لعان در فقه و حقوق به مواردی گفته می شود که زوج و زوجه با اعمال شرایط خاصی و مشخص شده ای یکدیگر را لعنت می کنند.
لعان چیست؟
لعان در لغت به معنی ناسزا گفتن و نفرین کردن یکدیگر است و در اصطلاح مراسمی است که در آن زن و شوهر با رعایت تشریفاتی خاص یکدیگر را لعنت میکنند؛ به این شکل که شوهر با سوگندهایی ویژه، به زن خود نسبت زنا میدهد و همسرش نیز با سوگندهایی مشابه، اتهام شوهرش را رد میکند. با تحقق لعان، زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و ازدواج دوبارهی آنها برای همیشه ممنوع میشود.
لعان در لغت به معنای نفرین و طرد است. این اصطلاح در فقه و شرع برای دفع حدِ قذف (۸۰ ضربه شلاق) و نفی ولد (ادعای اینکه فرزندِ متولدشده، فرزند مدعی نیست) بهکار میرود.
لعان باید با الفاظ، کیفیت و شرایط مقرر خود صورت گیرد. در حقوق نیز لعان با اخذ همین کارکرد فقهی و شرعی، برای رفع مجازات حد بهکار میرود.
هنگامی که فردی به شخص مسلمانی اتهام فساد و فحشا میزند اما شاهد یا مدرکی دال بر آن ندارد، فردِ اتهامزننده به ۸۰ ضربه شلاق، بهعنوان «حدِ قذف» محکوم میشود؛ همچنین اگر مردی همسر خود را به فحشا متهم کند یا کودکی را که از آن زن در دورهی زوجیت میان آن دو متولد شده است فرزند خود نداند؛ و نیز زن این ادعای زوج را انکار کند، زوج و زوجه باید نزد حاکم شرع (قاضی) روند و در حضور او همدیگر را «لعان» کنند تا مجازاتِ حدود شرعی از آنها برداشته شود.
به بیان دیگر، اگر مرد به همسر خود نسبت فحشا دهد یا فرزندِ متولدشده را فرزند خود نداند، تهمتی به زن زده که اگر نتواند آن را اثبات کند، باید مجازات شده و حدِ قذف را تحمل کند. حال اگر شاهد یا مدرکی ندارد؛ ولی از سوی دیگر از ادعای خود مطمئن است و نمیخواهد مجازات قذف را تحمل کند، باید به «لِعان» متوسل شود.
آیه لعان
آیه لِعان آیه ششم سوره نور است که به بیان حکم لعان میپردازد. اگر شوهر، همسر خود را به زنا متهم کند و شاهدی بر ادعای خود نداشته باشد، برای رهایی از حد قذف (هشتاد تازیانه) میتواند با پنج مرتبه قسم همسر خود را لعان کند، پس از آن زن نیز با پنج قسم، از خود دفاع نماید.
بهوسیله این حکم، حد قذف از شوهر و حد زنا از زن برداشته شده و زوجین، ضمن جدایی از یکدیگر، تا آخر عمر به هم حرام میشوند.
وَ الَّذِینَ یرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَ لَمْ یکنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهادَهُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللّه إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ «۶» وَ الْخامِسَهُ أَنَّ لَعْنَتَ اللّه عَلَیهِ إِنْ کانَ مِنَ الْکاذِبِینَ «۷» وَ یدْرَؤُا عَنْهَا الْعَذابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهاداتٍ بِاللّه إِنَّهُ لَمِنَ الْکاذِبِینَ «۸» وَ الْخامِسَهَ أَنَّ غَضَبَ اللّهِ عَلَیها إِنْ کانَ مِنَ الصَّادِقِینَ «۹» وَ لَوْ لا فَضْلُ اللّهِ عَلَیکمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللّهَ تَوَّابٌ حَکیمٌ «۱۰» ﴿۶-۱۰﴾
و کسانی که به همسران خود نسبت زنا میدهند، و جز خودشان گواهانی ندارند، هر یک از آنان چهار بار به خدا سوگند یاد کند که او قطعاً از راستگویان است «۶» و بار پنجم قسم یاد کند که لعن خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد «۷» و از زن، کیفر ساقط میشود، در صورتی که چهار بار به خدا سوگند یاد کند که شوهر او حقیقتا از دروغگویان است «۸» و شهادت پنجم را نیز بگوید که غضب خدا بر او باد اگر آن مرد از راستگویان باشد «۹» و اگر فضل و رحمت خدا شامل حال شما نبود و اینکه او توبه پذیر و حکیم است بسیاری از شما گرفتار مجازات سخت الهی میشدید. «۱۰» (نور، ۶-۱۰)
مفهوم حقوقی لعان
لعان هنگامی تحقق مییابد که شوهر به زن نسبت زنا دهد یا فرزندی را که زن به دنیا آورده است از خود نفی کند هنگامی که فردی به شخصی اتهام زنا بزند، اما نتواند آن را به اثبات برساند به موجب ماده ۲۵۰ قانون مجازات اسلامی به ۸۰ ضربه شلاق، به عنوان حدِ قذف محکوم میشود؛ (قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری)
اگر مردی همسر خود را به زنا متهم کند یا کودکی را که از آن زن در دورهی زوجیت میان آن دو متولد شده است فرزند خود نداند؛ و زن این ادعای زوج را انکار کند، زوج و زوجه باید نزد حاکم شرع (قاضی) روند و در حضور او همدیگر را لعان کنند تا مجازاتِ حدود شرعی (قذف از شوهر و زنا از زن) برداشته شود.
شرایط انجام لعان
برای لعان شرایطی به شرح زیر بیان شده است:
1. مرد باید همسرش را به زنا متهم کرده باشد و ادعا کند که این عمل را مشاهده کرده است؛ ولی دلیل و شاهد نداشته باشد.
2. زن همسر دائم مرد باشد و مشهور به زنا نباشد (مشهور است که دلیل این شرط این است که زن بتواند این نسبت را با لعان از خود دور کند؛ درنتیجه درمورد زنِ مشهور به زنا گفتهاند لعان تحقق نمییابد؛ زیرا او حرمت و آبرویی برای خودش باقی نگذاشته است.)
با توجه به این شرایط، اگر مردی به همسرش نسبت زنا دهد، او را بهاصطلاح «قذف» کرده است؛ یعنی به او تهمت زنا زده است. حال اگر نتواند دلیل و شاهدی برای این امر بیاورد، برای اینکه به مجازات قذف متهم نشود، باید همسر خود را لعان کند.
نحوه انجام لعان
زوج و زوجه باید مراحل زیر را در مراسم لعان به جای آورند:
1- در حضور حاکم شرع، هردو نفر قیام میکنند.
2- مرد دوباره ادعای خود را تکرار میکند و چهار بار این عبارت عربی را بیان میکند: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ اَنّی لَمِنَ الصَّادِقینَ فیما قُلتُ»؛ یعنی به خدا سوگند میخورم که در ادعای خودم یعنی نسبت زنا و فرزند نامشروع، راستگو هستم.
3- بعد از این عبارت، این عبارت عربی را بیان میکند: «لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کُنْتُ مِنَ الْکاذِبینَ»؛ یعنی اگر ادعای دروغ و کذبی کرده باشم، خدا مرا لعنت کند.
4- حال اگر زن در قبال سخنان مرد سکوت اختیار کند به معنی پذیرش سخنان اوست و اتهام او را قبول میکند و در این صورت باید مجازات اسلامی که برای او مشخص شده را متحمل شود.
ولی اگر ادعای مرد را قبول نکند، در این صورت این عبارت عربی را در پاسخ به ادعای مرد بیان میکند: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ انّهُ لَمِنَ الکاذِبینَ فی مَقالَتِهِ»؛ یعنی به خدا سوگند میخورم که ادعای مرد (شوهر خود) دروغ است.
5- بعد از این عبارت، عبارت دیگر عربی را بیان میکند و با این عبارت مراسم تمام میشود، و آن عبارت است از: «اِنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کانَ مِنَ الصَّادِقینَ»؛ اگر ادعای آن مرد (شوهر) درست باشد، خداوند مرا لعنت کند.
آثار لعان
زمانی که زوج و زوجه در حضور قاضی، مراسم لعان را به درستی به انجام رساندند، آثار ذیل را می توان برای آن مدنظر گرفت:
منحل شدن نکاح بین زوجین
زمانی که زوج و زوجه در برابر قاضی به یکدیگر لعنت میفرستند، قاضی آن دو را نسبت به هم حرام می کند و حق ندارند که دوباره باهم ازدواج کنند. زوجین بعد از مراسم لعان، از هم جدا میشوند و لزومی ندارد که قاضی، صیغه طلاق را بر آن ها جاری سازد، بخاطر این که مراسم لعان، جداکننده زوجین از هم است و صیغه طلاق لزومی ندارد.
رابطه زوجین
زمانی که لعان به پایان میرسد، زن و مرد دیگر مانند گذشته نسبت به هم محرم نیستند. زوجه باید برای ازدواج مجدد عده نگه دارد. لازم است که زن مطلقه به اندازه سه طهر (پاکی و طهارت از خون حیض که تا سه ماه برابری میکند) عده نگه دارد. پس از به پایان رسیدن دوران عده، زوجه میتواند ازدواج کند.
حد قذف و حد زنا
زمانی که مراسم لعان به پایان رسید، دیگر مرد به مجازات ۸۰ ضربه شلاق و زن به تحمل مجازات زنا محکوم نخواهند شد. در صورتی که زوج لعان کرد و زوجه، از اجرای آن سرباز زد، بنابراین مرد از تحمل مجازات مبری شده و در عوض زوجه به تحمل مجازات زنا محکوم خواهد شد.
عدم ارتباط فرزند و پدر
زمانی که پدر، فرزند به دنیا آمده را از آن خود نداند ارتباط بین این دو نیز قطع میشود و فرزند نمی تواند از میراث پدر استفاده نماید. البته رابطه بین مادر و فرزند پابرجا بوده و میراث مادری به فرزند میرسد.
دیدگاه