سند سفیدامضا یا سفیدمهر چیست؟
سند سفید امضا یا سفید مهر، ورقه‌ای است که به‌صورت امضا یا مهر شده، در اختیار شخصی قرار داده شده است تا مندرجاتی معین در آن درج شود یا به امانت نگه دارد. حال چنانچه هر موضوع دیگری جز موضوع مورد توافق در آن درج شود، شخص مرتکب جرم سوءاستفاده از سفید امضا و در مواردی خیانت در امانت می‌شود.
سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضا در قانون
ماده 118 قانون تعزیرات مصوب سال 1362 که قبلا عنصر قانونی این جرم را در ایران تشکیل می داد اشعار می داشت:«هرکسی از سفید مهری که به او سپرده شده سوء استفاده کرده و از روی تقلب انتقال یا برائت ذمه یا چیز دیگری که موجب خسارت صاحب امضاء یا مهر شود روی آن بنویسد محکوم به شلاق تا 74 ضربه خواهد شد.»
بدین ترتیب جرم این ماده مواردی را در بر می گرفت که کسی کاغذ سفیدی را امضا کرده و آن را به دیگری می داد و از وی می خواست که متن مشخصی را برروی آن بنویسید ولی گیرنده سفید امضاء برخلاف دستور صاحب امضاء در ورقه مذکور متنی دال بر مدیون بودن صاحب امضاء نوشته و بدین ترتیب موجب خسارت به صاحب امضاء می گردید. همین طور اگر بازرگانی به دلیل مسافرتی که در پیش داشت یا به خاطر مشغله ای که با آنها مواجه بود چکی را امضا نموده و آن را به حسابدار خود می داد و از وی می خواست که آن چک را به نام شخصی که از بازرگان طلبکار است و به میزان طلب وی تنظیم کرده و برای طلبکار ارسال دارد ولی حسابدار آن را به نام خود نوشته و چک را نقد می کرد عنصر مادی این جرم تحقق می یافت. این مواد در حقوق فرانسه تحت عنوان کلاهبرداری و درحقوق انگلیس بنا برقانون جعل و قلب مصوب سال 1981 تحت عنوان جعل قابل پیگیری می باشد.
به نظر می رسد که برای تحقق این جرم برطبق ماده 118 سابق ورود خسارت مالی و اقتصادی به صاحب امضاء یا مهر ضرورت داشت بنابراین هرگاه کسی با نوشتن مطلبی موجب بروز مشکلات جزایی یا سیاسی برای صاحب امضاء یا مهر و یا باعث هتک حیثیت وی میگردید یا مثلا با نوشتن یک پیشنهاد ازدواج برروی سفید امضاء و نشان دادن آن به همسر صاحب امضاء موجب مشکلات خانوادگی و احیانا طلاق گرفتن همسر صاحب امضا از وی می شد، تحقق جرم موضوع ماده 118 قانون تعزیرات مورد تردید قرار می گرفت.
با تصویب قانون تعزیرات جدید سال 1375 ماده 673 تحت عنوان خیانت در امانت جانشین ماده 118 سابق شد، این ماده علاوه بر تغییر میزان مجازات این جرم، تفکیک بین حالتی که سفید مهر یا سفیدامضاء به فرد سپرده شده و حالتی که خود وی به آن دست یافته است را از میان برداشته و باهر دو برخورد مشابهی کرده است.
مادۀ 673 به علاوه هرگونه سوء استفاده از سفید امضاء یا سفید مهر را مشمول این ماده قرار داده است و بنابراین آنچه که فوقا در مورد ماده 118 سابق و لزوم ورود خسارت مادی براساس آن گفتیم درمورد ماده 673 صدق نمی کند. بدین ترتیب کسب اعتبار و شهرت کاذب با نوشتن مطالبی برروی سفید امضاء یا ایجاد مشکلات سیاسی و عاطفی و خانوادگی برای صاحب امضاء باانجام این کار می تواند موجب تحقق جرم موضوع ماده 673 گردد.
در حال حاضر ماده 673 قانون مجازات اسلامی در بیان این جرم مقرر می دارد:«هرکس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده و یا به هر طریقی به دست آورده سوءاستفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم می شود.»
منظور از این ماده آن است که هر کاغذ سفید یا سند سفیدی که به کسی داده می شود و پایین آن مهر یا امضاء شده است در دست فرد امانت است و نباید از آن سوء استفاده نمود و در صورت سوء استفاده یعنی پرکردن جاهای سفید کاغذ به ضرر شخصی که زیر آن را امضا یا مهر نموده سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضاء صورت گرفته که این عمل در قانون جرم و دارای مجازات است که مجازات آن بیان شد.
همچنین بر اساس ماده 674 این قانون «هر گاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل: سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکان یا متصرفان آنها استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
بنابراین مشخص می‌شود که شخص باید ورقه یا سندی پر نشده را در اختیار شخص دیگری قرار دارد و او آن سند یا ورقه را بر خلاف توافق معهود پر کند. مهم نیست سند به چه نحوی به دست شخص رسیده باشد، حتی او می‌تواند سند را در خیابان پیدا کرده و مورد استفاده قرار دهد؛ بنابراین رکن مادی اصلی، پر کردن سند و ورقه برخلاف توافق با صاحب امضا یا مهر است.
برای شکایت از جرم سوءاستفاده از سفید امضا باید به دادسرای محل وقوع جرم یا دفتر خدمات قضایی در هر نقطه از ایران مراجعه کرد.
با توجه به 673 ق.م.ا ماده چند نکته به ذهن میرسد که ذیلا بدان ها اشاره می شود:
1- سفید مهر یا سفید امضاء عبارت است از ورقه سفیدی که شخص آن را مهر یا امضاء می کند و به دیگری می دهد تا آنچه را که تحویل گیرنده باید در بالای آن بنویسد از قبل مورد تایید و تصویب وی قرار داشته باشد.
2- تحقق جرم سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضاء مستلزم وجود اوراق قبلی مذکور است.
3- سفید مهر یا سفید امضاء سندی است ناقص که نیاز به تکمیل شدن دارد زیرا در شرایطی که سند کامل باشد هرگونه الحاق یا قلم بردن بعدی در آن موجب تحقق جعل می گردد نه خیانت در امانت.
4- امضاء یا مهر در ورقه باید قبل از درج مطالب یا تکمیل آن ها در سند به منظور تصدیق و تایید بعدی آنها به عمل آمده باشد، بنابراین کسی که از ورقه سفید واجد امضاء یا مهر مثلا در مقام علمی، سیاسی یا هنری که به عنوان خاطره و یادگاری به عمل آمده سوء استفاده نماید و مطالبی به زیان وی بالای آن بنویسد، مرتکب جعل شده و نه خیانت در امانت.
5- برای تحقق این جرم، سفید مهر بایستی به وسیله صاحب مهر و یا امضاء به مرتکب جرم سپرده شده باشد، به طوری که اگر سفید مهر سپرده نشده و سوءاستفاده کننده خود آن را به دست آورده باشد(به علت فقدان شرط تودیع) مرتکب قانونا درحکم جاعل بوده و مجازات آن را خواهد داشت.
6- مفاد این ماده فقط اختصاص به امین دارد و سوءاستفاده کننده غیر امین از سفید مهر و سفید امضاء مجازاتهای خاص خود را دارد.
ماهیت جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضاء
جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضاء نیز مانند هر جرم دیگری از 3 عنصر تشکیل شده است که عبارتند از عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی.
عنصر قانونی این جرم همانگونه که در آغاز بیان شد در ماده 673 قانون مجازات اسلامی بدان اشاره شده است.
در توضیح عنصر مادی لازم به ذکر است که این عنصر از لحاظ شیوه ارتکاب، طول زمان، پیچیدگی، نتیجه اجرای مادی و کیفیت احراز به ترتیب به فعل و ترک فعل، آنی و مستمر و به عادت، ساده و مرکب، مطلق و مقید و بالاخره مشهود و غیر مشهود تقسیم می شود که جرم سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضاء جرمی می باشد که به صورت فعل محقق می شود و آنی، ساده، مقید و با توجه به نوع ارتکاب ممکن است مشهود یا غیرمشهود باشد.
عنصر روانی جرم سوء استفاده از سفید مهر متشکل از دو جزء می باشد:
الف) سوءنیت عام:
به معنای عمد در ارتکاب عمل فیزیکی، یعنی عمد در نوشتن مطالب تعهدآور بر روی سفید امضا ء و سفید مهر.
ب) سوء نیت خاص:
یعنی قصد نیل به نتیجه یعنی ایراد خسارت به صاحب امضاء یا مهر
با فقدان هریک از این دوجزء، عنصر روانی جرم متزلزل می گشت. بنابراین هرگاه گیرنده سفید مهر این کار را عمدا ولی تنها به قصد کمک به صاحب امضاء یا مهر انجام می داد مثل اینکه چک سپرده شده به وی را به نام ادارۀ برق نوشته وآن را به ادارۀ مذکور ارسال می داشت تا از قطع برق منزل یا تجارت خانۀ صاحب امضاء جلوگیری کند یا این کار را تنها به قصد نشان دادن اعتبار خود به همکاران و دوستان انجام می داد عنصر روانی این جرم تحقق نمی پذیرفت.
نحوه اثبات سوءاستفاده از سفید امضا
برای اثبات وقوع جرم سوءاستفاده از سفید امضا باید ادله کافی داشته باشید. علاوه بر این، بررسی شواهد و مستندات پرونده توسط وکیل می‌تواند باعث پیشرفت پرونده شود.
یکی دیگر از مواردی که در مورد شکایت از جرم سوءاستفاده از سفید امضا وجود دارد، صدور قرار ارجاع امر به کارشناسی جهت بررسی زمان امضا و تقدم و تأخر ورود مندرجات ورقه در آن است. هرچند کارشناسی از مهمترین ادله مثبت ادعای شماست، در مواردی که بین امضا یا مهر ورقه و ورود مندرجات در آن فاصله کمی باشد و در فاصله کم تشخیص تقدم و تأخر غیرممکن است، توجه به سایر ادله بسیار حیاتی به نظر میرسد.
کیفر جرم سوء استفاده از سفید امضاء یا سفید مهر
در اجرای ماده 673 قانون مجازات اسلامی مرتکب جرم مزبور مستوجب حبس از یک تا سه سال حبس می‌باشد. با توجه به‌موقعیت مرتکب و میزان همکاری وی در کشف جرم و جلب رضایت شاکی، ممکن است بر حسب مورد کیفر جرم تغییر، و ممکن‌است مشمول کیفیات مخففه یا برعکس، کیفیات مشدده باشد. به علاوه اعمال مجازاتهای تنبيهی و تکمیلی نیز امکان‌پذیر است.
دیدگاه