نشوز در لغت به معنای ارتفاع و بلند شدن است و در اصطلاح حقوقی به نافرمانی زوجین و عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب آنها گفته میشود در واقع اگر هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا نکند نشوز کرده است.
نشوز چیست؟
خود واژه «نشوز» به معنای «ارتفاع و بلند شدن» است.
نشوز در لغت به معنای ارتفاع و بلند شدن است و در اصطلاح حقوقی به نافرمانی زوجین و عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب آنها گفته میشود در واقع اگر هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا نکند نشوز کرده است.
به عبارت بهتر اگر هریک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا و تمکین نکند، نشوز کرده است. عدم تمکین یا به عبارتی عدم ایفای هریک از وظایف و تکالیف زناشویی خواه از نوع تکالیف مشترک باشد و خواه از نوع تکالیف اختصاصی که نشوز نامیده میشود، از سوی هریک از زوجین میتواند اتفاق بیفتد، اما در قلمروی اصطلاحات حقوقی معمولا نشوز به عدم انجام وظایف زناشویی از جانب زن گفته میشود و بیشتر به زنان اشاره دارد تا مردان.
ناشزه و ناشزه کیست؟
«ناشز» و «ناشزه» به مرد یا زنی گفته می شود که حقوق واجب و وظایف شرعی را نسبت به همسرش رعایت نکند. هرگاه نشوز و نافرمانی، از سوی زن باشد، مرد می تواند زمینه آن را از بین ببرد. به این ترتیب که نخست او را نصیحت کند و اگر تأثیر نگذاشت، می تواند از هم خوابی با او بپرهیزد؛ یعنی، در بستر خواب به او پشت کند و یا نزد او نخوابد. اگر این روش نیز در او اثر نداشت، چنانچه امید دارد با تنبیه او را از نافرمانی باز دارد. البته این کار به قصد اصلاح (نه از روی خشم و انتقام) و به اندازه ای باشد که باعث توجه و تنبه او گردد. هرگاه نشوز و نافرمانی از سوی مرد باشد، زن نخست او را نصیحت می کند و اگر تأثیر نگذاشت، می تواند شکایت خود را نزد حاکم ببرد تا او را به انجام وظایفش وادار کند. البته حق ندارد با او قهر کند و یا او را کتک بزند.
تمکین چیست؟
معنای لغوی تمکین «فرمان بردن» است و در اصطلاح حقوقی به لزوم انجام تکالیف هریک از زوجین در برابر یکدیگر اشاره میکند؛ یعنی هنگامی که گفته میشود «مرد و زن موظف به تمکین هستند»، به این معناست که هریک از آنها موظف هستند به تکالیف و وظایف خود در برابر یکدیگر عمل کنند. تمکین شامل دو دسته اعمال میشود.
انواع تمکین
تمکین به معنای عام
تمکین به معنای عام مربوط به همهی تکالیفی است که به موجب قانون بر عهدهی هریک از زوجین قرار داده شده است و آنها باید به این تکالیف قانونی عمل کنند.
تمکین به معنای خاص
اما تمکین به معنای خاص مربوط به تکلیف برقراری رابطهی جنسی متعارف است و براساس آن، هیچیک از طرفین نمیتوانند بدون عذر موجه از برقراری رابطهی جنسی با طرف مقابل سرباز بزنند.
نتیجه عدم تمکین
1- عدم استحقاق زن نسبت به نفقه (مستنداً به ماده 1108 قانون مدنی)
2- کسب اجازه ازدواج مجدد از دادگاه (مواد 16 و 17 قانون حمایت خانواده مصوب 15 بهمن ماه 1353)
بنابراین برای آنکه مرد بتواند زن دوم بگیرد بایستی به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش، از دادگاه اجازه ی ازدواج مجدد بگیرد.
3- امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد.
البته در کلیه ی موارد فوق اقدام شوهر بایستی مسبوق به سابقه اثبات عدم تمکین زن باشد. قاعدتا اول مرد دادخواست تمکین به دادگاه می دهد و چنانکه دادگاه زن را به تمکین محکوم نماید و عدم تمکین جایز نیست و حکم قطعی شود مرد می تواند از این حکم برای طرح دعاوی دیگر یعنی، طلاق، کسب اجازه ازدواج مجدد سود جوید. چنانچه مرد بخواهد زنش را طلاق دهد بایستی مهریه او را بپردازد، اما سایر حقوق مانند نفقه، نصف اموال مرد و … به زن تعلق نمی گیرد.
نشوز زوجه یا زن
نشوز زوجه مختص عدم برقراری رابطهی جنسی نیست بلکه نشوز به همهی اموری که شرعاً بر عهدهی زوجه در مقابل زوج واجب میباشد است که به شرح زیر است:
1- تمرد از دستورهای واجب شوهر
2- تمکین نکردن
3- نزدودن آنچه مایه تنفر و مانع کامجویی شوهر است
4- ترک نظافت و آرایش دلخواه شوهر
5- خارج شدن از منزل بدون اجازه همسر
نشوز زوج یا مرد
نشوز مرد با تعدی بر همسر و نپرداختن حقوق واجب از قبیل، نفقه، همخوابی واجب و مانند آن محقق می شود.
