اقسام جعل بر اساس تقسیم فنی
به صورت کلی هنگامی که اسناد و مدارکی با اعمال تغییرات، اعم از امحا، الحاق، الصاق، تراشیدن و مانند آن، مورد سوءاستفاده قرار می گیرد و یا از ابتدا سندی برای سوءاستفاده شکل می یابد، بمنظور تشخیص اصالت سند، یا جعلی بودن آن توسط کارشناسان رسمی دادگستری یا پلیس علمی، به تجزیه جوهرهای استفاده شده پرداخته می شود، یا مقایسه نوع کاغذ مورد بررسی علمی قرار می گیرد و مانند آن.
اسناد و نوشته‌های مشكوك و مجعول، بر حسب مورد، به يكی از سه روش ذيل بررسی می شوند و گـاهی اوقات ايجاب می كند دو يا هـر سـه روش در يك سند مورد استفاده قرار گيرد كه عبارتند از:
- بررسی فيزيكی
- بررسی شيميايی
- بررسی مقايسه‌ای
الف) بررسی فيزيكی
در بررسی فيزيكی، با استفاده از علم فيزيك و وسايل و امكانات پيشرفته‌ای كه اين علم در اختيار بشر قرار داده است، برخيی از انواع جـعل كشف می شود. بررسی فيزيكی به يكی از سه صورت ذيل انجام می شود:
1- بررسی فيزيكی نوری يا طيفی
در اين نوع بررسی، نورهای مختلفی همچون نور معمولی برای تشخيص واترمارك، تشخيص خراشيدگی، بررسی آثار فشار قلم، نـور مـاورای بنفش (U.V) (فرا بنفش) برايی تشخيص محل به كار رفتن مواد پاك كننده روی اسناد، تشخيص الياف فلورسانس اسنادی مانند اسكناس، چك‌های تضمينی و ... استفاده می شود. بيشتر اسناد در زير نور ماورای بنفش جلوه‌ای ديگر دارند.
مـثلاً كاغـذها و مركب‌های ايمن زير نور ماورای بنفش رنگ خاصی خواهند داشت. برای بررسی سند با نور ماورای بنفش طول موج‌های nm 3/366 و nm 7/253 مورد نياز است. اگر دو سند در زير نور ماورای بنفش متفاوت بودند، مـی توان نـتيجه گرفت كه اسناد يكسان نيستند.
همچنين نور مادون قرمز (I.R) (فرو سرخ) برای خواندن نوشته‌هایی كه با قلم خوردگی محو شده باشد و نيز خواندن مطالب اسنادی كه سوخته شده و تشخيص اختلاف جـنس جـوهرهای بـه كار رفته در يك سند، مورد استفاده قـرار مـی گـيرد.
2- بررسی فيزيكی ميكروسكوپی
در اين نوع بررسی، با استفاده از ميكروسكوپ‌های مقايسه‌ای و ميكروسكوپ‌های با درشت‌نمایی سه‌بعدی و نيز ذره‌بين‌های مخصوص و با استفاده از قدرت درشـت‌نمايی و آشـكارسازی آنـها، تقدم و تأخر دو نوشته يا يك نوشته يا امضا (در صورتيكه با هـم تـلاقی كرده باشند)، تشخيص دوباره‌نويسی حروف و كلمات، تراشيدگی تاشدگی اسناد، مكث، ترديد، توقف قلم، جهت حركت قلم و جزييات مندرجات مهر و سـربرگ اوراق بـررسی می شود.
3- بررسی فيزيكی ماكروسكوپی (اندازه‌گيری)
در اين نوع بررسی، با انـدازه‌گيری دقيق ابعاد، ضخامت، وزن مخصوص، ميزان مقاومت كاغذ در مقابل نيروی كشش اسناد مشكوك و مقايسه با نمونه‌های اصلی، در خصوص تـشخيص اصـالت يا جـعلی بودن آنها اقدام می شود.
ب) بررسی شيميايی
در بررسی شيميایی، از علم شيمی و نيز روش‌ها، داروها و مواد شـيميايی و وسـايل فـنی پيشرفته در جهت تشخيص جنس و تركيب جوهرهای به كار رفته در اسناد و اختلاف بار الكتـريكی كه مـمكن اسـت داشته باشند، ظهور نوشته‌هايی كه قبلاً با مواد شيميايی پاك شده‌اند، رنگ‌آميزی الياف و نسوج كاغذ و ... استفاده قـابل تـوجهی بـه عمل می آيد.
از آنجا كه در اين روش و روش‌های مشابه ديگر از فنون و ادوات و ابزارهاي علمی استفاده می شود، درصـد خـطا در آن بسيار پايين است و می توان با انجام معاينات و آزمايش های لازم بر روی اسناد و نوشته‌های مشكوك و مـجعول بـه جـعلی بودن يا نبودن آنها پی برد.
ج) بررسی مقايسه‌ای
نوشتن، امر پيچيده‌ای است كه در طول ساليان در فرد شـكل مـی گيرد. تنها با گذشت زمان است كه هماهنگی لازم بين بازو، دست، انگشتان و مغز بـرای نـوشتن در يك شـخص ايجاد می شود. بنابراين می توان گفت شايد مؤثرترين عاملی كه بر خط افراد حاكم است، عادت‌های آنـهاست. چـگونگی قرار گرفتن نوشته‌ها در يك صفحه از عادت‌ها و ويژگي‌های شخصی افراد ناشی می شود، البته عـادت‌ها نـيز مـمكن است تحت تأثير عواملی مثل محدوديت فضای نوشتن قرار گيرد.
برای دستيابی به عادت‌های فـردی تـحرير اشـخاص، از دو گونه منابع استفاده می شود كه عبارتند از:
1- خطوط و امضاهای استكتابی
در بسياري از موارد، خط و امـضای اطـمينان بخشی از منكر در دسترس نيست تا اساس تطبيق قرار گيرد. ماده 224 ق. آ. د.م. اين فرض را پيش‌بينی كرده و به استناد كنـنده اخـتيار داده است كه از او درخواست كتابت كند، يعنی از دادگاه بخواهد كه منكر را برای نوشتن يا امضا كردن سـندی مشابه آنچه مورد اختلاف است به دادگـاه فـراخواند. اين درخـواست را در اصطلاح «استكتاب» گويند و اجابت چنين درخواستی بـا صـدور قرار استكتاب صورت می گيرد.
ماده 224 در اين مورد اعلام می دارد: «می توان كسی را كه خط يا مـهر يا امـضا يا اثر انگشت منعكس در سند بـه او نـسبت داده شده اسـت، اگـر در حـال حيات باشد، برای استكتاب يا اخذ اثـر انـگشت يا تصديق دعوت كرد ...».
پس اينها خطوط يا امضاهایی هستند كه كارشناس يا قاضی از شخص مورد نظر مـی خواهد تـا آنها را تحت شرايطی كه معين می شود، تـحرير كند.
2- خطوط و امضاهای مـتعارفی و مـسلم الصدور
اينها خطوط و امضاهايی هـستند كه مـعمولاً هر شخص در زندگی روزمره از خود به جا می گذارد، مثل نامه‌های دوستانه، گزارش‌های اداری، چـك هـای صادره و غيره كه شخص قبلاً آنـها را بـه دسـت خود نوشته يا امـضا كرده و مـوجود است. بديهی است كه اشـخاص هـنگام تحرير يا امضای اين قبيل اسناد بدون هرگونه قيد و مانعی آزادانه عادت‌های فردی تحرير خود را در آنـها بـروز می دهند.
۱ دیدگاه