اختلالات خواب به مشکلاتی اطلاق می شود که بر توانایی خوب خوابیدن افراد به‌طور منظم و طبیعی تأثیر می‌گذارند.
1- پرخوابی
پرخوابی عبارت است از زیاد بودن مدت زمان خواب یا خواب آلود روزانه یا هر دو.
تا چند سال پیش خواب آلودگی و پرخوابی را دلیل تنبلی و نشانه ی ضعف شخصیت می دانستند و به عنوان بیماری اختلال محسوب نمی شد.
پرخوابی خیلی کم تر از کم خوابی شایع است و شیوع آن در بزرگسالان حدود ۵ درصد است.
شکایت از پرخوابی به خصوص در میان جوانان نسبتاً رواج دارد. هر روزه با دانش آموزان با دانشجویانی روبه رو می شویم که از این شکایت دارند که بیش از حد طبیعی می خوابند.
در برخورد با این گونه افراد قدم اول این است که مطمئن شویم آیا واقعاً پرخوابی وجود دارد یا کردن به ساعت کار خیر. بسیاری از افراد توقع دارند که بتوانند کم تر از زمان مورد نیاز بدن شان بخوابند. این افراد معمولاً اشخاصی پرمشغله و پرکارند که همیشه از کمبود وقت برای انجام دادن کارهای شان شکایت دارند و آرزویشان این است که هر روزشان به جای ۲۴ ساعت ۲۸ ساعت باشد. در مورد آن ها اولین قدم این است که زمان خواب را ثبت کنیم. اگر خواب شبانگاهی این افراد کم تر از ۷ تا ۹ ساعت بود، یعنی کمتر از مدت زمان معمول خواب، با بالا بردن میزان خواب شبانه احتمال خواب آلودگی در طی روز کاهش می یابد و شاید تذکر این نکته مفید باشد که با کاهش دادن زمان خواب به جای بهبود کارایی و پیشرفت، دچار افت عملکرد خواهند شد.
افرادی را که با وجودِ آن که شب ها بین ۷ تا ۹ ساعت می خوابند اما صبح ها قادر نیستند به راحتی از خواب بیدار شوند یا در طی روز مرتب چرت می زنند، می توان پرخواب تلقی کرد.
پرخوابی اوليه هنگامی است که خواب فرد کیفیت و ساختاری طبیعی دارد ولی طولانی تر از معمول است. این افراد در هنگام بیداری روحيه و توان و انگیزه ی انجام کارها مشکلی ندارند. خواب طولانی ممکن است در سراسر عمر ادامه داشته باشد که معمولاً زمینه ی خانوادگی دارد. در برخی موارد پرخوابی دوره ای است و فرد در دوره ی خاصی دچار پرخوابی می شود. این افراد باید از نظر کیفیت خواب، وجود افسردگی، مصرف دارو یا اختلالات تنفسی حین خواب بررسی شوند.
پرخوابی ثانویه معمولاً ناشی از اختلال در خواب شبانه است.
اختلالات انسدادی تنفسی شایع ترین علتی است که موجب پرخوابی ثانویه می شود که این اختلال به علت افزایش شیوع چاقی است. ممکن است خواب آلودگی روزانه ناشی از بیدار شدن های مکرر در طی شب باشد. اشخاصی که در بیمارستان بستری هستند، والدین نوزادان یا افرادی که هم بسترشان خروپف می کند ممکن است به رغم اینکه ظاهراً خواب شبانه کافی دارند، در طی روز دچار خواب آلودگی شوند.
در یک مطالعه زنانی که همسرشان خروپف می کردند و مشکل خواب آلودگی روزانه داشتند با بهبود یافتن همسر، خواب آلودگی روزانه شان برطرف شد. برخی بیماری های روان پزشکی مثل افسردگی نیز ممکن است با پرخواب همراه باشند.
پرخوابی گذرا و موقعیتی، نوعی اختلال در الگوی طبیعی خواب و بیداری است که در طی آن فرد میل دارد برای ساعات طولانی در رختخواب بماند، شب ها زودتر به رختخواب برود و صبح ها دیرتر از خواب بیدار شود، در طی روز نیز با احساس خستگی بارها به رختخوابش برمی گردد و به سختی می تواند خود را بیدار نگه دارد.
این الگوی خواب معمولاً در واکنش به یک استرس، مانند ایجاد تغییر در زندگی فرد یا فقدان روی می دهد.
خواب آلودگی سبب مشکلات بهداشت و سلامت عمومی نیز می شود. ۵۴ درصد تصادفات جاده ای منجر به مرگ در بین ساعات ۷ شب تا ۷ صبح روی می دهد، درحالی که عبور و مرور وسایل نقلیه در این ساعات بسیار کم تر از ساعات روز است و بیشترین علت در سوانح تک ماشینه، مثل چپ کردن ماشین، خواب آلودگی راننده گزارش شده است.
