیات‌، اسطوره‌، مذهب و فرهنگ و هنر غنی ایران را نشان می‌دهد. این آثار همه در کارگاه قالی‌بافی استاد موسوی سیرت‌، به یاری هنرمندان جوان ایرانی و ذوق و سلیقه استاد دنیا دیده و تکنولوژی کامپیوتری آفریده شده‌اند.

از ویژگی‌های موزه فرش، قالیچه دست‌بافت ارزشمند و بی‌نظیر ایرانی‌، کار فرش بافان کاشان‌، در اندازه‌های 130 در 220 سانتی‌متر، معروف به قالیچه میرزا کوچک خان جنگلی است که این شخصیت روحانی ملی را در لباس نظامی مسلح به تفنگ و اسلحه کمری‌، قطار فشنگ نمایش می‌دهد. در شمسه بالای تصویر میرزا، کتیبه‌ای با عبارت و نام کارخانه ملامحمود دیده می‌شود که احتمالاً، با توجه به این عبارات‌، تاریخ بافت قالیچه سال‌های آخر دوره قاجار است‌.

قدیمی‌ترین فرش شناخته شده در جهان قالی 2500 ساله پازیریک است كه در 1949 م‌، در جنوب سیبری كشف‌شد و آن را بافت ایران در دوره هخامنشی دانسته‌اند. آشكار است كه قالی‌بافی در ایران در دوره هخامنشی وجود داشته و در قرن پنجم پیش از میلاد، دوره‌ای طولانی از تكامل را پشت‌سر گذاشته است‌.

قالی ایرانی پیوسته به عنوان یكی از اصیل‌ترین هنرها مورد توجه بوده و طیف وسیعی از طرح‌ها و نقوش زیبا را در برداشته است‌. در میان قالی‌ ها با طرح‌های گوناگونی كه در آن‌ها به كار گرفته شده‌، قالی‌های تصویری جایگاه ویژه‌ای دارند. بافت این قالی‌ها اواخر سده نهم هجری مجدداً آغاز شد و تا به امروز ادامه یافته است‌.

در موزه فرش ایران نمونه‌هایی از قالیچه‌های تصویری شاهنامه بایسنغری به نمایش درآمده است كه گوشه‌هایی از ادبیات‌، اسطوره‌، مذهب و فرهنگ و هنر غنی ایران را نشان می‌دهد. این آثار همه در كارگاه قالی‌بافی استاد موسوی سیرت‌، به یاری هنرمندان جوان ایرانی و ذوق و سلیقه استاد دنیا دیده و تكنولوژی كامپیوتری آفریده شده‌اند.

در طول سالیان دراز، در موزه فرش ایران نمایشگاه‌های مختلفی برگزار شده که مشهورترین آن‌ها از این قرارند: نمایشگاه طرح بته که در دی ماه 1365 بر پا شده‌، نمایشگاه سجاده‌ ها و قالی‌های طرح محراب از سده دهم تا چهاردهم هجری‌ نمایشگاهی از قالی‌ های گل برجسته از قرن هشتم هجری تا دوره معاصر به مناسبت بزرگداشت دهه‌فجر در 12 بهمن 1364 و دست بافت‌های ارامنه ایران.

  • منبع
  • باشگاه خبرنگاران جوان
  • مرکز ملی فرش ایران

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید