ازدواج موقت | ارکان ازدواج موقت | ازدواج موقت در قانون مدنی ایران

ازدواج موقت یا نکاح متعه از جمله موضوعات فقهی و حقوقی در باب ازدواج می باشد، که از دیر باز مورد مناقشه و گفتگو بوده است. سابقه این بحث ها به زمان خلفاء راشیدین باز می گردد. عمده سخن در مورد حلال و یا حرام بودن آن در شریعت مقدس اسلام است. شیعیان به ویژه امامی ها آن را حلال و شاخه ای از ازدواج مشروع می دانند. منابع علمی و اجتهادی مذاهب چهارگانه ی اهل سنّت، ازدواج موقّت را حکم منسوخ میدانند؛ یعنی در گذشته حلال بوده و بعد نسخ شده و حرام شده است و اکنون مرتکب آن ، فعل حرام انجام میدهد؛ اما در عرف عوام سخن از نسخ گفته نمی شود؛ بلکه ازدواج موقت را از اصل و ریشه حرام و خلاف شریعت برمی شمارند.

تعریف ازدواج موقت

ازدواج موقّت یا مُتعَه یا نکاح مُنْقَطِع که در ایران به نام (صیغه ) معروف است بدین معناست که زن، شخصاً یا به وسیله وکیل خویش، خود را برای مدتی معلوم با مهریه تعیین شده به ازدواج مردی درآورد که در ازدواج با او مانع شرعی نداشته باشد.

مانع شرعی عبارت است از مواردی که از نظر شرعی، ازدواج ممنوع است مانند: خویشاوندی نَسبی یا سببی یا شیری یا درعده طلاق بودن و یا شوهر داشتن.

آیه۴۲ سوره نساء درباره ازدواج موقت نازل شده است. مسلمانان در مشروع بودن متعه در عصر پیامبر (ص) اتفاق نظر دارند؛ ولی در اینکه این حکم شرعی بعد از پیامبر نیز باقی است یا نه، اختلاف نظر دارند.

فقهای امامیه همگی به مشروع بودن ازدواج موقت پس از وفات پیامبر(ص) معتقدند. این نوع ازدواج، در قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است.

مستندات ازدواج موقت در قرآن

بر اساس آیه شریفه 24 سوره نساء «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَریضَةً» ازدواج موقت در اسلام یک ازدواج کاملاً شرعی و همانند ازدواج دائم، دارای خطبه عقد، مهریه و عده طلاق می‌باشد.

در ازدواج موقت یا صیغه موقت فرزندان متعلق به والدین هستند. تنها تفاوت ازدواج موقت با دائم در این است که بر مرد، نفقه زن (تهیه خوراک، پوشاک و مسکن) واجب نیست و پس از سپری شدن زمان عقد دیگر نیازی به خواندن صیغه طلاق نیست. ازلحاظ قانونی ماده‌ی ۱۰۷۵ قانون مدني٬ ازدواج موقت در ايران به رسميت شناخته‌شده است. شرايط و ارکان اساسي نکاح منقطع (ازدواج موقت) عبارت‌اند از شرايط صحت نکاح دائم به‌اضافه‌ی تعيين مدت مشخص و تعيين مهر معين براي زن. موانع ازدواج موقت نيز همان موانع نکاح دائم هستند.

متعه در لغت

متعه در لغت به معنای بهره بردن است و در اصطلاح شرعی در سه بهره (معنی) خاص اطلاق شده است:

1- نکاح موقت

2 - حج تمتع

3 -مالی که انسان ، هنگام طلاق زن دائمی ( قبـل از دخـول ) کـه برای او مهری معین نشده باشد می پردازد.

استمتاع به معنای انتفاع است و متعه ي زنان را از آن جهت متعه می نامند که آن مورد انتفـاع است تا مدت معلوم ، بر خلاف نکاح دائم که مدت معلوم ندارد

عناوین ازدواج موقت

درباره ی ازدواج موقت در منابع کتب فقهی و روائی عناوین مختلف وجود دارد که هر یـک از آنها به مناسبت موضوع خاص که در این ازدواج وجود دارد بر آن اطلاق می گردد. در کتب حدیث و روایاتی که در این باره نقل شده است به طور کلی متعه به کار رفته اسـت و می توان گفت که: علت آن ذکرکلمه متعه در قرآن مجید (سوره ی نساء آیه24 ) مـی باشـد . زیـرا در این آیه ی شریفه کلمه استمتاع ذکر شده است؛ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَریضَةً واژه ی متعه از این آیه ی مبارکه استفاده شده است.

از این رو در روایاتی که از أئمه ی معصومین علیهم السلام نقل شده است کلمه متعـه، مـورد استفاده قرار گرفته است و همچنین در جمله معروف خلیفه ی دوم که ازدواج موقت را تحریم نمود، نیز از کلمه ی متعه استفاده شده است: متعتان کانتا فی عهد رسول االله (ص) و أنـا أنهـی عنهمـا و
أعاقب علیهما.

در یک جمع بندی می توان گفت که : واژه ی متعه در نزد مسلمین چه در زمان پیـامبر اکـرم (ص) و چه در زمان سایر ائمه ی معصومین علیهم السلام از عناوین دیگر رایج تر بوده است . حتـی در میان مخالفین آن بیشتر همین کلمه و مشتقات آن که تمتع و استمتاع باشد بکار رفته است.

ارکان ازدواج موقت

از آنجایی که ازدواج موقت (متعه) از عقود است ارکان آن چهار چیز می باشد :

1– صیغه (عقد).

2– طرفین عقد . (محل متعه).

3– مهر.

4– مدت

صیغه

اولین رکن ازدواج موقت، صیغه(عقد) است و منظور از آن لفـظ مخصوصـی اسـت کـه شـرع مقدس آن را برای انعقاد عقد در نظر گرفته است که همان ایجاب و قبول می باشد. در مورد صیغه عقد ازدواج موقت، بین فقها این بحث وجـود دارد کـه در ایـن ازدواج، اصـولاً نیازی به خواندن الفاظ مخصوص است یا اینکه مجرد رضایت قبلی طرفین و هر لفظی که دلالت بر وقوع نکاح داشته باشد کفایت می کند ؟

مرحوم فیض کاشانی گفته است: حصول رضایت قبلی طرفین و وقوع هر لفظی که دلالت بـر وقوع نکاح نماید در انعقاد عقد کافی است و نیازی به الفاظ مخصوصه به نام ایجاب و قبـول نیسـت .

اما مشهور فقهاء می گویند: خطبه ی عقد بایـد بـا الفـاظ مخصوصـی خوانـده شـود و الفـاظ مخصوص، در طرف ایجاب عبارتند از : زوجتک، متعتک و انکحتک و در طـرف قبـول عبارتنـد از قبلت النکاح ، قبلت المتعه و قبلت التزویج. و در طرف قبول می توان فقط بـه عبـارت قبلـت اکتفـا نمود .

در مسأله ی عقد شرایط دیگری چون: خواندن عقد به زبان عربی، ماضی بودن صیغه، قصد انشاء، عاقل، بالغ و ممیز بودن عاقد و طرفین عقد، تعیین زن و شوهر در عقد و رضایت قبلی طرفینبه ازدواج و . . . نیز وجود دارد.

طرف عقد

طرفین عقد ( متعه ) رکن دوم ازدواج موقت می باشد، بنـابر قـول مشـهور در ازدواج موقـت، شرط است که : هرگاه زوج مسلمان باشد زوجه مسلمان و یا کتابی باشد.

 بر اساس روایات مستحب است انسان زن مؤمنه و عفیفه را به متعه بگیرد.

مهر

رکن سوم ازدواج موقت، مهر است و وجود مهر در نکاح موقت شرط است چنانچـه، مهـر در این ازدواج نباشد عقد باطل است و در این مسأله فقهاء شیعه اتفاق نظر دارند. در مهر شرط است (عین) چیزی باشد که مرد و زوج مالک آن باشد و در عین حال، آن شئ مالیت داشته باشد و قابل تسلیم باشد و یا حقی از حقوق مالی و یا منفعت اعیان خارجی باشد (اعم از اموال منقول و غیر منقول) و مقدار آن بستگی به توافق طرفین دارد و میزان خاصی در نظـر گرفتـه نشده است . آنچه که در مهر شرط شده است اینکه مقدار آن معلوم باشد یا از طریق کیل ، وزن و عدد و یا از طریق مشاهده (در صورتی که شئ حاضر مهر زوجه قرار بگیرد)یا به وصف (در صـورتی کـه شـئ غیر حاضر مهر در نظر گرفته شود).

مدت

رکن چهارم ازدواج موقت، تعیین مدت در متن عقد است و اصولاً مهم ترین وجه تمایزی کـه ازدواج موقت با ازدواج دائم دارد همین نکته است که ازدواج موقـت، مـوقتی اسـت و ازدواج دائـم، دائمی است ؛ یعنی در ازدواج موقت ، زن و مرد تصمیم می گیرند که به طـور موقـت بـا هـم ازدواج کنند و پس از پایان مدت اگر تمایل داشتند تمدید میکنند و یا به عقد دائم تبدیل مـی نماینـد و اگـر مایل نبودند بدون طلاق از یکدیگر جدا می شوند، در حالی کـه در ازدواج دائـم زن و شـوهر قصـد دارند که تا پایان عمر زندگی مشترك داشته باشند و در صورت اخـتلاف و بـروز مشـکل در زنـدگی خانوادگی از طریق طلاق از هم جدا می گردند .

تعیین مدت در ازدواج موقت، باید طوری باشد که از نظر کمیت هیچ نکتـه ی ابهـامی وجـود نداشته باشد و اگر مدت ازدواج در عقد ذکر نشود بنا بر قول مشهور ، عقد مذکور تبدیل به عقـد دائـم می گردد . البته مقدار مدت ، مثل میزان مهر در اختیار طرفین است کم باشد یا زیاد مثل روز ، ماه ، سـال و . . . زیرا شارع مقدس حدی برای آن تعیین نکرده است و آن را به عهده ي زن و مرد گذاشته تا بر اساس توافق طرفین عمل گردد و این مسأله یکی از امتیازات ازدواج موقت به شمار می آید.

عدّه ازدواج موقت

زن پس از تمام شدن مدّت متعه یا بخشیدن مدّت از جانب مرد، در صورت دخول و عدم حاملگی و حیض نشدن در سنّ حیض، باید ۲۵ روز عدّه نگه دارد، و در صورت حیض شدن، در اینکه عدّه او دو حیض است یا یک حیض یا یک حیض و نصف آن و یا دو طُهر )پاکی از حیض(، اختلاف است. قول نخست، مشهور است. عدّه زن حامله، وضع حمل او است.

احکام ازدواج موقت

1- در ازدواج موقّت، طلاق نیست و زن و شوهر با تمام شدن مدّت یا بخشیدن آن توسط مرد، از یکدیگر جدا می شوند.

2- به قول مشهور، تجدید عقد موقّت با زن یا تبدیل آن به عقد دائم پیش از تمام شدن یا بخشیدن مدّت متعه پیشین، صحیح نیست.

3- در مورد اینکه آیا مرد میتواند آمیزش با همسر موقّت خود را بیش از چهار ماه ترک کند یا نه، اختلاف است.

4- همان طوری که در عقد دائم، مادر و دختر زوجه بر زوج، و پدر و پسر زوج بر زوجه حرام و مَحرَم میگردند، در عقد منقطع نیز چنین است، و همان طوری که خواستگاری کردن زوجه دائم بر دیگران حرام است خواستگاری زوجه موقت نیز بر دیگران حرام است. همان طوری که زنای با زوجه دائم غیر، موجب حرمت ابدی می شود زنای با زوجه موقت نیز موجب حرمت ابدی می شود.

5- در ازدواج دائم جمع میان دو خواهر جایز نیست، در ازدواج موقت نیز روا نیست

احکام ازدواج موقت از دیدگاه فقها

احکام ازدواج موقت( صیغه- متعه) از دیدگاه امام خمینی ره

صيغه كردن زن اگر چه برای لذت بردن هم نباشد صحيح است.

شوهر بيش از چهار ماه نبايد نزديكی با متعه خود را ترك كند.

زنی كه صيغه می شود اگر در عقد شرط كند كه شوهر با او نزديكی نكند، عقد و شرط او صحيح است و شوهر فقط می تواند لذتهای ديگر از او ببرد ولی اگر بعدا به نزديكی راضی شود، شوهر می تواند با او نزديكی نمايد.

زنی كه صيغه شده اگر چه آبستن شود حق خرجی ندارد.

زنی كه صيغه شده حق همخوابی ندارد و از شوهر ارث نمی برد و شوهر هم ازاو ارث نمی برد.

زنی كه صيغه شده اگر نداند كه حق خرجی و همخوابی ندارد عقد او صحيح است و برای آن كه نمی دانسته، حقی به شوهر پيدا نمی كند.

زنی كه صيغه شده، می تواند بدون اجازه شوهر از خانه بيرون برود، ولی اگر به واسطه بيرون رفتن، حق شوهر از بين می رود بيرون رفتن او حرام است.

اگر زنی مردی را وكيل كند كه به مدت و مبلغ معين او را برای خود صيغه نمايد، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود در آورد يا به غير از مدت يا مبلغی كه معين شده او را صيغه كند، وقتی آن زن فهميد اگر بگويد راضی هستم عقد صحيح و گرنه باطل است.

پدر و جد پدری می توانند برای محرم شدن، يك ساعت يا دو ساعت زنی را به عقد پسر نابالغ خود در آورند و نيز می توانند دختر نابالغ خود را برای محرم شدن، به عقد كسی در آورند ولی بايد آن عقد برای دختر مفسده نداشته باشد.

اگر پدر يا جد پدری، طفل خود را كه در محل ديگری است و نمی داند زنده است يا مرده، برای محرم شدن به عقد كسی در آورد، بر حسب ظاهر محرم بودن حاصل می شود و چنانچه بعدا معلوم شود كه در موقع عقد آن دختر زنده نبوده عقد باطل است و كسانی كه به واسطه عقد ظاهرا محرم شده بودند نامحرمند.

اگر مرد مدت صيغه را ببخشد، چنانچه با او نزديكی كرده بايد تمام چيزی را كه قرار گذاشته باو بدهد و اگر نزديكی نكرده بايد نصف آن را بدهد.

مرد می تواند زنی را كه صيغه او بوده و هنوز عده اش تمام نشده به عقد دائم خود در آورد.

احكام عقد موقّت (صیغه- متعه) از دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی

در ازدواج موقّت بايد مقدار وقت و مقدار مهر تعيين شده باشد و بدون آن باطل است.

ازدواج موقّت هر چند براى لذّت بردن هم نباشد بلكه به قصد محرم شدن نزديكان آن دختر باشد جائز است مشروط بر اين كه دخترى را كه به ازدواج موقّت در مى آورند در حدّى باشد كه قابل لذّت جنسى باشد، مثلاً اگر كوچك است بايد وقت را به اندازه اى زياد كنند كه دوران آمادگى دختر را شامل شود، هرچند بعد از عقد مدّت را ببخشند.

احتياط واجب آن است كه شوهر بيش از چهار ماه نزديكى با همسر خود را در ازدواج موقّت نيز ترك نكند.

زن مى تواند در ازدواج موقّت شرط كند كه شوهر با او نزديكى نكند و تنها لذّتهاى ديگر ببرد، ولى اگر بعداً به اين امر راضى شود مانعى ندارد.

همسر ازدواج موقّت حقّ خرجى ندارد، هرچند باردار شود و از شوهر ارث نمى برد و شوهر هم از او ارث نمى برد و حقّ واجب همخوابى نيز ندارد.

همسر موقّت مى تواند بدون اجازه شوهر از خانه بيرون رود يا كارى در خارج خانه براى خود انتخاب كند، مگر اين كه به خاطر بيرون رفتنش حقّ شوهر از بين برود.

پدر يا جدّ پدرى مى تواند براى محرم شدن با زنى او را به عقد موقّت پسر نابالغ خود درآورد (به شرط اين كه مدّت عقد به اندازه اى باشد كه پسر به حدّ بهره گيرى جنسى برسد) و نيز مى تواند دختر نابالغى را براى محرم شدن بستگان به عقد كسى درآورد (به همان شرط كه در مورد پسر گفته شد) و در هر دو صورت بنابر احتياط واجب بايد عقد فايده اى براى آن دو داشته باشد و خالى از مفسده باشد.

مرد مى تواند مدّت ازدواج موقّت را ببخشد و به آن پايان دهد، در اين صورت اگر با آن زن نزديكى كرده بايد تمام مهر و اگر نزديكى نكرده بايد نصف آن را بدهد.

مرد مى تواند زنى را كه صيغه اوست به عقد دائمى درآورد، ولى بايد نخست باقيمانده مدّت را ببخشد، سپس او را عقد كند.

ازدواج موقّت بعد از تمام شدن مدّت آن، عدّه دارد، به شرحى كه در كتاب طلاق خواهدآمد و فرزندانى كه از آن متولد مى شوند تمام حقوق فرزندى را دارند و از پدر و مادر و بستگان خود ارث مى برند هرچند آن زن و شوهر از هم ارث نمى برند.

احكام عقد موقّت (صیغه- متعه) از دیدگاه آیت الله سیستانی

ازدواج موقت اگرچه برای لذت بردن هم نباشد، صحیح است، ولی نمیشود زن شرط کند که مرد از او هیچ لذت جنسی نبرد.

احتیاط واجب آن است که شوهر بیش از چهار ماه با همسر موقت خود اگر جوان باشد نزدیکی را ترک نکند.

زنی که متعه می‌شود، اگر در عقد شرط کند که شوهر با او نزدیکی نکند، عقد و شرط او صحیح است، و شوهر فقط می‌تواند لذت‌های دیگر از او ببرد، ولی اگر بعداً به نزدیکی راضی شود، شوهر می‌تواند با او نزدیکی نماید، و همچنین است حکم در عقد دائم.

زنی که متعه شده است اگرچه آبستن شود حقّ خرجی ندارد.

زنی که متعه شده است حقّ همخوابی ندارد، و از شوهر ارث نمیبرد، و شوهر هم از او ارث نمیبرد، و چنانچه ارث بردن را ـ از یک طرف یا از هر دو طرف ـ شرط کرده باشند، صحت این شرط محل اشکال است، ولی مراعات احتیاط ترک نشود.

زنی که متعه شده است اگرچه نداند که حقّ خرجی و همخوابی ندارد، عقد او صحیح است، و برای آنکه نمیدانسته است، حقّی بر شوهر ندارد.

زنی که متعه شده است می‌تواند بدون اجازه شوهر از خانه بیرون برود، ولی اگر به واسطه بیرون رفتن، حقّ شوهر از بین میرود، بیرون رفتن او حرام است، ـ و بنا بر احتیاط مستحب ـ در صورتی که حقّ شوهر از بین نرود، بدون اجازه او از خانه بیرون نرود.

اگر زنی مردی را وکیل کند که به مدت و مبلغ معین او را برای خود صیغه نماید، چنانچه مرد او را به عقد دائم خود درآورد، یا به غیر از مدت، یا مبلغی که معین شده او را عقد کند، وقتی آن زن فهمید، اگر اجازه نماید آن عقد صحیح، وگرنه باطل است.

اگر برای محرم شدن ـ مثلاً ـ پدر یا جدّ پدری، دختر یا پسر نابالغ خود را برای مدت کوتاهی به عقد کسی درآورد، در صورتی که بر آن مفسده‌ای بار نشود، عقد صحیح است، ولی اگر در مدت ازدواج پسر، به طور کلی قابلیت تلذذ نداشته باشد، یا دختر به طور کلی قابل تلذذ از او نباشد، صحت عقد محل اشکال است.

اگر پدر یا جدّ پدری، طفل خود را که در محل دیگری است و نمیداند زنده است یا مرده، برای محرم شدن به عقد کسی درآورد، در صورتی که مدت زوجیت قابل باشد که از معقوده استمتاع شود، بر حسب ظاهر محرم بودن حاصل می‌شود، و چنانچه بعداً معلوم شود که در موقع عقد، آن دختر زنده نبوده، عقد باطل است، و کسانی که به واسطه عقد ظاهراً محرم شده بودند نامحرمند.

اگر مرد مدت ازدواج زن را ببخشد، چنانچه با او نزدیکی کرده باید تمام مهری را که قرار گذاشته است به او بدهد، و اگر نزدیکی نکرده واجب است نصف مهر را بدهد.

مرد می‌تواند زنی را که متعه او بوده و هنوز عدّه‌اش تمام نشده است، به عقد دائم خود درآورد، یا اینکه دوباره متعه نماید، ولی اگر هنوز مدت ازدواج موقت تمام نشده است و عقد دائم کند، عقد باطل است، مگر اینکه مدت باقیمانده را به او ببخشد، سپس عقد کند.

ازدواج موقت در قانون مدنی ایران

در ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی٬ ازدواج موقت در قوانین ایران به رسمیت شناخته شده است. مطابق مواد ۱۱۹۵ تا ۱۱۹۸ قانون مدنی ترتیباتی داده شده است که مهریۀ زن در ازدواج موقت به هر ترتیب به وی تسلیم شود. به تصریح ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی٬ « در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده باشد یا آنکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.« بر طبق ماده ۱۱۳۹ طلاق مخصوص نکاح دائم است و در ازدواج موقت وجود ندارد. ماده ۱۱۵۴ در مورد عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع است و ماده ۱۱۵۲ در مورد عده وفات است.

ازدواج موقت در قانون حمایت خانواده

در ماده ۴۱ قانون جدید حمایت خانواده در مورد ثبت نکاح موقت در دفاتر اسناد رسمی ازدواج و طلاق، سه مورد ضروری دانسته شده است: زوجه باردار شود، طرفین توافق کنند، شرط ضمن عقد؛ یعنی ضمن عقد نکاح، طرفین شرط کنند که نکاح موقت آنها ثبت شود. قوانین قبلی الزامی بر ثبت ازدواج موقت نداشتند.

منبع

ازدواج موقت در قرآن | محمد اکبر محقق دایکندی | سفیر

بررسی ازدواج موقت از دیدگاه فقه و حقوق | ملیحه مودی | علی گرایلی | کنگره بین المللی علوم اسلامی - علوم انسانی | آذر 1395