اسپاسم یا گرفتگی عضلات | علت بروز اسپاسم یا گرفتگی عضلات | روش های درمان اسپاسم یا گرفتگی عضلات

گرفتگی یا اسپاسم عضله در واقع انقباض شدید و غیر ارادی یک عضله است.

اسپاسم عضلانی

اسپاسم یا گرفتگی عضلات یک انقباض غیر ارادی و قوی ماهیچه است که به راحتی آزاد نمی‌شود. هنگامی که ما از عضلاتی که می‌توانند به طور ارادی کنترل شوند استفاده می‌کنیم، مانند دست‌ها و پاها، آن‌ها مرتبا انقباض و انبساط می‌یابند، همانطور که ما اندام‌هایمان را حرکت می‌دهیم، ماهیچه‌هایی که سر، گردن، و بدن (یک عضله یا حتی چند بافت از آن) ما را حمایت می‌کنند به طور مشابه و به صورت هماهنگ برای حفظ وضعیت حالت ما که بصورت غیرارادی منقبض می‌شوند در یک اسپاسم می‌باشند. اگر اسپاسم پایدار باشد، به آن گرفتگی عضلات می‌گویند. گرفتگی عضلانی اغلب باعث سخت و سفت شدن قابل مشاهده و یا ملموس عضله درگیر می‌شود. برخی گرفتگی عضلات شامل انقباض همزمان عضلاتی می‌شود که معمولا باعث حرکت قسمت‌های مختلف بدن در جهت‌های مخالف می‌باشند.

اساسا گرفتگی عضلات اغلب به شدت دردناک است، معمولا، فرد مبتلا باید هر فعالیت و عملی برای رهایی از گرفتگی را متوقف کند؛ این فرد قادر به استفاده از عضلاتی که دچار گرفتگی شده‌اند نمی‌باشد .گرفتگی شدید ممکن است با درد و تورم همراه باشد، که گاهی اوقات ممکن است تا چند روز پس از گرفتگی که تسکین یافته نیز باقی بمانند. در هنگام گرفتگی، عضلات منقبض متورم شده، احساس سفتی زیاد و امکان حساسیت بالا را دارد. گرفتگی عضلات اغلب باعث درد در کمر، گرفتگی پا، گرفتگی گردن و کمر می‌شود.

گرفتگی در هر عضله ای بخصوص عضلاتی که در طول مسیرشان از روی دو مفصل عبور می کنند م یتواند اتفاق بی افتد. می تواند در قسمتی از یک عضله، در همه عضله یا در دسته ای از عضلات ایجاد شود.

بیشترین محل های گرفتگی یا اسپاسم عضله در عضلات پشت ساق، عضلات پشت ران، عضلات پشت کمر و عضلات جلوی ران است. اسپاسم عضله در کف پا، کف دست، بازو، شکم و حتی جدار قفسه سینه هم دیده می شود.

انواع اسپاسم یا گرفتگی عضلانی

گرفتگی عضلانی اسکلتی، با توجه به علل مختلف و گروه‌های عضلانی که بر آن‌ها تاثیر می‌گذارد، می‌توان آن را به چهار نوع عمده دسته‌بندی کرد  که عبارتند از: گرفتگی واقعی، کزاز، انقباض و گرفتگی عضلات دیستونیک.

گرفتگی واقعی

گرفتگی واقعی شامل تمام یا قسمتی از یک عضله یا گروهی از عضلات که معمولا با هم عمل می‌کنند می‌باشد. گرفتگی واقعی به دلیل تحریک‌پذیری بیش از حد اعصابی که عضلات را تحریک می‌کنند ایجاد می‌شود. گرفتگی واقعی مطمئنا شایع‌ترین نوع گرفتگی عضلات اسکلتی می‌باشند. این نوع گرفتگی ممکن است در شرایط گوناگون به شرح زیر رخ دهد:

• آسیب‌دیدگی: اسپاسم عضله‌ای مزمن ممکن است به عنوان یک مکانیسم حفاظتی پس از آسیب‌هایی مانند شکستگی استخوان رخ دهد.