2- نارکولپسی یا حمله ی خواب
نارکولپسی عبارت است از خواب اجتناب ناپذیر که نوعی اختلال در مکانیسم های خواب است. یعنی فرد ناگهان به خواب می رود و نمی تواند جلو خواب خود را بگیرد. این حملات ممکن است در مواقع نامناسبی روی دهند، مثل هنگام غذا خوردن، صحبت کردن، رانندگی و...
حمله ی خواب ممکن است در هر سنی روی دهد ولی اغلب در نوجوانی و جوانی شروع می شود و پس از آن یا پیشرفت می کند یا ثابت باقی می ماند.
این اختلال می تواند خطرناک باشد، زیرا ممکن است منجر به تصادف رانندگی یا حوادث شغلی شود. برای درمان آن بهتر است به پزشک مراجعه شود.
3- خروپف
خروپف یکی از شایع ترین مشکلات خواب است که باعث به هم خوردن کیفیت خواب فرد و ایجاد مزاحمت برای سایرین می شود.
علت ایجاد خروپف انسداد نسبی راه هوایی در حین خواب است. زمانی که بافت نرم حلق به هنگام تنفس حین خواب دچار ارتعاش شود خروپف ایجاد می شود. اگر بافت نرم پشت گلو زیاد و شل باشد، هوای خروجی در مسیرش به مانع برمی خورد می کند و هنگامی که هوا سعی می کند این مانع را کنار بزند، بافت می لرزد و صدا تولید می شود.
افرادی که گردن های کوتاه و پهن دارند بیشتر از بقیه خروپف می کنند، چون ماهیچه های اطراف نای آن ها نمی تواند چربی های دور آن را سر جای خود نگه دارد. با بالا رفتن سن، خروپف شدیدتر می شود.
عوامل ایجاد خروپف
1- سستی عضلات زبان یا حلق: ماهیچه های شل باعث خروپف کردن می شوند.
2- بزرگی بافت حلق: معمولاً کودکانی که لوزه های متورم دارند، خروپف هم می کنند.
3- انسداد مجاری بینی: افرادی که مجرای بینی شان تنگ است یا انحراف بینی دارند، معمولاً خروپف می کنند.
خروپف نه تنها باعث مزاحمت برای فرد دیگری که در همان اتاق خوابیده می شود، بلکه ناآگاهانه سبب بیدار شدن مکرر خود فرد نیز ما بار در طول یک شب برسد. نتیجه ی آن، خواب آلودگی روزانه و اشکال در تمرکز فکر است.
زمانی که خروپف با «آینه ی خواب» یعنی توقف تنفس حین خواب توأم باشد، خطر آن جدی تر از زمانی است که به تنهایی وجود داشته باشد.
درمان خروپف
1- معمولاً اضافه وزن دلیل اصلی ایجاد خروپف است. کاهش دور گردن باعث کم شدن فشار اضافی وارد بر مجاری تنفسی و توقف خروپف می شود. اگر اضافه وزن دارید ورزش کنید، زیرا ورزش ماهیچه ها را تقویت می کند و باعث کاهش وزن می شود.
2- از مصرف الکل و قرص های خواب آور، خودداری کنید.
3- از چهار ساعت قبل از خواب، غذای سنگین نخورید.
4- سعی کنید به پهلو بخوابید، نه به پشت. وقتی به پشت می خوابید، زبان به عقب دهان می افتد و بخشی از راه خروج هوا را می بندد.
5- هوای اتاق خوابتان را مرطوب نگه دارید.
6- اگر شما علاوه بر خروپف از خستگی و خواب آلودگی روزانه، فشار خون بالا و بیماری قلبی - عروقی رنج می برید، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید و در صورت وجود آپنه ی خواب، تحت درمان مناسب قرار گیرید، زیرا عدم تشخیص و درمان به موقع و مناسب این بیماری می تواند سلامت و حتی زندگی شما را به مخاطره بیندازد.
4- توقف تنفس در حین خواب
آپنه ی خواب حالت خطرناکی است که به صورت توقف تنفس حين خواب روی می دهد.
دو نوع آپنه ی خواب وجود دارد:
آپنه ی مرکزی که شیوع کمتری دارد، هنگامی رخ می دهد که مغز نمی تواند فرمان لازم را برای حرکت عضلات تنفسی و شروع دم بدهد.
آپنه ی انسدادی که بسیار شایع تر است، هنگامی رخ می دهد که به رغم تلاش فرد و عضلات تنفسی اش برای نفس کشیدن، هوا به داخل یا خارج از بینی و دهان وی جریان پیدا نکند. وقتی ماهیچه های انتهای زبان و زبان کوچک (بافت کوچک گوشتی که در انتهای دهان آویزان است) بیش از حد سست باشند، مسیر خروج هوا را مسدود می کنند.
اگرچه دلیل آپنه خیلی شبیه خروپف است، اما بسیار خطرناک تر از آن است، گاهی حتی پیش می آید که تنفس بیمار هنگام خواب برای مدت۱۰ الی ۲۵ ثانیه قطع شود. توقف تنفس باعث کاهش فشار خون و نرسیدن اکسیژن به مغز می شود. در این زمان، مغز یک پیغام ناگهانی می فرستد که فرد را بیدار می کند و به او می گوید که باید مقدار زیادی هوا به درون شش های خود بفرستد.
ممکن است این اتفاق بارها و بارها تکرار شود و ممکن است در هر ساعت ۲۰ تا ۳۰ حمله ی آینه اتفاق بیفتد. فرد معمولاً با دهانی خشک، بدنی عرق آلود و سردرد از خواب بیدار می شود. این بیدار شدن های متوالی نمی گذارد او به خواب عمیقی فرو رود و برای همین، این افراد روز بعد را با خستگی و خواب آلودگی شدید سپری می کنند. ممکن است فرد مبتلا به آپنه ی خواب متوجه هیچ یک از وقایع حین خواب خود نشود و بیمار از حملات توقف تنفس خود و بیدار شدن های مکرر بی اطلاع باشد.
هر چند خروپف همیشه با آپنه ی خواب همراه نیست، ولی تقریباً همیشه آپنه ی خواب در فواصل بین دو حمله ی آپنه با خروپف همراه است. بیمار ممکن است از احساس خفگی حین خواب، سردرد صبحگاهی و خواب آلودگی و گیجی روزانه شکایت داشته باشد.
عوامل ایجاد آپنه ی خواب
1- چاقی: افراد چاق بسیار بیشتر از سایرین دچار آپنهی خواب می شوند. مطالعات نشان داده است که کلفتی دور گردن ارتباط ویژه ای با این اختلال دارد.
2- جنسیت: شیوع این اختلال در مردان ۲ تا ۳ برابر زنان است.
3- یائسگی
4- مصرف الکل
5- مشکلات تیروئید
6- گرفتگی بینی
درمان توقف تنفس در حین خواب
آپنه بیماری بسیار خطرناکی است، زیرا باعث افزایش فشار خون و حملات قلبی می شود و جان بیمار را تهدید می کند. از این رو درمان آن الزامی است.
آپنه ی خواب در آزمایشگاه خواب یا با دستگاه پلی سومنوگرام تشخیص داده می شود و برحسب شدت و علت آن تحت درمان های مختلف جراحی و غیرجراحی قرار می گیرد.
اگر بیماری شدید نباشد، درمان آن از طریق تغییرات ساده ی رفتاری، مانند کاهش وزن، قطع مصرف الکل، خوابیدن به پهلو و ... صورت می گیرد. برای درمان موارد حاد از دستگاهی به نام CPAP استفاده می شود. این دستگاه فشار هوای نای را همواره مثبت نگه می دارد و به بیمار کمک می کند تا هنگام خواب به راحتی تنفس کند، راحت بخوابد و خطر حمله ی قلبی در او کاهش پیدا کند. در برخی موارد عمل جراحی توصیه می شود.
5- احساس بی قراری در پاها قبل از خواب
سندرم پاهای بی قرار اختلالی است که با احساس مور مور شدن در عضلات پا مشخص می شود. این اختلال می تواند بدون دلیل یا این که ثانویه به مشکلاتی مثل فقر آهن - نارسایی کلیه – دیابت یا حاملگی باشد. فرد مشکلی را در یک یا هر دو پایش احساس می کند که نمی تواند به درستی آن را توصیف کند.
افراد مبتلا این احساس را مورمور شدن های برق در پاها، احساس بی قراری، احساس خارش زیر پوست، احساس حرکت حشره زیر پوست و... توصیف می کنند.
این احساس ناخوشایند باعث می شود که فرد مجبور شود پاهایش را تکان دهد و با تکان دادن پاها تا حدی احساس راحتی کند. بعضی بیماران می توانند مدتی در مقابل آن مقاومت کنند ولی اغلب نمی توانند مقاومت را ادامه دهند. علایم این اختلال معمولاً غروب ها و شب ها تشدید می شود. هنگامی که فرد بی حرکت است یا دراز کشیده و قصد خواب دارد، بی قراری شدیدتر می شود و هنگامی که فرد به شدت مشغول انجام کاری است مثلاً بازی کامپیوتری انجام می دهد، علایم کاهش می یابد و معمولاً در فاصله ی صبح تا ظهر کاهش بیش تری می یابد یا از بین می رود.
این افراد در شرایطی که مجبورند بی حرکت باشند، مثل هنگام حضور در جلسات رسمی، سینما یا تئاتر و مسافرت طولانی با هواپیما یا ماشین دچار مشکل می شوند.
این اختلال در ۵ درصد مردم مشاهده می شود. نشانه ها در هر سنی، از کودکی تا پیری، می توانند شروع شوند ولی بیشتر در میانسالی بروز می کنند.
درمان سندروم پاهای بی قرار
این اختلال درمان قطعی و ثابت شده ای ندارد، ولی با ماساژ و حرکت دادن می توان آن را تخفیف داد. عدم مصرف چای و قهوه نیز می تواند در کاهش علايم مؤثر باشد. در بیماران با اختلال دایمی پاهای بی قرار به خصوص کسانی که دچار اختلال خواب هستند، مراجعه به پزشک و درمان های دارویی توصیه می شود.
6- کابوس
کابوس همان خواب یا رؤیای ترسناک است که معمولاً فرد، هراسان و نگران از آن بیدار می شود. پس از بیداری به سرعت هوشیار می شود و اغلب خوابی را که دیده است به یاد می آورد. کابوس ها اغلب همراه با اغلب احساس نگرانی، ناامنی، اضطراب و ترس هستند. این حالات واکنش های طبیعی و شایع نسبت به رؤیاهای ترسناک به شمار می روند.
کابوس ها معمولاً در حوالی صبح ایجاد می شوند و اغلب شروع آن ها از سنین ۴ تا ۶ سالگی است و بیش ترین شیوع در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی مشاهده شده. مطالعات نشان می دهد که ۲۸ درصد کودکان ۶ تا ۱۲ ساله کابوس های شبانه دارند. در حدود ۱۰ سالگی دفعات این کابوس ها زیادتر می شود و سپس مجدداً افت می کند.
دیدن کابوس الزاماً غیرطبیعی نیست. تقریباً همه ی افراد در طی عمرشان کابوس دیده اند و ۵۰ درصد بزرگسالان گاهی دچار کابوس می شوند و وقوع آن در زنان شایع تر از مردان است. معمولاً در هنگام استرس و بیماری، دیدن
کابوس بیش تر اتفاق می افتد.
مشکلاتی از قبیل اختلالات اضطرابی، افسردگی و سوءمصرف مواد در ایجاد کابوس های تکرار شونده نقش دارند.
درمان کابوس
معمولاً این اختلال به درمان خاصی نیاز ندارد، ولی برخی از داروها مثل داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب می توانند از دفعات دیدن کابوس بکاهند. بر خلاف باور عامه بیدار کردن فردی که دچار کابوس شده هیچ ضرری ندارد.
7- حرف زدن در خواب
حرف زدن در خواب بسیار شایع است و در کودکان و بالغین هر دو دیده می شود. خیلی مواقع مراجعان ما نگران اند که نکند در خواب رازهای شان را برملا کنند یا مطالبی را که نمی خواهند دیگران راجع به آن ها چیزی بدانند به زبان آورند. ولی این نگرانی بی مورد است، زیرا اغلب حرف زدن در خواب محدود به چند کلمه ی نامفهوم می شود و حرف زدن های طولانی تر معمولاً به مسائل روزمره ی بی اهمیت مربوط است و اغلب باعث فاش شدن رازها و مسائل مهم زندگی فرد نمی شود.
این اختلال اغلب در هنگام استرس یا بیماری جسمی تشدید می شود و بیشتر در نیمه ی اول خواب رخ می دهد.
درمان حرف زدن در خواب
حرف زدن در خواب معمولاً به درمان نیاز ندارد و بهتر است نادیده گرفته شود. اگر به نظرتان می رسد که حرف زدن شما در خواب ناشی از هیجان بیش از حد است، سعی کنید هیجان خود را کاهش دهید. برای کسب آرامش می توانید از تکنیک های آرام سازی استفاده کنید.
8- راه رفتن در خواب یا خوابگردی
در اختلال خوابگردی فرد طی خواب و در حالی که هوشیار نیست. و هیچ ارتباطی با محیط و اطرافیان برقرار نمی کند، می نشیند، راه می رود یا کارهای پیچیده تری از قبیل پوشیدن لباس، رفتن به دستشویی و حتی رانندگی انجام می دهد. شخص ممکن است به اتاق ها و حیاط منزل سر بزند یا از منزل خارج شود.
وقتی فرد در خواب راه می رود، چشم هایش باز ولی خیره و بیرون زده است و این طور به نظر می رسد که جایی را نمی بیند. وی معمولاً طی انجام دادن این کارها در خواب باقی می ماند و بیدار نمی شود. در این حالت اگر بدون بیدار کردن فرد سؤالی از او بپرسیم، جواب نامفهومی می دهد و اغلب در حال خواب به رختخواب برمی گردد و صبح روز بعد چیزی از این وقایع را به یاد نمی آورد.
خوابگردی معمولاً بین ۱۵ دقیقه تا ۲ ساعت پس از شروع خواب ایجاد می شود و از ۳۰ ثانیه تا چند دقیقه طول می کشد.
شیوع خوابگردی در بچه ها ۱۵ درصد، در بزرگسالان از ۴ تا ۱۰ درصد و در پسرها کمی شایع تر از دخترهاست. خوابگردی معمولاً از سن ۴ تا ۸ سالگی شروع می شود و شایع ترین سن آن ۱۲ سالگی است.
درمان خوابگردی
راه رفتن در خواب معمولاً با مشکلات روانی یا تنش های عاطفی بی ارتباط است و ضرری ندارد به جز این که احتمال دارد فردی که در خواب عمیق در حال راه رفتن است، به خودش آسیب برساند.
مهم ترین نکته این است که فرد را از این که دچار صدمه شود محافظت کنیم. مثلاً چنین فردی نباید در طبقه ی دوم تخت بخوابد و حتی الامکان در خروجی ساختمان یا در پشت بام منزل قفل باشد. در طی خوابگردی بهتر است فرد را از خواب بیدار نکنیم و فقط وی را به آرامی به سوی تخت خوابش هدایت کنیم.
9- وحشت شبانه
وحشت شبانه با کابوس فرق دارد. برخلاف کابوس، وحشت شبانه به معنای رؤیاهای ترسناک نیست.
در این اختلال فرد به ناگهان با حالت اضطراب شدید از خواب می پرد، دچار وحشت می شود، جیغ های بلند می زند و دست و پا تکان می دهد، نفس نفس می زند، ضربان قلب وی به شدت افزایش می یابد و ممکن است حتی به ۱۵۰ تا ۱۷۰ ضربه در دقیقه نیز برسد. حمله معمولاً یک تا دو دقیقه بیشتر طول نمی کشد و پس از رفع آن بیمار چیزی به خاطر نمی آورد.
درمان وحشت شبانه
سعی کنید در جریان یک وحشت شبانه صبور باشید.
حمله در کودکان معمولاً نیاز به درمان خاصی ندارد. در صورت بروز حمله در بزرگسالان مراجعه به پزشک و بررسی از نظر وجود تشنج توصیه می شود.
10- دندان قروچه
دندان قروچه یکی از شایع ترین اختلالات خواب است که در اثر انقباض و حرکت تکراری عضلات فک در طی خواب روی می دهد و باعث سایش دندان ها بر روی هم می شود. معمولاً خود بیمار از این که مبتلا به دندان قروچه است اطلاعی ندارد و با شکایت همسر یا اعضای خانواده متوجه این مسئله می شود. سایش دندان ها ممکن است صدها بار در طی شب تکرار شود.
این اختلال معمولاً در نوجوانی شروع می شود و در بسیاری موارد زمینه ی خانوادگی دارد. اما در استرس های مختلف زندگی نظیر امتحان، ازدواج، بیماری و.. تشدید می شود.
درمان دندان قروچه
دندان قروچه نیاز به درمان اختصاصی ندارد، اما استفاده از تکنیک های آرام سازی می تواند در این مورد کمک کننده باشد. از آن جایی که ممکن است دندان قروچه موجب آسیب رساندن به دندان ها شود، استفاده از محافظ پلاستیکی دندان هنگام خواب توصیه می شود.
11- انجام حرکات عجیب حین خواب
اختلالات رفتاری در حین خواب، حالاتی هستند که فرد در ما خواب به طور غیرارادی از خودش نشان می دهد که ممکن است خشن نیز باشد. این اختلال به دلیل شل نشدن عضلات حین خواب است.
در حالت عادی هنگام رؤیا دیدن، عضلات حالت فلج مانند دارند ولی در این اختلال عضلات هنگام رؤیا دیدن به حد کافی شل نمی شود، بنابراین فرد در طی خواب به رؤیاهایش عمل می کند. مثلاً هنگامی که خواب می بیند در حال بازی فوتبال است، ممکن است اقدام به شوت زدن کند یا اگر در خواب ببیند که افرادی به وی حمله کرده اند، ممکن است اقدام به ضرب و شتم همسر خود کند.
درمان انجام حرکات عجیب حین خواب
از جمله اقدامات ایمنی که در این مورد می توان انجام داد این است که مثلاً تختخواب فرد کنار پنجره قرار نداشته باشد یا اجسام سنگین در اطراف رختخواب نباشد.
1- از مصرف الکل و سایر داروها به صورت خودسرانه اجتناب شود.
2- الگوی خواب مرتب باشد.
3- در صورت وجود علایم همراه، مثل لرزش دست به پزشک مراجعه شود.
12- بختک
نام علمی بختک، فلج خواب است. این حالت اغلب صبح هنگام شدن از خواب روی می دهد ولی گاهی نیز ممکن است هنگام خواب رفتن رخ دهد. در جریان آن بیمار بیدار و هوشیار است اما قادر به تکان دادن عضلات خود نیست. در این حالت ذهن از خواب بیدار شده است ولی عضلات هنوز در مرحله ی فلج خواب باقی مانده اند. اگر این حالت بیش از چند ثانیه طول بکشد، بی اندازه ناراحت کننده می شود و فرد نمی تواند بفهمد که چه روی داده است.
فلج خواب به تنهایی نگران کننده نیست و نیاز به درمان ندارد ولی گاهی ممکن است با نارکولپسی (حمله ی خواب) همراه شود.
درمان بختک
بختک نیاز به درمان خاصی ندارد ولی رعایت اصول بهداشت خواب، پرهیز از استرس و خوابیدن به میزان کافی در پیشگیری از آن نقش دارد. در صورت همراهی با نارکولپسی (حمله ی خواب) مراجعه به پزشک توصیه می شود.
13- اختلال آهنگ خواب
یکی از اختلالات خواب، اختلال آهنگ خواب است. یعنی با وجود آن که مدت و کیفیت خواب فرد طبیعی است ولی در ساعت ها غیرمعمول به خواب می رود. یکی از موارد آن جلو افتادن فاز خواب است، یعنی فرد زودتر از معمول به خواب می رود و زودتر نیز از خواب بیدار می شود که به معنای ناتوانی در بیدار ماندن در غروب و خوابیدن در ساعات صبحگاهی است. به عنوان مثال، فرد ساعت ۸ شب احساس خواب آلودگی شدید می کند و به خواب می رود و از ساعت ۴ صبح به بعد بیدار است.
در این اختلال هرچند تعداد ساعاتی که در خواب سپری می شود و کیفیت خواب در حد طبیعی است، ولی برای فرد مشکلاتی را ایجاد می کند. مثلا نمی تواند در میهمانی ها و فعالیت های شبانه حضور یابد و از طرف دیگر بیدار شدن زود هنگام وی نیز برای خود فرد و اطرافیانش دردسرساز می شود. این حالت معمولاً هنگامی اختلال محسوب می شود که زمان به خواب رفتن قبل از ساعت ۹ و موقع بیدار شدن قبل از ساعت ۵ صبح باشد و فرد به رغم همه ی سعی اش نتواند تغییری در آن ایجاد کند.
در این موارد تلاش فرد برای بیدار ماندن ممکن است باعث چرت زدن در جمع، بروز سوانح رانندگی یا کمبود مزمن خواب شود.
درمان اختلال آهنگ خواب
برای درمان این اختلال ثبت ساعات به خواب رفتن و بیدار شدن و سپس به تأخیر انداختن زمان خواب به صورت تدریجی و طی یک برنامه ی مشخص توصیه می شود. مواجهه با نور و دارودرمانی نیز می تواند کمک کننده باشد.
دسته دیگری از افراد نمی توانند صبح ها به موقع از خواب بیدار شوند در عوض شب ها تا دیروقت بیدارند، این افراد نیز دچار یکی از انواع اختلال ریتم خواب هستند که تأخیر مرحله ی خواب نامیده می شود. در این اختلال زمان خوابیدن و بیدار شدن به طور قابل ملاحظه ای دیرتر از زمان معمول است، هرچند که در شروع، دوام و کیفیت خواب مشکلی وجود ندارد ولی فرد به طور معمول شب ها تا دیروقت بیدار است و صبح ها نمی تواند به موقع از خواب بیدار شود. این افراد به رغم سعی نیز قادر نیستند که شب ها زود به خواب روند و این اختلال موجب بروز مشکل در انجام دادن وظایف فردی و اجتماعی شان می شود. این اشخاص معمولاً دیر در کلاس یا محل کار حاضر می شوند و با مشکلات شغلی فراوانی روبه رو هستند.
برای درمان این اختلال جلو انداختن تدریجی زمان به رختخواب رفتن توصیه می شود. مواجهه ی صبحگاهی با نور و دارودرمانی نیز می تواند کمک کننده باشد.
آیا مسافرت های طولانی می تواند باعث اختلال در خواب شود؟
برخی افراد در هنگام مسافرت های طولانی مخصوصاً سفر از یک کشور به کشور دیگر که از نظر ساعت اختلاف چشمگیری با هم دارن دچار اختلال در خواب و احساس خستگی می شوند. شدت اختلال بسته به طول مسافرت، حساسیت فرد و جهت سفر متفاوت است. سفر به سمت شرق بیش تر ممکن است با اختلال خواب همراه باشد. این اختلال معمولاً خود به خود بعد از ۲ تا ۷ روز برطرف می شود. استفاده از اصول بهداشت خواب می تواند بهبود را تسریع کند. در صورت شدید بودن اختلال، مصرف کوتاه مدت داروهای خواب آور کمک کننده خواهد بود. با تغییر دادن زمان خواب و خوراک قبل از سفر در جهت مناسب (در جهت تطابق با ساعت کشور مورد نظر) می توان از بروز آن جلوگیری کرد.
آیا افرادی که به طور شیفتی کار می کنند دچار مشکلات خواب می شوند؟
امروزه بخش قابل توجهی از مردم به طور شیفتی و نوبتی کار می کنند. کار چرخشی پزشکان، پرستاران، پلیس، آتش نشانان و... الزامی و در عین حال با عوارض متعددی همراه است. این افراد دچار بی خوابی یا خواب آلودگی می شوند. علت خواب آلودگی روزانه ی این افراد ممکن است میزان ناکافی خواب باشد. اغلب این افراد روزانه ۲ تا ۴ ساعت کمبود خواب دارند. معمولاً سروصدای محیط، اطرافیان، خصوصاً کودکان که خوابیدن والدین در طی روز برای شان قابل پذیرش نیست یا خود فرد که ترجیح می دهد به جای خوابیدن در فعالیت های مختلف شرکت کند، مسبب این کمبود خواب هستند.
در این افراد بسیاری نشانه های دیگر و مشکلات جسمی نظیر عفونت های تنفسی، مشکلات گوارشی و زخم معده نیز ممکن است بروز کند. این وضعیت برای جوانان می تواند قابل تحمل تر باشد ولی افراد مسن و حساس را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد. افرادی که به طور ثابت عصرکار یا شب کارند هستند نسبت به افرادی که گاهی صبح کار و گاهی عصرکار و گاهی شب کارند فرصت بیشتری برای تطابق دارند و لذا وضعیت بهتری دارند.
حساسیت افراد نسبت به برنامه ی کار نوبتی بسیار متفاوت است. بسیاری از مردم بدن شان با کار نوبتی تطابق پیدا نمی کند. به همین دلیل این افراد نباید در مشاغل نوبتی و شیفتی به کار گرفته شوند.
از عوارض دیگر این مسئله خطاهای شغلی است. مطالعات نشان داده که ۸۰ درصد مأموران پلیس و ۴۸ درصد کنترل کنندگان خطوط پرواز در حین انجام کارشان چرت می زنند. ۴۱ درصد از کارکنان بیمارستان ها و ارائه دهندگان خدمات درمانی پذیرفته اند که اشتباهات ناشی از خستگی داشته اند.
راه حل
اگر مجبور به کار در طول شب هستید به توصیه های زیر عمل کنید:
از اتاقی با پرده های تیره استفاده کنید. این کار به مغز شما کمک می کند تا تصور کند که وقت خواب است.
اتاق را ساکت نگه دارید. پنجره ها را ببندید و تلویزیون را خاموش کنید. تلفن را از پریز درآورید و تلفن همراه تان را خاموش کنید.
وقتی بیدار شدید پرده ها را کنار بزنید، بیرون بروید و زیر نور خورشید قرار بگیرید. این کار به ساعت بیولوژیک شما نشان می دهد که وقت بیداری است.
اگر کار شما به نحوی است که مثلاً ۶ روز شب کار و یک روز تعطیل هستید، در آن یک روز نیز برنامه ی خواب و بیداری تان را مثل ایام کاری تان تنظیم کنید.
نزدیک محل کارتان زندگی کنید. فاصله ی زیاد بین محل کار و منزل باعث کم خوابی و روی دادن تصادفات در حین رانندگی می شود. سعی کنید رانندگی نکنید، زیرا حدود دو سوم کسانی که در شیفت شب کار می کنند پس از پایان کار دچار تصادفات رانندگی می شوند.
چرا زنان بیش تر از اختلالات خواب شکایت دارند؟
زنان 2 برابر مردان در به خواب رفتن یا در خواب ماندن دچار مشکل می شوند. شایع ترین اختلال خواب در زنان بی خوابی است. عوامل متعددی در خواب زنان تأثیر می گذارند، از قبیل تغییر میزان ترشح هورمون های زنانه، استرس، بارداری، روش زندگی، افسردگی، اضطراب و چاقی، که اینک به بررسی هر یک از آنها می پردازیم.
1- نوسانات هورمونی: نوسانات هورمونی مرتبط با قاعدگی معمولاً بر الگوی خواب اثر می گذارند. بسیاری از زنان پیش از قاعدگی دچار اختلالات خواب می شوند. سخت به خواب رفتن و از خواب برخاستن، راه رفتن در خواب و خواب آلودگی در طی روز، همگی با تغییرات هورمونی پیش از قاعدگی ارتباط دارند. بی خوابی یکی از شایع ترین علایم سندرم پیش از قاعدگی (PMS) زنان است.
2- حاملگی: در حاملگی عوامل هورمونی به علاوه ی تغییر در تنفس مادر باردار، تغییر در ترکیب و شکل بدن و حرکات جنین، همگی می توانند کیفیت و کمیت خواب را پایین بیاورند.
در سه ماه اول بارداری نیاز به خواب بیش تر می شود و معمولاً زنان در طول روز احساس خواب آلودگی می کنند. در سه ماه دوم، وضعیت خواب بهتر می شود. اما در سه ماه سوم بی خوابی حاکم می شود. شایع ترین دلایل بروز اختلال خواب در این دوران عبارتند از: دفع مکرر ادرار، سوزش سر دل، احساس ناخوشی عمومی، حرکات جنین، کمردرد، گرفتگی عضلات پا و تورم حفره های بینی که ممکن است باعث خروپف و وقفه ی تنفسی شبانه در دوران حاملگی شود.
3- استرس های روانی- اجتماعی: شاید بتوان گفت که استرس های روانی- اجتماعی بیش تر از تغییرات هورمونی مانع خواب می شوند. نداشتن رابطه ی دوستانه نیز باعث تشدید اختلال خواب می شود. مطالعات نشان داده است زنانی که روابط دوستانه ی سالمی دارند بهت می خوابند. وقتی زنان دچار استرس می شوند به دنبال شخصی می گردند که با او درددل و استرس های شان را تخلیه کنند و مورد حمایت واقع شوند. این کار باعث ایجاد آرامش بیشتری در زنان می شود.
4- یائسگی: مشکلات مربوط به خواب در دوران یائسگی به مراتب شایع تر است. با افزایش سن، بروز تغییرات فیزیکی و هورمونی در بدن زنان، خواب آنان را سبک تر و دفعات بیداری شان را در طول شب بیش تر می کند. گرگرفتگی و تعریق شبانه ی ناشی از پایین بودن سطح استروژن نیز ممکن است این مشکلات را تشدید کند. خروپف در زنان یائسه شایع تر است و می تواند خواب شان را مختل کند. درد، غم و غصه، نگرانی، مصرف بعضی داروها و مشکلات تنفسی نیز عواملی هستند که می توانند در زنان یائسه اختلالات خواب ایجاد کنند.
5- اختصاص دادن زمان کم به خود: در جوامع امروز، بسیاری از زنان نقش های متفاوتی بر عهده دارند. آنان همسر، مادر، پرستار والدین و شاغل هستند و عادت کرده اند که نیازهای دیگران را بالاتر از نیازهای خود قرار دهند. بسیاری از زنان جوان، برای سازگار شدن با شرایط کاری و نقش های مادری و همسری، کم تر می خوابند. به نحوی که حدود ۳۰ درصد از زنان شاغل دچار اختلالات خواب هستند. براساس تحقیقی در این زمینه، تا یک ساعت قبل از خواب بیش تر زنان در حال انجام دادن کارهای منزل، نگهداری از فرزندان، انجام کاری برای افراد خانواده و ... بوده اند.
6- افسردگی و اضطراب: افسردگی و اضطراب در زنان شایع تر از مردان است و می تواند باعث اختلالات خواب شود. بروز این تغییرات روانی در برخی از زنان با چرخه ی قاعدگی مرتبط است. اضطراب مانع از شروع خواب و افسردگی موجب بسیار زود بیدار شدن از خواب می شود.
7- اضافه وزن: اضافه وزن و چاقی احتمال ابتلای زنان به اختلالات خواب را افزایش می دهد.
منبع: اختلال خواب؛ شناخت اختلالات و آشنایی با بهداشت خواب - دکتر نرگس شمس علیزاده
دیدگاه