فیستول در نتیجهی یک اتصال غیر نرمال میان دو ارگان یا دو سطح و بافت بدن به وجود میآید.
فیستول مقعدی
فیستول یکی از بیماری های مقعدی حاد و دردناکی است که به ایجاد مجرایی غیر طبیعی میان دو بافت از بدن اطلاق می شود و میتواند بافتهای مختلفی از بدن را به یکدیگر متصل نماید. فیستول مقعدی یکی از انواع فیستول هایی است که می تواند در بدن ایجاد گردد در اثر این بیماری مجرایی بر روی سطح پوست اطراف مقعد ایجاد میشود که معمولاً یک طرف دیگر این مجرا به روده بزرگ راه دارد. جهت درمان فیستول باید اقدامات لازم فورا انجام شود.
انواع فیستول مقعدی
فیستول مقعد بر اساس سادگی یا پیچیده بودن و محل قرارگیری و نزدیکی آن به محل دریچههای کانال مقعد به انواع مختلفی تقسیم میشود. پنج دستهی آن شامل:
• فیستول اکسترا اسفنکتریک (Extrasphincteric): از راست روده (قسمتی از رودهی بزرگ) آغاز و به سمت پایین کشیده شده و از طریق عضلهی لواتور آنی کف لگن به پوست اطراف مقعد باز میشود. توجه داشته باشید که این نوع فیستول از خطوط دندانه دار (که غدد مقعد در آن قرار دارد) به وجود میآید که میتواند از بیماری کرون یا یک فرآیند التهابی مانند آپاندیس و یا آبسه ناشی شود.
• فیستول سوپر اسفنکتریک (Suprasphincteric): از بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی آغاز شده و به سمت بالا گسترش مییابد و از عضلات پوبورکتالیس عبور کرده و در حدود یک اینچی خروجی مقعد به پوست باز میشود. این فیستول ۲۰ درصد شیوع دارد.
• فیستول ترانس اسفنکتریک (Transphincteric): بین عضلات دریچهی داخلی و خارجی و یا پشت مقعد شروع، از عضلهی اسفنکتر خارجی عبور کرده و در فاصلهی یک اینچی و یا دورتر از پوست اطراف مقعد خارج میشود. این فیستول با شیوع ۲۰ الی ۲۵ درصد به دلیل شکل ظاهری آن که ممکن است شبیه ‘U’ باشد، گاهی اوقات فیستول نعل اسبی نامیده میشود.
• فیستول اینتر اسفنکتریک (Intersphincteric): از بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی آغاز شده و با عبور از عضله اسفنکتر داخلی از قسمت بسیار نزدیک به مقعد خارج میشود. شایعترین نوع فیستول مقعدی با شیوع ۵۵ تا ۷۰ درصد است.
فیستول زیرمخاطی: این فیستول به صورت سطحی از زیر مخاط عبور میکند.
این کانال میتواند باعث بروز علائم ناخوشایند مانند ناراحتی و سوزش پوست، درد، التهاب و همچنین در برخی از بیماران علایم دیگری چون خونریزی و ترشح در هنگام عبور مدفوع شود. بسته به علت این بیماری و عوامل دیگر ممکن است فیستول با علائم متفاوتی خود را نشان دهد. به دلیل شدت آسیب معمولاً راهی جز جراحی برای درمان فیستول و ترمیم آن پس از مقابله با عفونت ناحیه وجود ندارد.
علل ایجاد فیستول مقعدی
معمولاً فیستول مقعد به دنبال یک آبسه مقعدی به وجود میآید که بسیار دردناک است. آبسه به دلیل انسداد یکی از غدد درون راست روده ایجاد میشود سپس چرک ناشی از آن در بافتها به پدید آمدن یک فیستول مقعدی کمک میکند. تخمین زده شده که بین هر چهار فردی که دچار آبسه مقعدی میشوند دو مورد به فیستول ختم خواهد شد. درمان آبسه معمولاً ساده است که با یک برش پوستی روی آبسه و تخلیه چرک آن انجام میشود. تخلیه آبسه میتواند در مطب پزشک یا کلینیک تحت بیحسی موضعی انجام شود. اغلب موارد در صورتی که آبسه خود به خود تخلیه شود و به صورت کامل بهبود نیابد، فیستول اتفاق میافتد. پس دلایل این بیماری به ترتیب عبارت است از:
• آبسه مقعدی: فیستول ناشی از آبسه معمولاً دارای علائم کلی عفونت در بدن فرد است که در اغلب موارد تکرار میشود، این علائم شامل تب، خستگی، احساس ناخوشی و تورم اطراف دهانهی مقعد است.
از طرفی نادرترین دلایل ایجاد فیستول مقعد که ممکن است ناشی از یک بیماری مزمن در فرد باشد، عبارتند از:
• بیماری کرون: یک بیماری طولانیمدت که در آن دستگاه و لولههای گوارشی ملتهب میشوند. در صورتی که علت فیستول این بیماری باشد خود را با نشانههای متفاوتی نشان خواهد داد که در تشخیص کمککننده خواهد بود. بیماری کرون در ۲۵ درصد موارد فیستول مقعدی نقش دارد که دارای علایمی از جمله درد شکم، اسهال، از دست دادن اشتها، کاهش وزن، تهوع و استفراغ است.
• دیورتیکولیت: عفونت کیسههای کوچک است که در روده بزرگ قرار گرفته است.
• هیدر آدنیت چرکی: یک بیماری پوستی مزمن است که در آن غدد عرق دچار عفونت شده و باعث ایجاد آبسه و زخم میشود، در صورتیکه این بیماری غدد درون مقعد را درگیر کند به صورت سطحی یا عمقی باعث عفونت و بروز فیستول میشود.
• عوارض جراحی در نزدیکی مقعد: فیستول مقعد می تواند بعد از عمل جراحی تخلیهی آبسه مقعد رخ دهد، آسیب بافتی ناشی از جراحیهای مقعدی یا زایمان سخت نیز میتواند باعث تغییر شکل سلولی و ایجاد فیستول مقعدی شود.
• ابتلا به سل: سل یک عفونت باکتریایی است که اغلب ریهها را تحت تأثیر قرار میدهد، اما میتواند در هر نقطه از بدن رخ از جمله راست روده رخ دهد و باعث آبسه مقعد و فیستول آن شود.
• بیماریهای جنسی نظیر کلامیدیا یا سیفلیس: برخی از عفونتهای منتقله از راه جنسی نیز احتمال ایجاد فیستول مقعد را افزایش میدهد.
• HIV: با کاهش سطح ایمنی بدن فرد را در معرض ابتلا به عفونت قرار میدهد و بدین ترتیب شرایط را برای ایجاد فیستول مقعد مساعد میکند.
• سرطان: در سرطان رکتوم احتمال تغییر شکل سلولی و ایجاد تومور در قسمت انتهایی روده بزرگ، یعنی جایی که مدفوع قبل از دفع ذخیره میشود وجود دارد که زمینهساز فیستول مقعدی شود.
• زخم ناشی از ضربه: ضربه و تروما میتواند با ایجاد تغییر شکل سلولی و ایجاد زخم و آسیب بافتی شرایط را برای ایجاد فیستول مقعد مهیا کند.
علائم و نشانه های فیستول مقعدی
بسته به علت این بیماری و عوامل دیگر ممکن است فیستول با علائم متفاوتی خود را نشان دهد. اولین نشانه ی فیستول مقعدی وجود شکاف در ناحیه ی مقعد است. به طوری کلی علائم فیستول عبارتند از:
• ترشح چرکی از یک یا دو سوراخ در اطراف مقعد
• تغییر رنگ پوست و قرمزی اطراف ناحیه مقعد
• وجود برجستگی سفت و دردناک در اطراف مقعد
• احساس درد پس از دفع مدفوع
• سوزش و خارش در اطراف مقعد
• آبسههای تکرار شونده در ناحیهی مقعد
• التهاب پوست اطراف مقعد
با شدت گرفتن التهاب فیستول، عفونت ناحیه مقعد آنقدر پیشرفت خواهد کرد که منجر به درگیر شدن کل بدن، تب و لرز و احساس خستگی در بدن و تورم پوست اطراف مقعد می شود.
در صورتی که هریک از نشانههای گفته شده را در خود مشاهده کردید، بهتر است برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و بررسی و پیگیری بیشتر به پزشک متخصص مراجعه کنید.
روش های تشخیص فیستول مقعدی
آنچه مسلم است یکی از ابتدایی ترین روش های تشخیص این بیماری انجام معاینه میباشد و در مرحله بعد انجام گرافیهای متنوع که در گذشته بسیار بر انجام آن توصیه می شد.
• فیستولگرافی: در حال حاضر این روش به علت انجام آن توسط رادیولوژیست که آشنایی کافی و لازم نسبت به این بیماری ندارد، توصیه نمی شود، چرا که این احتمال وجود دارد بیمار زمانی که این مسیر بسته شده باشد مراجعه کند.
به طور کلی گزارش های فیستولگرافی در بیشتر موارد این گونه نوشته می شود که یک سوراخ از بیرون، ترشح ماده زده شد، چند سانتیمتر به داخل رفت و یا داخل نشد و یا در نهایت به داخل مقعد رکتوم راه ندارد اما این در حالی است که به هیچ وجه این گزارش صحیح نمی باشد چرا که اگر راه نداشت فیستول بسته می شد و عفونت هرگز از آن نمی توانست خارج شود لذا می توان اظهار داشت که این روش تشخیص نمی تواند موثر واقع شود.
• انجام ام آر آی (MRI): این روش برای تشخیص بیماری بسیار کمک کننده می باشد، اما متاسفانه ارتباط دقیقی از مسیر این بیماری با اسفنکترها را نشان نمی دهد، هر چند که تا حدودی این مسیر را نشان می دهد.
• سونوگرافی آندوآنال: این روش یکی از موثرترین راه های تشخیص فیستول محسوب می شود چرا که به صورت دقیق ضخامت اسفنکتر داخلی، خارجی، مسیر فیستول که به کدام قسمت فضاهای اطراف مقعد ارتباط پیدا کرده را مشخص می کند.
عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به فیستول مقعدی
گفتنی است در میزان بروز بیماری فیستول مقعدی عواملی می تواند باعث تشدید و یا اینکه عامل بروز این بیماری محسوب شوند که در ادامه به آن اشاره می نمائیم.
• بیماری التهابی
• آپاندیست یا دیورتیکولیت حاد
• درمان تزریقی برای بواسیر داخلی
• زخم ناشی از یک جسم تیز مانند پوسته تخم مرغ و یا استخوان ماهی که دفع می شود و یا صدمه ناشی از نوک وسیله تنقیه
روش درمان فیستول مقعدی
اولین راهکار درمان بیماری هایی عفونی مانند فیستول مصرف داروهای آنتی بیوتیک است. برای درمان قطعی این بیماری از راهکارهای تهاجمی تری مثل جراحی استفاده میشود. در واقع میتوان گفت در گذشته تنها راهکاری که برای درمان فیستول استفاده میشد، انجام جراحی بود که به روش های مختلفی انجام می پذیرفت اما جراحی می توانست صدمات جبران ناپذیری را به عضله اسفنکتر وارد نماید که بی اختیاری مدفوع را به همراه داشت، در نتیجه می توان گفت انجام جراحی به طور کامل منسوخ شده است.
امروزه برای درمان این بیماری از روش های مدرن و بی دردسر تری مانند لیزر استفاده می شود. لیزر بدون ایجاد درد و خونریزی و در کمترین زمان ممکن این بیماری را درمان نموده و از نظر هزینه های درمان نیز به صرفه تر است. به علاوه انجام لیزر امکان ابتلا به سایر عفونت ها را کاهش داده و چون آسیبی به عضله اسفنکتر وارد نمیشود، بیمار دچار بی اختیاری نخواهد شد. درمان فیستول با لیزر احتمال عود بیماری را به شدت کاهش می دهد.
دیدگاه