در دنیای امروز ازدواج در جوامع مختلف معنا و مفهوم یکسانی ندارد. در بسیاری از کشورهای جهان ازدواج مانند گذشته با توجه به مفهوم سنتی آن درک می شود و در آن دو ویژگی قانونی بودن و مشروع بودن ملاک عمل قرار می گیرد. در این جوامع زندگی زناشویی نیز همچنان به معنی زندگی مشترک و دائمی بودن دو ناهمجنس است و می توان آنرا در قالب ازدواجی که منجر به تشکیل خانواده می شود ملاحظه نمود. اما در برخی از جوامع غربی این مفهوم تا حد زیادی مخدوش شده به گونه ای که با کمرنگ شدن ازدواج های سنتی اشکال جدیدی از ازدواج پا به عرصه وچود گذاشته است. زندگی همبالینی در این جوامع به معنای آغاز یک زندگی مشترک است اما در آن جای خاصی برای ازدواج وجود ندارد و در بسیاری موارد فاقد دو ویژگی قانونی بودن و مشروع بودن است، در واقع زندگی مشترک بدون ازدواج پدیده مدرنی است که در برخی جوامع امروزی شاهد آن هستیم و در عین حال این جوامع با تبعات و نتایج نامطلوب اینگونه زندگی های مشترک نیز روبرو هستند.
ویلیام گود در این زمینه مطالعات جالبی انجام داده است. به عقیده او نهاد ازدواج، که بنیان خانواده بر آن قرار دارد، در نتیجه پژوهش های جدید، بهتر شناخته شده و نگرش های اتخاذ شده توسط حوزه های علمی و موضوعات موردنظر آنها تا حدودی تقارب یافته و در نتیجه، شواهدی تازه در این زمینه فراهم شده است. به عقیده او اینک برای ما امکان آن هست تا با بهره گیری از اطلاعات تاریخی به سوالاتی پاسخ دهیم که به سهم خود می توانند ابهامات مربوط به خانواده و ازدواج را به عنوان نهادهای اجتماعی مرتفع سازد. این سوالات به مقوله های گزینش همسر، سن زوجین هنگام ازدواج و کارکردهای زناشویی مربوط می شوند.
از نظر گود ازدواج یک نسبت دیرینه اجتماعی است که بر اساس بسیاری از مطالعات از گذشته مرسوم بوده و در بین تمامی اقوام، ملل و مذاهب و در تمام مکان ها وجود داشته و دارد. با این توصیف ازدواج می تواند چهره های متغیری به خود بگیرد. اما از آنجا که نهاد خانواده علاوه بر مذهب، تنها نظام اجتماعی است که رسماً در همه جوامع پذیرفته شده و توسعه یافته، در حقیقت مفهوم ساخت اجتماعی در انسان شناسی غالباً با مفهوم ساخت خانواده و خویشاوندی می آید. یکی از مسائل مهم در شکل گیری نهاد خانواده، ازدواج است تا آنجا که می توان گفت اگر ازدواج نبود خانواده نبود . اگر خانواده نبود جامعه نبود و اگر جامعه نبود حتی فرهنگ و تمدن پدید نمی آمد. مثلاً امروزه مشاهده می شود که پیدایش نوگرایی که امکان انتخاب و استقلال فردی را تشدید می کند مسائل و مشکلاتی را به وجود آورده است. بسیاری از اندیشمندان در تعریف نهاد خانواده، امز ازدواج را جزء ارکان اصلی آن دانسته اند.
از نظر بروس کوئن خانواده عبارت است از یک واحد اجتماعی، ناشی از ازدواج یک زن و یک مرد که فرزندان پدید آمده از آنان آنرا تکمیل می کند. کوئن خانواده را گروهی از افراد می داند که از راه خون، زناشویی و یا فرزند خواندگی با یکدیگر ارتباط می یابند و در طی یک دوره زمانی طولانی، با هم زندگی می کنند.
به عقیده ی میشل خانواده واحدی مرکب از افرادی است که دارای کنش متقابل بوده و موقعیتی خاص دارند و با ایفای نقش از یکدیگر متمایز می شوند. فرد، هنجارها و انتظارات و نقش های اعضای گروه خانواده را که شامل سلوک و رفتار در یک وضعیت خاص می شود درک می کند، آنگاه نقش های مزبور را در رابطه با انتظارات گروه و در رابطه با فهم و درک خویش در می یابد و برحسب انتظارات مزبور نقشی ایفا می کند. این رهیافت، کنش های متقابل بین اعضای یک گروه خانوادگی را مطالعه می کند.
