پیانو، یک ابزار موسیقی صوتی است که توسط بارتولومئو کریستوفوری در سال ۱۷۰۰ میلادی اختراع شد که در آن سیم ها به وسیله چکش مورد اصابت قرار می گیرند.
پیانو
صدای دل‌نشین پیانو، اولین بار در شهر پادووای ایتالیا شنیده شد. شاید بارتولومئو کریستافوری، مخترع پیانو هرگز فکر نمی‌کرد که این ساز روزی محبوب‌ترین ساز جهان شود، اما پس از گذشت ده سال و با تحقیقات موسیقی‌دان‌ها، پیانو کم‌کم به مادر ساز ها تبدیل شد. لقبی که تا به امروز، هیچ سازی نتوانسته از آن خود کند. در اصل پیشرفت یک‌باره و جهانی‌شدن پیانو را می‌توان مدیون یک مقاله از نویسنده‌ای ایتالیایی تبار دانست. مقاله‌ای که بعدها به سایر زبان‌ها منتشر و مقدمه‌ای برای گسترش و بهبود این ساز شد. مخترع پیانو که در حقیقت یک سازنده هارپسیکورد بود، در تلاش برای یافتن راهی بود که بتوان سازی با گستره‌ی صوتی بیشتر ایجاد کرد. صدای هارپسیکورد مستقل از شدت ضربه‌ای که انگشتان به کلید وارد می‌کنند، یک صدای ثابت بود. پیانو این ویژگی را داشت که انگشتان نوازنده شدت صدا را انتخاب کنند. درواقع شدت ضربه باعث بلند شدن یا نرمی صدا می‌شد.
هارپسیکورد جدید که در ابتدا پیانو فورته ( به معنی قوی و ملایم) نام گرفت، با ویژگی قابل‌توجهی که داشت در قرن هیجدهم توجه نوازندگان و موسیقی‌دان‌ها را به خود جلب کرد. پس‌ازآن رفته‌رفته با تغییراتی در راستای بهبود ساز، به پیانو امروزی تبدیل شد و با گستره‌ی صوتی فوق‌العاده مادر ساز ها نام گرفت.
البته باید گفت نوازندگان و همچنین سازهای دیگری نیز، در شکل‌گیری این ایده و اختراع آن مؤثر بودند که ازجمله‌ی آنها می‌توان به اسکروتر، ارگ نواز آلمانی و یا سیلبرمن، سازنده‌ی معروف ارغنون اشاره کرد. همچنین در برخی کتاب‌های تاریخی گفته می‌شود ایده اولیه ساخت پیانو ریشه در سازهایی مانند دولسیمیر یا هتبرک دارد، در این‌گونه سازها، ضربه‌ی چکش بر روی سیم‌ها منجر به تولید صدا می‌شود. ساختاری مشابه با سنتور ایرانی.
پیانو، در سال‌های ابتدایی زندگی خود، به دلیل قیمت بالایی که داشت، تنها متعلق به طبقه‌ی اشراف بود. علاقه و وابستگی این طبقه به پیانو تا حدی زیاد بود که نواختن آن برای هر دوشیزه، در دسته مهارت‌هایی قرار می‌گرفت که می‌بایست پیش از ازدواج آن را فراگرفته باشد. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که نواختن پیانو در مجامع عمومی تنها برای مردان امکان‌پذیر بود.
در اوایل قرن نوزدهم، به‌تدریج با پیشرفت قشر متوسط، پیانو به خانه‌های اکثر اقشار جامعه راه پیدا کرد. رایج شدن پیانو در جامعه پیشرفت بسیار زیادی را در رابطه این ساز و به‌طورکلی موسیقی در سایر بخش‌ها رقم زد.
مکانیسم صوتی در پیانو
این ساز یکی از بهترین‌ها در گستره‌ی صوتی است به نحوی که توانایی تولید 8 اکتاو صدا را دارد و فرکانس‌هایی بین 27 تا 4186 هرتز را تولید می‌کند. اگر بخواهیم در مقام مقایسه پیانو را با دیگر سازها بسنجیم می‌توانیم به ویولن اشاره کنیم که دامنه‌ی صوتی 5 اکتاو و بهترین خواننده‌ها می‌توانند چیزی نزدیک به 3 اکتاو را تولید کنند. این ساز در کل دارای 88 کیلد است.
صدای پیانو در اثر برخورد چکش‌های موجود در ساز با سیم‌های فلزی موجود در جعبه‌ی چوبی آن خلق می‌شوند. این چکش‌ها در اثر فشرده شدن کلیدهای ساز توسط نوازنده به حرکت درمی‌آیند. از آن طرف نیز سیم‌های فلزی پیانو به صفحه صدا به جهت تقویت صدا منتقل می‌شوند.
معمولا سر چکش‌ها توسط لایه‌ای از نمد یا الیاف طبیعی به منظور افزایش کیفیت صدا پوشانده شده است. در یک پیانو اجزای متعددی وجود دارد که هر کدام به نوبه‌ی خود در کیفیت صدای تولیدی نقش مهمی دارند.
همانطور که گفتیم ویژگی محوری این ساز این بود که توانایی تولید شدت صداهای متفاوت را داشت چنانچه در اثر ضربه محکم‌تر به کلید صدای درشت‌تر و بم‌تری و در اثر ضربه آرام صدای ملایم‌تری را خواهیم داشت.
پیانو جعبه بسیار بزرگی است که به دو شکل مختلف ساخته شده است. نوعی از آن که در فارسی به نام پیانوی رویال مسطلح گردیده، جعبه سه‌گوش بزرگی است که بر روی سه‌پایه قطور قرار گرفته است و سیم‌های آن به طور افقی در جعبه کشیده شده و چکش‌ها از زیر به این سیم‌ها برخورد می‌کنند.
نوع دیگر پیانو که در برخی از زبان‌های اروپایی به آن پیانینو یعنی، پیانوی کوچک، گفته می‌شود، جعبه آن کوچکتر و به طور عمودی و قائم ساخته می‌شود. در این نوع پیانو، سیم‌ها به داخل آن و به طور عمودی نصب می‌گردند و چکش‌ها از جلو به سیم‌ها ضربه می‌زنند.
برای تولید صدا در پیانو کلاویه (کلید) های این ساز توسط مکانیز مخصوصی به چکش فرمان کوبش می‌دهد و سپس چکش را به عقب بر می‌گرداند تا مانع از ادامه‌ی ارتعاش سیم نگردد. به محض اینکه نوازنده انگشت خود را از روی کلاویه بردارد، لرزش سیم با قطعه نمدی که بر روی آن قرار می‌گیرد، متوقط می‌گردد.
همچنین برای تولید صدای زیر، چکش بر روی سه سیم هم‌کوک، برای تولید صدای بم، چکش بر روی دو سیم هم‌کوک و برای ایجاد صدای خیلی بم، چکش بر روی یک سیم ضخیم می‌کوبد.
۷ کلید سفید در هر اوکتاو پیانو برای ۷ نت دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، وجود دارد.
علاوه بر این کلیدهای سفید کلیدهای سیاه‌رنگی هم بین بعضی از کلیدهای سفید وجود دارد. بین کلیدهای سفیدرنگ می و فا و نیز بین کلیدهای سفیدرنگ سی و دو کلید سیاه‌رنگ وجود ندارد.
هر کلید سیاه‌رنگ در پیانو در حکم نت دیز برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت چپ آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت راست آن کلید سفید قرار دارد) و در حکم نت بمول برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت راست آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت چپ آن کلید سفید قرار دارد) است.
پدال‌های پیانو
پایین ساز سه پدال قرار گرفته است که هر کدام عملکرد خاص خود را دارد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
پدال اول sustain pedal (پدال سمت راست)
در حالت عادی نمد یا صدا خفه کن یا دمپر‌هایی روی سیم‌ها قرار دارد و مانع از ارتعاش صدا می‌شود و وقتی به یک کلاویه ضربه می‌زنیم پس از رها کردن کلاویه صدا قطع می‌شود.
ولی اگر پدال اول را بگیریم همزمان همه‌ی دمپر‌ها یا صدا خفه کن‌ها از سیم‌ها جدا می‌شوند و باعث می‌شود که صدای سیم‌های پیانو بر روی یکدیگر تاثیر گذاشته و صدایی زیباتر و پر طنین‌تر به گوش برسد.
پدال دوم psostenuo pedal (پدال وسط)
پدال وسط در پیانوهای مختلف کار‌های مختلفی انجام می‌دهد. ولی در اکثر آنها گرند مدرن این پدال با نام سوستنوتو معروف است. با گرفتن این پدال دمپر یا صداخفه کن‌های گروهی از سیم‌ها که کلاویه‌های آن را نگه می‌دارند، جدا می‌شوند.
در اکثر پیانوهای ایستاده این پدال پرده‌ای از نمد بین سیم‌ها و چکش‌های پیانو قرار می‌دهد و صدای ساز را تا حدودی کم می‌کند. این پدال برای زمانی که می‌خواهید تمرین کنید و مزاحمت ایجاد نکنید مناسب است.