• فعالیت شدید: گرفتگی واقعی معمولا با استفاده شدید از عضلات و خستگی عضلانی (در ورزش یا با فعالیت غیر عادی) در طول فعالیت و یا بعد از آن مرتبط است.

• گرفتگی در حال استراحت: گرفتگی در حال استراحت بسیار شایع هستند، به خصوص در افراد مسن، اما ممکن است در هر سنی از جمله دوران کودکی رخ دهد. گرفتگی عضلانی راحتی اغلب در شب اتفاق می افتد.

• کم شدن آب بدن: کم شدن آب بدن، احتمال گرفتگی واقعی را افزایش می دهد. این گرفتگی به احتمال زیاد  در آب و هوای گرم رخ می دهد و می تواند از نشانه های اولیه گرمازدگی می باشد.

• تغییر مایع بدن: گرفتگی واقعی نیز ممکن است در شرایط دیگر که از ویژگی های یک توزیع غیر معمول از مایعات بدن است رخ دهد.  به عنوان مثال سیروز کبدی و دیالیز برای نارسایی کلیه است.

• کمبود کلسیم خون یا منیزیم: سطح پایین کلسیم یا منیزیم خون به طور مستقیم باعث افزایش تحریک‌پذیری انتهای عصب و عضلاتی که باعث تحریکشان هستند، می‌شود.

• کمبود پتاسیم

کزازی

در گرفتگی کزازی، همه سلول‌های عصبی که باعث تحریک عضلات هستند در بدن فعال می‌شوند. این واکنش باعث بروز اسپاسم عضلانی در سراسر بدن می‌شود. نام کزاز از اثر سم کزاز بر اعصاب گرفته شده است . با این حال، این نام در حال حاضر معمولا برای گرفتگی عضلانی در شرایط دیگر، مانند سطوح پایین کلسیم و منیزیم خون استفاده می‌شود. گاهی اوقات، گرفتگی کزازی غیرقابل تشخیص از گرفتگی عضلانی واقعی است. تغییرات همراه با اثر و یا عوامل عصبی دیگر که با کزاز رخ می‌دهد، ممکن است به دلیل درد کرامپی، پوشانده یا باعث انحراف حواس  از آن شود و ظاهر نگردد.

گرفتگی دیستونیک یا کشیدگی طبیعی عضلانی

در گرفتگی عضلات دیستونیک، عضلاتی که برای حرکت مورد نظر مورد نیاز نیستند با انقباض تحریک می‌شوند، عضلات که توسط این نوع گرفتگی تحت تأثیر قرار می‌گیرند شامل آنهایی است  که معمولا در جهت مخالف حرکت در نظر گرفته شده عمل می‌کنند، و یا دیگر عضلاتی که به صورت اغراق‌آمیزی حرکت می‌کنند. برخی گرفتگی‌های دیستونیک معمولا بر گروه‌های کوچکی از عضلات مانند پلک، فک، گردن، حنجره، دست‌ها و بازوها اثر می‌گذارند. عضلات ممکن است در حین عملکرد فعالیت مداوم مانند آنهایی که در ارتباط با دست خط (اسپاسم عضلانی نویسنده)، تایپ کردن، نواختن آلات موسیقی خاص، و بسیاری دیگر تحت تاثیر قرار گیرند.

علت بروز اسپاسم یا گرفتگی عضلات

اسپاسم عضلانی به دلایل مختلفی رخ می‌دهد و هر کدام از آن‌ها به عوامل زمینه‌ای، نقطه‌ای از بدن که درگیر شده و محیطی که بدن در آن قرار دارد وابسته است.

