نفقه تحت چه شرایطی به زن تعلق نمی گیرد؟

چه زمان زوجه مستحق دریافت نفقه نیست؟

یکی از مهم ترین حقوق مالی زنان که به موجب عقد نکاح به آنها تعلق می گیرد، نفقه است. بنابراین، زن پس از عقد نکاح و در صورت تمکین از شوهر، حق دریافت نفقه دارد و در صورت عدم تمکین، الزامی در این خصوص وجود ندارد.

پرداخت و تامین نفقه زوجه در عقد دائم از جمله وظایف و تکالیف مرد است. اما پرسشی که مطرح می‌شود، این است که محدوده این تکلیف تا کجا است؟ و چه زمانی نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد؟ در پاسخ به این پرسش‌ها باید گفت که به محض وقوع عقد، حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به یکدیگر برقرار می‌شود که از جمله آن وظایف خاص و عام زناشویی یا در اصطلاح حقوقی تمکین زوجه نسبت به همسر خود است.

ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی بیان می‌کند:

هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.

بنابراین با فرض مذکور پرداخت و تامین نفقه توسط مرد منوط و مشروط به ادای وظایف خاص و عام زناشویی نسبت به مرد است و چنانچه زن از انجام این تکلیف شرعی و قانونی خود نسبت به همسرش امتناع کند، نفقه به وی تعلق نخواهد گرفت.

اما این امتناع از انجام وظایف زناشویی نباید به واسطه مانع مشروع و موجه باشد؛ این موضوع بدان معنا است که به عنوان مثال، چنانچه زن به واسطه بیماری یا شرایط خاص نتواند از همسرش تمکین کند، در آن مدت نیز حق نفقه وی از بین نخواهد رفت و همچنان مستحق نفقه خواهد بود.

همانطور که گفته شد، مرد در قبال همسر دائم خود تکلیف به پرداخت نفقه و تامین مخارج دارد اما چنانچه به این وظیفه مهم خود در قبال همسرش عمل نکند و نفقه و مخارج وی را بدون دلیل موجه و مشروع تامین نکند، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده مستقر در محل سکونت و اقامت خود با تقدیم دادخواستی الزام شوهرش را به پرداخت نفقه ماهیانه و نیز نفقه معوقه از دادگاه بخواهد.

طلب زن از بابت نفقه جزء مطالبات ممتاز بوده و حتی در صورت ورشکستگی شوهر نیز زن در وصول طلب خود بر سایر طلبکاران مقدم خواهد بود.

مواردی که مرد می تواند نفقه زن را پرداخت نکند

۱- عدم تمکین زن

براساس قانون مدنی درصورت عدم تمکین از طرف زن، وی مستحق نفقه نخواهد بود. تمکین به معنی برآوردن همه نیازهای شوهر و اجابت نمودن خواسته های شرعی وی از جمله رابطه زناشویی می باشد.

در رابطه زناشویی زن به غیر از موارد استثناء مثل بیماری و خلاف شئون اخلاقی و مغایرت با سلامت جسمی و روحی، باید همسر خود را تمکین کند.از دیگر موارد تمکین زن ، زندگی در خانه شوهر می باشد بنابراین در زمان عقد زن مستحق نفقه نمی باشد مگر آنکه در  ضمن عقد این شرط مطرح شود که زن درخانه ای غیر از خانه شوهر بماند ونفقه دریافت کند.مورد سوم، الزام زن به حسن معاشرت و رفتار خوب با شوهر خویش است.

۲- ترک بی دلیل منزل توسط زن

یکی دیگر از موارد اجازه عدم پرداخت نفقه به مرد ، زمانی است که زن بدون دلیل و بدون رضایت شوهر خانه را ترک نموده و حتی درصورت اقامت در خانه پدر نیز مرد می تواند از پرداخت نفقه خودداری کند.همچنین درمورد زنی که بی دلیل از تمکین شوهر دست بردارد و  ناشزه یا نافرمان شود ، مرد می تواند علاوه بر عدم پرداخت نفقه، زن را طلاق داده و زن دیگری اختیار کند.البته اگر منزل مرد از جنبه شئون اجتماعی مطابق حال زن باشد، اما زندگی در آن، احتمال ضرر و زیان شرافتی یا بدنی و آزار و اذیت برای زن به‌وجود آورد، خروج او از منزل نافرمانی محسوب نمی‌شود و تا زمان برطرف شدن مشکل، نفقه به وی تعلق خواهد گرفت.

۳- عقد موقت

درمورد عقد موقت نیز مرد ملزم پرداخت نفقه نمی باشد مگر اینکه عقد موقت با شرط پرداخت نفقه جاری شود.در این صورت زن باید بتواند ادعای خود را ثابت کند. یعنی یا باید به نزدیک‌ترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه و ۳ برگ اظهارنامه دریافت و آمادگی خود را اعلام کند یا آنکه چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهاد‌هایی تنظیم کند.

۴- طلاق در شرایط نافرمانی زن

همچنین زنی که مطلقه باشد نفقه وی در زمان عده برعهده شوهر می باشد مگر اینکه طلاق درشرایط نافرمانی زن اتفاق افتاده باشد که در این صورت به وی نفقه تعلق نمی گیرد.البته درصورت حمل زن از طرف شوهر ،زن میبایست تا زمان وضع حمل از مرد نفقه دریافت کند.

۵- فوت مرد و عدم آبستنی زن

درصورت فوت شوهر ، اگر زن از شوهر آبستن نباشد به وی نفقه تعلق نمی گیرد. ولی اگر زن از شوهر آبستن باشد، در زمان عده می بایست نفقه وی از دارایی مرد و درصورت عدم دارایی مرد از اموال اقارب وی به زن پرداخت شود.

ضمانت اجرای قانونی عدم پرداخت نفقه توسط زوج

چنانچه شوهر از پرداخت نفقه همسر خود امتناع کند یا در صورت صدور حکم محکومیت وی توسط دادگاه، اجرای حکم به واسطه ناتوانی مالی مرد در پرداخت آن ممکن نباشد یا الزام او به تامین نفقه ممکن نشود، زن حق خواهد داشت به دلیل عدم پرداخت نفقه و عدم امکان الزام شوهر به پرداخت آن، از دادگاه تقاضای طلاق کند.

دادگاه نیز پس از بررسی و احراز شرایط مذکور ضمن حفظ تمامی حقوق قانونی و مطالبات زوجه اعم از مهریه و نفقه معوقه شوهر را به طلاق زن اجبار کرده و حکم طلاق را صادر خواهد کرد. علاوه بر اینکه مبلغ نفقه معوقه از طریق محاکم خانواده قابل مطالبه است، ترک انفاق زن دارای عنوان مجرمانه و به شرط تحقق شرایط قانونی مستوجب تعقیب کیفری و مجازات زوج خاطی خواهد بود.

ماده ۵۳ از قانون اخیرالتصویب حمایت خانواده می‌گوید: هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب‌‌النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه 6 محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می‌‌شود. البته در تحقق عنوان مجرمانه ترک انفاق و تعقیب کیفری شوهر علاوه بر تمکین زوجه احراز توانایی مالی و ملائت شوهر نیز ملاک عمل خواهد بود.