امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 267924
۲۴۰۳
۱
۰
نسخه چاپی

شعر مشروطه و دگرگونی فرهنگ سیاسی ایران

نماد دگرگونی فرهنگ سیاسی عصر مشروطه را می توان در ادبیات سیاسی آن دوره مشاهده کرد. ادبیات سیاسی و به ویژه شعر در تناسبی که با فرهنگ شفاهی ایرانیان دارد و سهل الوصول تر از سایر هنرهاست و می تواند با موسیقی تلفیق شود، مهمترین جلوه فرهنگی و بهترین گزینه برای فهم فرهنگ سیاسی عصر مشروطه است

شعر مشروطه نماد دگرگونی فرهنگ سیاسی ایران

شعر مشروطه و فرهنگ سیاسی ایران

نماد دگرگونی فرهنگ سیاسی عصر مشروطه را می توان در ادبیات سیاسی آن دوره مشاهده کرد. ادبیات سیاسی و به ویژه شعر در تناسبی که با فرهنگ شفاهی ایرانیان دارد و سهل الوصول تر از سایر هنرهاست و می تواند با موسیقی تلفیق شود، مهمترین جلوه فرهنگی و بهترین گزینه برای فهم فرهنگ سیاسی عصر مشروطه است.

تا پیش از مشروطه اغلب اشعار یا غیرسیاسی و یا در مدح شاهان و امرا بود. همزیستی شعرا و حاکمان در دوره ای که رسانه های مکتوب فراگیر وجود نداشت، وسیله ای بود برای حاکمان تا به تبلیغ خویش بپردازند و بر محبوبیت خود بیفزایند و برای شاعران هم حفظ دیوان اشعار و تامین معاش را در پی داشت.

اما در دوران سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و متعاقب آن مشروطه، اوضاع پیشین دگرگون شد و با ورود صنعت چاپ، راه اندازی روزنامه، چاپ کتاب و از دست رفتن شوکت پادشاهان به دلیل ضعف در کشورداری، همزیستی پیشین دچار تزلزل شد.

مشروطه آغاز نهضتی فکری و جنبشی اجتماعی در حوزه ادبیات بود که در اعماق اندیشه و احساسات سخنوران آن دوره نفوذ کرد. تاثیر این نهضت اجتماعی در ادبیات چندان بود که به شعر دوره مشروطه سبک و شیوه خاصی بخشید، به طوری که می توان ادبیات این دوره را به شیوه ای نو ومکتبی تازه به شمار آورد و آن را پس از سبک های خراسانی، عراقی، هندی و دوره بازگشت ادبی، فصل پنجم و جدیدی از تاریخ تحول شعر فارسی برشمرد.

اندیشه ای که در اثر مشروطه در ایران پیدا شد، ادبیاتی نو وسبکی تازه پدید اورد که هدف و ارمان آن با ادبیات پیش از مشروطه تفاوت اساسی داشت. هدف از اشعار دوره مشروطه، بیداری مردم، برانگیختن احساسات ملی و میهنی، ترویج آزادی های فردی و اجتماعی، طرد خرافات و اندیشه های سست و ناروا، پیکار با بیگانه و بیگانه خواهی، انتقاد سخت و بی رحم از نابسامانی ها و آشنا کردن مردم به حدود و حقوق انسانی آنها بود.

به سخن دیگر، از آغاز مشروطه شعر و ادب تا حدی به سوی موضوعات ملی و میهنی گرایید و مسائل مربوط به سرنوشت افراد ملت و حمایت از تمامیت کشور و مبارزه با نفوذ بیگانگان و جانبداری از آزادی فردی و مخالفت با استبداد حکومت، مورد توجه شاعران و موضوع اشعار آنان قرار گرفت. در این زمینه اشعاری سروده شد که به سرعت در جامعه نفوذ کرد.

ترانه های ابوالقاسم عارف که احساسات آزادی خواهانه و وطن پرستانه داشت از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین می توان به اشعار بهار، ادیب الممالک فراهانی، ایرج میرزا، فرخی یزدی، عشقی و وحید دستگردی اشاره کرد.

برخی از این اشعار گاهی شور فراوانی در جامعه بر می انگیخت. در شعر مشروطه، قصیده که پیش از آن وسیله مدح و وصف بود به ابزاری برای بیان احساسات ملی و انتقادهای سیاسی و اجتماعی تبدیل شد. غزل هم که برای مضامین عرفانی و عاشقانه به کار می رفت، وسیله تحریک افکار عمومی و ترویج اندیشه آزادی خواهی و میهن دوستی و بیان مطالب سیاسی شد.

مشروطه الفاظ و اصطلاحات و گاهی وزن را دگرگون کرد و چون این اشعار برای عموم سروده می شد، به زبان عموم نزدیک تر بود و با اسلوب ساده تری بیان می شد. مشروطه فصلی در ادبیات ایران گشود که شعر را از عوالم خیالبافی و خدمت به می و معشوق، به خدمت آزادی و اجتماع درآورد، اندیشه شاعران را دگرگون ساخت و آن ها را به سوی مسئولیت های اجتماعی رهنمون شد.

با این وجود، غزل های سیاسی جدید نیز که در آن ها مفاهیم وطن، پارلمان، آزادی، ملت، ظلم، عدل، هیات وزیران و خرابی ها به کار رفته بود. هم چنان با استعارات قدیمی خط، خال، لب یار، رقیب، هجر، وصل، شمع، پروانه، گل و بلبل بیان می شد، زیرا ذائقه عموم هنوز با اصطلاحات و تشبیهات و استعارات گذشته مانوس بود. در این باره می توان به شعر زیر اشاره کرد:

پیام دوشم از پیر می فروش آمد

بنوش باده که یک ملتی به هوش آمد

هزار پرده ز ایران درید استبداد

هزار شکر که مشروطه پرده پوش آمد

کسی که رو به سفارت پی امیدی رفت

دهید مژده که لال و کر خموش آمد

نظری به این شعر فرخی یزدی نیز خالی از لطف نیست:

در کف مردانگی شمشیر می باید گرفت

حق خود را از دهان شیر می باید گرفت

تا که استبداد سر در پای آزادی نهد

دست خود بر قبضه شمشیر می باید گرفت

منبع: انقلاب و فرهنگ سیاسی ایران - حمیدرضا اسماعیلی

  • منبع
  • حقوق نیوز

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید