قدغن کردن نمایش فیلم ها، نمایش نامه ها و یا عدم صدور اجازه چاپ نوشته ها، جزیی از وظایف ساواک بود. به عبارت دیگر، رواج فرهنگ سیاسی سانسور به شیوه افراطی در حکومت پهلوی، از نشانه های ساختار سیاسی استبداد گونه آن نظام بود. البته مقصود از سانسور در این نوشته «سانسور سیاسی» است و شامل اقسام دیگر آن مانند «سانسور اخلاقی» و «سانسور دینی» نمی شود. ممیزی سیاسی-اجتماعی بیشترین فراوانی را در حکومت پهلوی دوم داشته است. تعلق صاحب نظران و نخبگان فرهنگی مشهور جامعه به جبهه مخالف حکومت پهلوی موجب احتیاط و واهمه هیأت حاکم بود. به طوری که یکی از آنان در جلسه ای دانشجویی گفته بود:«آقایان مواظب باشید. هرچه مطالعه کتاب های خارج درسی کمتر، بهتر. شما مسئولیت بزرگی دارید و باید مراقب باشید. هرچه بر سر این مملکت آمده از کتاب آمده.» در دهه های چهل و پنجاه با افزایش سانسور سیاسی معلوم می شود که حساسیت حکومت بیشتر شده و احساس خطر نیز فزونی یافته است. البته از سوی دیگر فرهنگ سیاسی سانسورگرایی در هیأت حاکم آثاری را نیز بر فرهنگ سیاسی جامعه داشت. به این صورت که فرهنگ سیاسی طعنه گویی و کنایه زدن را در جامعه رواج داده و از رک گویی و صراحت کاسته بود. فشار های حکومت و اختناق حاکم همیشه موجب شده است نوعی نمادگرایی، ایهام و طنز برای بیان مشکلات و مفاسد به کار گرفته شود. حتی برخی هنرمندان دلیل موفقیت خود را زیستن در چنین شرایطی می دانستند و آثار حافظ و عبید زاکانی را نیز با این تفسیر تحلیل کرده و موفق می خوانند.
این نمادگرایی دستگاه سانسور، ممیزان پهلوی را نسبت به واژه هایی مانند سیاهی، فقر، تباهی، طاغوت و نابرابری حساس ساخت و موجب شد که آنها را اشاراتی برای حمله به نظام تلقی کنند و تبلیغ هرگونه مفاهیمی مانند روشنی، برابری، اتحاد و ... را حملاتی علیه نظام پهلوی تفسیر کنند. حساسیت های سیاسی/اجتماعی ممیزان را در دو دهه واپسین پهلوی می توان در مقولات زیر مشاهده کرد:
1. به کارگیری نام ها و لقب هایی که ویژه خاندان سلطنتی است و یا به آن ها اشاره دارد (مانند حذف کلمه «سلطنت» از کتاب «صلح امام حسین»)
2. کتاب های مذهبی تحلیلی، که اغلب نیز با برچسب «خلاف مصلحت نظام» و «مارکسیست اسلامی» مواجه می شدند (مانند کتاب های ولایت فقیه، بعثت و ایدئولوژی و بت شکن)
3. هرگونه نقد و انتقاد به حکومت پهلوی و پیشنهاد برای اصلاح وضع موجود
4. سانسور نام بعضی افراد و اسماء خاص (مانند عبدالحسین نوشین، حسینیه ارشاد، گل سرخ)
5. حساسیت به کتاب های مارکسیستی و مفاهیم مربوط به آن
6. انتقاد بع عملکرد بعضی کشور ها (مانند اسراییل و ایالات متحده)
7. نشر هرنوع مطلب پیرامون انقلاب سایر کشور ها و یا هر نوشته ای که به نوعی با حرکت های اجتماعی مرتبط بود.
8. نشر کتاب به زبان غیر فارسی مانند عربی، ترکی، کردی و بلوچ ممنوع بود.
بیشتر بخوانید:
بررسی ساختار سیاسی و تأثیرات آن بر فرهنگ سیاسی (قسمتهای دیگر)
تهیه کننده: محمدی
منبع: انقلاب و فرهنگ سیاسی ایران - حمیدرضا اسماعیلی
