امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ برابر با ۰۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۱۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 267893
۱۷۶۷۹
۶
۰
نسخه چاپی
قبح عقاب بلابیان

تعریف قاعده‌ قبح عقاب بلابیان چیست؟

مفاد قاعده، اجمالا آن است؛ مادام‌ که‌ عملی توسط شرع نـهی نـگردیده و آن‌ نهی‌ به مکلف‌ ابلاغ‌ نـشده‌ است،چنانچه شخصی مـرتکب‌ گـردد، مجازات او عقلا قبیح و زشت اسـت

تعریف قاعده‌ قبح عقاب بلابیان چیست؟

 قاعده‌ قبح عقاب بلابیان چیست؟

احکام و مقررات فقهی و حقوقی شرع مقدس اسلام، مستنبط از مبانی متقنی است که قواعد‌ اصول‌ فقه‌ از جمله آنهاست. شناخت ابعاد و قلمرو اين قواعد‌ بـر‌ هـر انـديشمند حوزه فقه و حقوق ضروري اسـت. در اين مـيان، قـاعده قبح عقاب بلابيان در استنباط احکام و مقررات فقهی و حقوقی به‌ خاطر کاربرد تقريبا وسيع آن از اهميت و جايگاه خاصی برخوردار‌ است، تا آنجا کـه بـسياری از فـقها و اصوليان متقدم و متأخر، مستند استنباطات خويش را در دايره شبهات بـدويه‌، قـاعده‌ فوق‌ دانسته اند.

بررسی ها نشان می دهد که ظاهرا شيخ طوسی نخستين‌ کسی است که به وضوح ، قـاعده قـبح عـقاب بلابيان را مطرح می کند، هرچند‌ که‌ می توان قـبل از وی از کلام شيخ صدوق، قبح تکليف‌ بلابيان‌ را‌ دريافت که نتيجه آن قبح عقاب بلابيان است. شيخ مفيد نيز بـر هـمان بـاور‌ استاد‌ خويش‌ است. بعد از شيخ طوسی اين قاعده در آثـار سـيد‌ مرتضی محقق حلی، علامه حلی، محدث بـحرانی، وحيد بهبهانی، عبدالکريم حائری و امام خمينی قـابل بـازخوانی اسـت ، تا آنجاکه برخی، اين‌ قاعده‌ را بدون هيچ شک و شبهه ای از مسلمات عدليه می شمارند.

اصوليان درباره قاعده قبح‌ عقاب‌ بلابيان معتقدند کـه عـقل، کيفر‌ دادن‌ شخصی را‌ که‌ بيان‌ تکليفي شارع ، به وی نرسيده است‌ ناپسند‌ می شمارد؛ به عـبارت واضـح تـر، شارع نمی تواند قبل از آن‌ که‌ قوانين و تصميمات خود را به اطلاع‌ مـردم بـرساند و بيان خود‌ را‌ در تکليف آنان تمام کند‌، آنان‌ را به دليل تخلف از تکليف، کيفر دهد. بنابراين، کاربرد قاعده‌ قبح‌ عقاب‌ بلابيان، جايی است‌ که‌ شـارع، اصـلا بيانی خطاب‌ به‌ مکلف، صادر نکرده و يا اگـر صـادر کـرده است، به مکلف نرسيده است و مکلف، خـود‌ نـيز‌ در نرسيدن خطاب شارع به وی، مقصر‌ نيست.

مي‌ توان قـاعده قـبح عقاب بلابيان را به گونه ای جـامع تـر، اينچنين تـعريف کـرد کـه‌ قاعده‌ قبح عقاب بلابيان ، قاعده ای اصـولی و عـقلی است‌ که‌ بر‌ پذيرش حسن و قبح‌ عقلی استوار است. مطابق اين قاعده، عقل، هـرگونه عـقاب و مؤاخذه مکلف ـ اعم از دنيوی و اخروی ـ را از‌ سـوی شارع‌ بدون ارائه بيان و حـجت مـعتبر به مکلف‌، و تنجز‌ يافتن‌ تـکليف‌ در‌ حـق‌ او، ناپسند و مذموم می داند.

مفاد قاعده، اجمالا آن است؛ مادام‌ که‌ عملی توسط شرع نـهی نـگردیده و آن‌ نهی‌ به مکلف‌ ابلاغ‌ نـشده‌ است، چنانچه شخصی مـرتکب‌ گـردد، مجازات او عقلا قبیح و زشت اسـت.

بـاید دانست که قلمرو این قاعده، وسیع‌تر از‌«اصل‌ قـانونی‌بودن‌ جـرم‌ و مجازات‌» در‌ حقوق‌ عرفی معاصر اسـت‌، چـرا‌ کـه اصل قانونی بـودن جـرم و مجازات، راجع به وضـع قـانون و به تبع آن مراحل ابلاغ و انتشار‌ قانون‌ است‌ ولی فقها در مواردی که مکلف نه‌ به‌ عـلت‌ تـقصیر‌ بلکه‌ به‌ جهتی دیگر نسبت بـه تـکلیف صادره جـاهل بـوده نـیز، به این قاعده تـمسک کرده‌اند. به دیگر سخن مراد از بیان در این قاعده، بیان واصل است، نه‌ بیان صادر. بـنابراین، دایـره شمول آن وسیع‌تر از اصل قانونی بودن جـرم و مـجازات اسـت.

منبع: قلمرو قاعده‌ قبح عقاب بلابیان در شبهات موضوعیه | علی اکبر ایزدی‌فرد و دیگران

    دیدگاه

    شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



    کد امنیتی کد جدید