برخی از اندیشمندان نیز در تعریف خانواده بسیار احتیاط کرده اند، به نظر آنها امکان تعریف جامع و مانع از خانواده بسیار دشوار است، حتی اگر ما به قانون به عنوان یک پایه اصلی در این تعریف اشاره کنیم، باز هم واژه خانواده به خودی خود چیزی تحت عنوان مفهوم خانواده را تداعی نمی کند، تنها ممکن است مفاهیمی مانند ازدواج، پدر و مادر بودن یا عناوین دیگری از این دست را به ذهن بیاورد. بنابراین اینکه ما در تعریف موقعیت های خانوادگی یا جایگاه خاص خانواده در بین نهادهای اجتماعی باید به موضوعی مانند ازدواج بیشتر بها بدهیم یا به پیوندهای خونی توجه کنیم یا به جای تمامی اینها به کارکردهای خانواده عنایت نماییم، بستگی به تعریف ما دارد و می توان از دیدگاه های مختلف به آن نگریست.
در دوره های تاریخی، تعاریف متفاوتی از سوی جامعه شناسان، روانشناسان و سایر اندیشمندان در مورد ازدواج مطرح شده است. این تنوع به این جهت است که جوامع مختلف بشری در یک سطح تکامل فرهنگی و اجتماعی قرار ندارند و نظام های مختلف زناشویی در آنها دیده می شود.
در فرهنگ عمید ازدواج به معنای با هم جفت شدن، زن گرفتن، شوهر کردن، زناشویی و مانند آن آمده است. و برخی معتقدند ازدواج را می توان به عنوان تشکیل زندگی دائمی دو فرد از دو جنس مخالف تعریف کرد که دارای روابط جنسی مشروع و قانونی با یکدیگر هستند هرچند که این مناسبات در فرهنگ های متفاوت بصورت های مختلف دیده می شود.
بر این اساس ازدواج را می توان سرمایه ای اجتماعی تلقی نمود که زن و مرد بر پایه باورها، ارزشها و روابط اجتماعی خود به طور کشترک در آن حضور دارند، هر چند میزان و خطرپذیری این سرمایه کمتر باشد، پیامدهای آن قابل پیش بینی و احتمالاً مطلوب تر است و بر عکس هرچه قدرت خطرپذیری آن افزایش یابد، پیامدهای آن در زندگی افراد نیز قابل پیش بینی و احتمالاً نامطلوب تر خواهد بود.
بنابراین در تعاریف ازدواج این عناصر نهفته است: پیوند میان زن و شوهر، قانونی و مشروع بودن، زندگی دائمی و کنش متقابل.
کارلسون این تعریف را از ازدواج به دست می دهد: «ازدواج کنش متقابل بین دو فرد است (یک مرد و یک زن) که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده اند و مراسمی برای اعلام زناشویی خود برپا داشته اند و به طور رسمی عمل آنان مورد پذیرش قرار گرفته است.»
لویی استروس معنقد است ازدواج رابطه ای دراماتیک بین فرهنگ و طبیعت، یا میان قواعد اجتماعی و نیاز جسمی است.
از نظر هاریس ازدواج نهادی است که برای انجام وظایف خانواده به وجود آمده، یعنی تولید نسل، پرورش کودکان و انتقال فرهنگ و وسیله ای برای ایجاد نظم در روابط افراد است.
در تعریفی که ناک ارائه می دهد ازدواج مبتنی بر چند جنبه است، یک انتخاب شخصی آزاد است که بر پایه عشق استوار است، بلوغ و استقلال یک نیاز مسلم برای اقدام به ازدواج است، ارتباطی بین دو جنس مخالف است، در یک زندگی مشترک مرد تامین کننده ی معاش و حافظ خانواده است. وفاداری جنسی و تک همسری از انتظارات یک ازدواج است.
بیشتر بخوانید:
سرمایه اجتماعی، تعریف و پیشینه
مقایسه عصبیت ابن خلدون و سرمایه اجتماعی
منبع: جامعه شناسی تاریخی ازدواج - دکتر محمد مهدی لبیبی - لیدا حیدری ورنامخواستی
پایگاه خبری حقوق نیوز - مقالات اجتماعی
دیدگاه