زمانی که ماهیچه بیش از حد فعالیت می‌کند، ممکن است دچار اسپاسم شود. این مشکل معمولا در میان ورزشکارانی که در هوای گرم اقدام به انجام تمرینات شدید و سخت ورزشی می‌کنند دیده می‌شود‌. علاوه بر ورزشکاران، کارگران ساختمانی که در هوای گرم ساعت‌های زیر مشغول به کار هستند هم این نوع از اسپاسم ماهیچه‌ای را تجربه می‌کنند. معمولا ماهیچه‌های بزرگ در اثر کار در هوای گرم دچار اسپاسم می‌شوند. این شرایط تحت عنوان گرفتگی گرمایی (heat cramps) هم شناخته شده است.

علاوه بر این فرد در حال انجام فعالیت‌های معمول روزمره مانند برف روبی و یا زدن علف‌های حیاط هم دچار اسپاسم در عضلات گردن، شانه و کمر خواهد شد.

دیگر دلایل اسپاسم عضلانی:

فعالیت‌های ورزشی جدید هم می‌تواند منجر به اسپاسم عضلانی شود. زمانی که فرد حرکات شکم مانند دراز نشست را در تعداد و سرعت بالا انجام می‌دهد، امکان بروز اسپاسم عضلات شکم وجود دارد.

گرفتگی عضلانی نویسنده (Writer’s cramps) ناشی از استفاده طولانی مدت از عضلات کوچک دست و انگشتان است. به افرادی که با نوشتن سر و کار دارند توصیه می‌شود که در فواصل نوشتن هر چند وقت یک بار استراحت کرده و حرکات کششی در انگشتان خود انجام دهند. این کار به پیشگیری از بروز اسپاسم عضلانی کمک می‌کند.

از دست دادن آب بدن و از دست رفتن تعادل الکترولیت‌های خون هم منجر به اسپاسم و گرفتگی عضلانی می‌شود. ماهیچه‌‌های بدن به مقدار کافی آب، گلوکز، سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم نیاز دارند. این مواد شیمیایی به پروتئین موجود در ماهیچه‌ها اجازه می‌دهد تا یک ساختار منسجم را ایجاد کنند. هر کدام از مواد گفته شده اگر به مقدار کافی وجود نداشته باشند، ماهیچه‌ها تحریک پذیر شده و دچار اسپاسم خواهند شد.

آترواسکلروز یا بیماری سرخرگ محیطی هم ممکن است به اسپاسم و گرفتگی عضلانی منجر شود. چرا که در این حالت خون و مواد مغذی کافی به ماهیچه‌ها نخواهد رسید. این بیماری جریان خون به سمت پاها را هم کاهش داده و در نهایت باعث ایجاد درد در پاها در هنگام فعالیت خواهد شد.

«گرفتگی عضلات پا در شب» و «سندروم پای بی‌قرار» تحت عنوان اختلالات خواب طبقه بندی می‌شوند. در اغلب موارد دلیل بروز این نوع اسپاسم‌های عضلانی مشخص نیست.

درد مزمن گردن و کمر منجر به بروز اسپاسم‌های عضلانی می‌شود. گروه‌های بزرگ ماهیچه‌ای تنه را تشکیل می‌دهند و شامل ماهیچه‌های گردن، دیواره‌ی سینه، کمر، بازوها و پاها می‌شود. اسپاسم این ماهیچه‌ها گاهی ناشی از یک جراحت است و گاهی هم ناشی از تغییرات رخ داده در رگ‌های ستون فقرات است.

بیماری‌های سیستماتیک مانند دیابت؛ کم خونی، بیماری‌های کلیوی و بیماری‌های تیروئیدی و دیگر بیماری‌های هورمونی هم می‌توانند باعث ایجاد گرفتگی ماهیچه‌ای شوند.

بیماری‌های سیستم عصبی مانند بیماری اسکلروز جانبی آمیوتروفیک، ام اس یا آسیب طناب نخاعی هم می‌تواند باعث گرفتگی عضلانی شود.

ماهیچه‌های صاف هم دچار گرفتگی  می‌شوند. زمانی که یک ساختار توخالی که با هوا و مایعات پر شده با اسپاسم عضلانی فشرده می‌شود، درد مخصوصی که ایجاد می‌شود مانع از فشرده شدن مایعات و هوا می‌شود‌.

برای مثال زمانی که ماهیچه‌ی صاف تشکیل دهنده‌ی روده کوچک دچار گرفتگی می‌شود، باعث ایجاد موجی از درد به نام کولیک می‌شود‌. این درد کولیکی و قولنجی بعد از غذا خوردن و زمانی که صفرا در کیسه صفرا وارد می‌شود پدیدار شده و سپس از بین می‌رود.

• زمانی که سنگ کلیه در مجرای ادراری حرکت می‌کند، ماهیچه‌هایی صاف تشکیل دهنده‌ی این مجرا که کلیه را به مثانه متصل می‌کنند، دچار اسپاسم شده و باعث ایجاد درد خاصی می‌شوند. غالبا این نوع درد با حالت تهوع و استفراغ همراه بوده و به آن اسپاسم کلیوی گفته می‌شود.

• ماهیچه‌هایی که مری را در برگرفته اند، زمانی که بازگشت اسید معده باعث تحریک پذیری دیواره مری می‌شود هم می‌توانند باعث اسپاسم عضلانی شوند.

• اسهال با دردهای کولیکی همراه است، ماهیچه‌هایی دیواره روده بزرگ درست پیش از اسهال دچار گرفتگی می‌شوند.

• دردهای شکمی زمان خونریزی ماهیانه زمانی رخ می‌دهد که ماهیچه‌های دیواره‌ی رحم با قدرت زیادی منقبض می‌شوند.

عروق کرونر قلبی که خون را به ماهیچه‌های قلب می‌رسانند هم از عضلات صاف تشکیل شده‌اند و امکان بروز اسپاسم در آن‌ها هم وجود دارد. اسپاسم این رگ‌های خونی باعث ایجاد درد در قفسه سینه می‌شود. گاهی تشخیص این درد از درد ناشی از بیماری عروق کرونر قلب امکان پذیر نیست‌. در بیماری عروق کرونر قلب، پلاک‌هایی در این رگ‌ها ایجاد شده و در نهایت باعث تنگ شدن این رگ‌ها می‌شود.

استرس، مصرف بی رویه الکل، داروهای مخدر مانند کوکائین یا داروهایی که باعث تنگ شدن رگ‌های خونی می‌شود عوامل محرک بروز این نوع از اسپاسم عضلانی هستند. اسپاسم عروق کرونری قلب با نام آنژین پرینزمتال ( Prinzmetal’s angina) هم شناخته می‌شود.

عوامل خطرزای اسپاسم یا گرفتگی عضلانی

بسیاری از مردم در برهه‌هایی از زندگی خود دچار اسپاسم عضلانی می‌شود. ابتلا به کولیک نوزادی و یا سنگ کلیه فرد را در معرض اسپاسم عضلانی قرار می‌دهد. این که فرد تا چه حد مستعد ابتلا به اسپاسم عضلانی باشد به سابقه‌ی پزشکی، شغل و میزان فعالیت‌های ورزشی او بستگی دارد.

برای مثال:

• کارگران ساختمانی و کارخانه‌ها که مدت‌های زیادی در محیط‌های گرم کار می‌کنند، بیش‌تر از سایر افراد در معرض از دست دادن آب بدن قرار دارند. دهیدراته شدن فرد را در معرض گرفتگی ماهیچه‌ای گرمایی قرار می‌دهد. این حالت برای ورزشکاران که در هوای گرم فعالیت‌های ورزشی انجام می‌دهند هم رخ می‌دهد.

• بیماران مبتلا به بیماری سرخرگ محیطی  در معرض گرفتگی عضلات پا در شب قرار دارند.

• عوامل خطر برای سکته و حمله‌ی قلبی هم مشابه است‌ و شامل فشار خون و کلسترول بالا، دیابت و سیگار کشیدن است‌.

• بیماران مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای عصبی هم در معرض اسپاسم عضلانی قرار دارند.

درمان اسپاسم یا گرفتگی عضلانی

استراحت عضلات تحت تاثیر گرفتگی

عضلات گرفته را برای چند روز پس از اسپاسم استراحت بدهید، به خصوص اگر آن یک اسپاسم تماسی باشد. معمولا درد پس از اسپاسم ایجاد می‌شود. اطمینان حاصل کنید که در این موافع به آرامی عضله را برای جلوگیری از هر انقباض و سفتی حرکت دهید.

استفاده از یک صفحه گرم یا کمپرس سرد

گرما باعث استراحت و توقف اسپاسم عضلانی می‌شود. سرما می‌تواند به تسکین تورم و درد کمک کند. اولین بار که یک اسپاسم رخ می‌دهد، از یک کمپرس سرد استفاده کنید. در دو روز اول،  یک بسته یخ در منطقه آسیب‌دیده قرار دهید. یخ را به مدت 20-30 دقیقه هر 3-4 ساعت در محل اسپاسم قرار دهید. سپس، اگر اسپاسم همچنان ادامه پیدا کرد، از بخار به مدت 20-30 دقیقه در طول روز استفاده کنید.

ماساژ

ماساژ آرام، اغلب کمک به ریلکس شدن عضلات خواهد کرد.

داروهای شل‌کننده عضلانی

داروهای شل کننده عضلانی ممکن است در کوتاه مدت و در شرایط خاص، برای شل کنندگی گرفتگی عضلانی ناشی از مصدومیت و یا دیگر رویدادهای زود گذر استفاده شود. این داروها عبارتند از سیکلوبنزاپرین، اورفنادرین، و باکلوفن.

کشش

اگر بتوانیم عضله را بکشیم اکثر گرفتگی‌ها می‌توانند متوقف شوند:

• برای بسیاری از گرفتگی عضلات پا و ساق ها، این کشش می‌تواند اغلب با ایستادن و راه رفتن در اطراف انجام می‌شود.

• برای گرفتگی ماهیچه ساق پا، فرد می‌تواند حدودا درفاصله 2 تا 5 فوت از یک دیوار (احتمالا برای یک فرد قد بلند بیشتراست) ایستاده وساعدها را به دیوار تکیه داده با زانوهایی در برابر دیوار و پشت را صاف کرده و پاشنه‌ها را در تماس با کف  قرار دهد.

• خم کردن مچ پا با کشیدن انگشتان پا به سمت بالا و تا حد امکان با پای کشیده و صاف در حالی که هنوز در رختخواب دراز کشیده‌اید.

• برای رفع گرفتگی عضلات نویسنده (انقباض در دست) با فشار دادن دست بر روی دیوار با انگشتان رو به پایین، عضلات فلکسور، کشیده خواهند شد.

پیشگیری از اسپاسم یا گرفتگی عضله

پیشنهادات در مورد چگونگی کاهش احتمال گرفتگی عضلانی عبارتند از:

• افزایش سطح آمادگی جسمانی خود

• گنجاندن کشش‌های منظم در روال تناسب اندام خود

• گرم کردن و سرد کردن به طور کامل هر زمان که شما ورزش یا بازی‌های ورزشی انجام می‌دهید.

• نوشیدن مقدار زیادی آب قبل و بعد و در طول  ورزش

• اطمینان حاصل کنید که رژیم غذاییتان از نظر مواد مغذی کافی است، و شامل مقدار زیادی از میوه ها و سبزیجات می‌باشد.

• ماساژ به طور منظم ممکن است به کاهش تنش عضلانی کمک کند.

• پوشیدن کفش مناسب و استفاده نکردن ازکفش پاشنه بلند