پس از فروپاشی سلسله ساسانیان و ورود اسلام به ایران زمین ساخت مساجد آغاز شد. در سه قرن نخستین حکومت اسلامی در ایران، مساجد به شیوه‌ای بسیار ساده و به پیروی از معماری ساسانی ساخته می‌شد و زادگاه اولین نمونه‌های معماری اسلامی ایران در خراسان بوده است.
1- مسجد تاریخی دامغان
معروف‌ترین بنای قرون اولیه اسلام در ایران، مسجد تاریخانه دامغان است. تاری در لفظِ ترکی به معنای خدا است و تاریخانه به معنای خدای خانه یا خانه خدا می‌باشد. مسجد تاریخانه دامغان در اواسط قرن دوم هجری ساخته و در دوره‌های بعد تکمیل شد و در نقشه اولیه آن تغییراتی صورت گرفت.
2- مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان یکی از کامل‌ترین مساجد چهار ایوانی در ایران است. این مسجد دارای بیست ساختمان کاملا متمایز است که در دوره‌های مختلف تاریخی ساخته شده است و بیش از 13 قرن معماری ایران را نشان می‌دهد. در هر یک از دوره‌های تاریخی پس از اسلام بخشی از این مسجد ساخته یا تعمیر شده است، از همین رو مسجد جامع اصفهان را موزه معماری ایران به شمار می‌آورند.
3- مسجد جامع ورامین
مسجد جامع ورامین یکی از بناهای تاریخی ورامین است. ساخت مسجد در دوره سلطان محمد خدابنده آغاز و در دوره پسرش به پایان رسید. این مسجد با گنبد و ایوان‌های چهارگانه کشیده و رفیع، طاق‌نماهای باریک و بلند، کاشی‌کاری معرق و گچ‌بری‌های زیبا، از آثار برجسته قرن هشتم هجری ایران به شمار می‌رود.
4- مسجد گوهرشاد خراسان
مسجد گوهرشاد که در کنار مرقد حضرت رضا (ع) در مشهد واقع است، به همت همسر هنر پرور شاهرخ تیموری بنا شد و به دلیل موقوفات بسیار و مجاورت با آرامگاه حضرت رضا از مهم‌ترین و شلوغ‌ترین مسجدهای ایران به شمار می‌رود.
مسجد گوهرشاد در سال 821 هجری و به شیوه چهار ایوانی ساخته شد. بخش‌های مختلف بنا از ایوان و گنبد و مناره، از آجرهای لعابدار و کاشی‌های معرق نفیسی پوشیده شده است. معمار این مسجد پرآوازه مانند بسیاری دیگر از بناهای دوره تیموری، استاد « قوام الدین شیرازی» است.
5- مسجد امام اصفهان
مسجد امام اصفهان یکی از زیباترین و برجسته‌ترین آثار معماری ایرانی است. ساخت این بنا که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع است از سال 1020 هجری در عصر شاه عباس اول آغاز شد. نام یکی از برجسته‌ترین معماران ایرانی یعنی استاد «علی اکبر اصفهانی» به عنوان معمار مسجد در سردر باشکوهی که با کاشی‌های معرق نفیس آذین شده و در کتیبه‌ای که به خط ثلث بر زمینه‌ای لاجوردی نگاشته شده، به چشم می‌خورد. مسجد امام به شیوه‌ی چهار ایوانی ساخته شده است و در دو سوی شبستان اصلی در جنوب مسجد، دو مدرسه قرار دارد.
6- مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان
یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده شهر اصفهان است که در دوران صفویه بنا شده‌است. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری است که توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده‌است. مسجد شیخ لطف‌الله به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده‌است و به «شیخ لطف‌الله» عالم دینی به نام عهد صفویه پرداخت شده است. گنبد به غایت زیبای این مسجد به شیوه‌ی ساسانی بر روی یک اتاق چهار گوش استوار شده است. در این مسجد به دلیل موقعیت قرار گرفتن سردر ورودی در ضلع شرقی میدان، تغییر جهتی به سوی جنوب انجام گرفته، تا گنبد خانه رو به سوی قبله داشته باشد.
7- مسجد وکیل شیراز
مسجد وکیل آباد شیراز یکی از مهم‌ترین و زیباترین آثار به جای مانده از دوران زندیه است که در 1187 هجری قمری ساخته شد. سردر ورودی مسجد در قسمت شمالی قرار دارد و در مقابل آن در جنوب مسجد، شبستانی وسیع (50*100 متر) ساخته شده است که 48 ستون سنگی یکپارچه ابهتی چشم‌گیر بدان بخشیده است. سراسر نمای مسجد، دو ایوان بزرگ شمالی و جنوبی و سر در ورودی دارای کاشی‌کاری‌های نفیس و رنگ‌های فریبنده و چشم نواز است.
8- مسجد و مدرسه سپهسالار تهران
مسجد و مدرسه سپهسالار در سال 1296 ه.ق و به همت «میرزا حسین خان سپهسالار» جنب «کاخ سپهسالار» ساخته شد. این مسجد که در زمان خود بزرگ‌ترین مسجد تهران قلمداد می‌شد، بنایی است چهار ایوانی، با ایوان‌هایی رفیع و گنبدی زیبا در جبهه جنوبی. بر روی مناره‌های چندگانه مسجد، سطوح کاشی‌هایی با نقش‌های هندسی، در کنار کاشی‌هایی قرار دارند که اغلب تصاویری از مناظر گوناگون را تا قسمت فوقانی گلدسته‌ها پوشانیده‌اند.
9- مسجد نصیرالملک شیراز
مسجد نصیر الملک از مساجد تاریخی شیراز است که در محله گود عربان خیابان لطفعلی خان زند واقع شده است و جزو بناهای دوران قاجار و اندکی تاثیر پذیرفته از معماری عثمانی است که در فاصله سال های 1293 تا 1305 ه.ق به دستور حسینعلی نصیر الملک که از اعیان و اشراف شیراز بود، ساخته شده است. این مسجد بین سال های 1293 تا 1305 ه.ق توسط محمد حسن معمار و محمدرضا کاشی پز معماران آن زمان ساخته شده است.
دیدگاه