پیامدهای نشوز زن
1- در دورهی نشوز به زن نفقه تعلق نمیگیرد.
ماده 1108 قانون مدنی هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود بنابراین اگر از وظایف زناشویی امتناع نماید مستحق نفقه نخواهد بود.
2- در صورت نشوز، مرد میتواند از دادگاه تقاضای صدور حکم بر تجویز ازدواج مجدد بنماید.
در صورت عدم تمکین زن از شوهر خود، مرد می تواند با مراجعه به دادگاه، دعوای عدم تمکین اقامه نماید، در این صورت دادگاه خانواده حکم الزام زن به تمکین صادر می کند. در صورتی که این حکم قطعی بشود و زن در عمل تمکین نکند، در صورتی که مرد تقاضا نماید، دادگاه اجازه ازدواج مجدد مرد را خواهد داد.
3- اگر مرد در دورهی نشوز، همسر خود را طلاق دهد، شرط تنصیف دارایی که معمولاً در نکاح نامه درج میشود، اجرا نمیگردد. بنا بر شرط مندرج در عقدنامه، اگر مردی بدون دلیل موجه همسر خود را طلاق دهد، مرد مکلف است تا نصف دارایی خود را که بعد از ازدواج برای او حاصلشده، به زن منتقل کند. اگر مردی در دورهی نشوز، همسرش را طلاق دهد از انجام این شرط معاف است.
یکی از حقوق مالی زن بعد از طلاق، نصف کردن اموال و دارایی مرد بعد از طلاق است. البته شرط تعلق گرفتن نصف اموال مرد بعد از طلاق این است که طلاق از طرف مرد باشد و به دلیل تخلف زن از وظایف زناشویی خود (نشوز زن) نبوده باشد، به همین دلیل، در صورتی که زن ناشزه شود مستحق نصف اموال و دارایی زوج ندارد. البته نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد آن است که نشوز زن سبب محرومیت زن از مهریه نمی شود و کماکان مهریه به زن ناشزه تعلق می گیرد.
اجرت المثل زن ناشزه
به موجب مقررات قانونی، زن ناشزه به زنی گفته می شود که از شوهر خود تمکین نمی کند و وظایف زناشویی خود را انجام نمی دهد. به عنوان مثال، در صورتی که زن از تمکین خاص یعنی روابط زناشویی با همسرش خودداری کند یا به محلی غیر از محل سکونت همسر برود، مرتکب عدم تمکین شده است و عنوان زن ناشزه را دارد.
همانگونه که گفته شد، از جمله شرایط تعلق اجرت المثل به زن آن است که زن درخواست طلاق نکرده باشد. به علاوه اینکه طلاق از طرف مرد به علت تخلف زن از وظایف زناشویی یا عدم تمکین یا همان نشوز زن هم نبوده باشد.
بنابراین، اگر زن ناشزه شود، بر اساس قانون “معمولا” به او اجرت المثلی تعلق نخواهد گرفت. البته در این شرایط ممکن است که زن بتواند برای دریافت نحله ( مبلغی است که دادگاه بر طبق شرایطی تعیین می کند که مرد (زوج) باید به زن (زوجه) بپردازد) اقدام کند. به دیگر سخن در صورتی که طلاق به علت تخلف زن از وظایف زناشویی رخ داده باشد، اجرت المثل ایام زوجیت به زن ناشزه تعلق نخواهد گرفت.
مهریه زن ناشزه
عدم تمکین زن ربطی به مهریه ندارد.
مطابق مادهی 1082 قانون مدنی، به محض عقد نکاح مهریه به مالکیت زن در میآید.
بنابراین، مرد مکلف به پرداخت آن به همسر خود است. بنابراین، عدم تمکین از سوی زن و ناشزه شدن وی باعث نمیگردد که وی حق مهریهی خود را از دست بدهد. در حقیقت زن حتی در صورت عدم تمکین و نشوز حق مهریه دارد؛ منتها چون شرط نفقه، تمکین از سوی زن میباشد، زن ناشزه حق نفقه خود را از دست میدهد.
پیامدهای نشوز مرد
اگر مرد به وظایف زناشویی خود در برابر همسرش عمل نکند، زن میتواند به دادگاه مراجعه و با حکم دادگاه او را ملزم به انجام وظایف خود کند. مخصوصا اگر عدم ایفای این وظایف از سوی مرد به نحوی باشد که زندگی را بر زن سخت کند، او میتواند با استناد به آن از دادگاه درخواست طلاق نماید. همچنین همانطور که پیشتر ذکر شد، یکی از تکالیف مرد در برابر همسر خود این است که نفقهاش را بپردازد. بر این اساس و به موجب قانون مجازات اسلامی اگر مرد توانایی مالی داشته باشد و همسرش نیز به تمامیِ وظایف زناشویی خود عمل کند، اما با این حال، نفقهی وی را پرداخت نکند زن میتواند از مرد به علت «ترک انفاق» شکایت نماید.
دیدگاه