پدال سوم soft pedal (پدال سمت چپ)
با گرفتن این پدال چکش‌های ساز پیانو به سیم‌ها نزدیک‌تر می‌شود و از شدت ضربات می‌کاهد و کیفیت و جنس صدا را نیز تعییر می‌دهد.
انواع ساز پیانو
پیانو در مدل‌های متفاوتی تولید و استفاده می‌شوند و برخی از متداول‌ترین آنها نوع دیجیتال، دیواری، کنسول، اسپینت و رویال می‌باشد.
پیانو دیجیتال
در این مدل از پیانو، سیستم کلاسیک به‌طورکلی کنار رفته و همانطور که از نام این ساز پیداست در ساخت آن از سیستم دیجیتال بهره گرفته‌شده است. صدای نت‌ها در پیانو دیجیتال، از مدل آکوستیک یا کلاسیک الگوبرداری شده است و شدت صدا برخلاف پیانو آکوستیک در این مدل از طریق بلندگوهای تعبیه‌شده، زیاد و یا کنترل می‌شود. اگرچه پیانو دیجیتال باوجود تمامی پیشرفت‌ها، هنوز نتوانسته است ازلحاظ شدت کیفیت و صدا با پیانو آکوستیک برابری کند ولی به دلیل قیمت و ساخت ساده‌ی آن، امروزه در بین علاقه‌مندان به موسیقی، بسیار رواج پیداکرده است.
پیانو رویال
پیانو رویال، معمولاً حرفه‌ای‌ترین نوع از ساز پیانو است که انواع مختلفی دارد. البته باید گفت عمده تفاوت در پیانوهای رویال، طول ساز است. کوچک‌ترین سایز پیانوهای رویال را اصطلاحاً بیبی یا پیانو بچه می‌گویند. این نوع طولی حدود ۱۴۵ تا ۱۶۰ متر دارد و معمولاً به دلیل سایز مناسب، محبوب‌ترین نوع پیانوی رویال است.
نوع دیگر این پیانوها، پیانوی متوسط یا مدیوم گرند است. طول این نوع معمولاً بین ۱۶۰ تا ۲۱۵ سانتی‌متر است. نوازندگان حرفه‌ای معمولاً از سایز ۱۹۰ سانتی این مدل برای تمرین استفاده می‌کنند. این سایز از پیانو رویال پرفشنال گرند نام دارد. سایز ۲۰۰ تا ۲۱۵ سانتی‌متری این مدل نیز با نام آرتیست شناخته می‌شود که برای نوازندگی در کنسرت و اجراهای حرفه‌ای مناسب است.
اما بزرگ‌ترین سایز پیانو رویال طولی حدود ۲۷۵ متر دارد و معمولاً برای کنسرت‌های بزرگ یا سالن‌های اجرای پرجمعیت استفاده می‌شود. این نوع از ساز می‌تواند کلید یا کلاویه های بیشتری نیز داشته باشد. این نوع را معمولاً هالف کنسرت یا فول کنسرت می‌نامند.
پیانوهای دیواری
این نوع از پیانو معمولاً بدنه‌ای تمام چوبی دارد و ساز مناسبی برای شروع نوازندگی است. البته برای اینکه بدانید پیانوی شما چقدر برای یک فرد مبتدی مناسب است و یا بالعکس آن، باید ارتفاع ساز را اندازه بگیرید. در حقیقت هرچه ارتفاع ساز بیشتر باشد، پیانو حجم صدای بالاتری دارد و برای نوازندگی حرفه‌ای مناسب‌تر است. دلیل این امر را می‌توان در طولانی‌تر شدن سیم‌ها و همچنین بزرگ‌تر شدن صفحه‌ی صدا دانست.
اگر پیانو دیواری شما طولی بین ۱۱۰ تا ۱۳۰ داشته باشد، شما یک پیانو دیواری حرفه‌ای دارید. در حقیقت سایزهای بالای این نوع پیانو می‌تواند از بسیاری از پیانوهای رویال که در سایز کوچک ساخته می‌شود، بهتر عمل کند.
پیانو اسپینت
کوتاه‌ترین نوع از پیانوهای دیواری، اسپینت نام دارند. این ساز کوچک که قیمت ارزان‌تری نسبت به سایر سازها دارد، معمولاً برای شروع نوازندگی استفاده می‌شود. ارتفاع ساز اسپینت معمولاً بین ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر است و جعبه‌ی صدای کوچکی دارد. علاوه بر این اکشن یا سیستمی که نیرو را در پیانو انتقال می‌دهد، در این نوع، بسیار ساده طراحی‌شده، همین امر باعث ارزان‌تر بودن این نوع از پیانو است.
پیانو کنسول
این ساز، به پیانوی ماندگار معروف است. اگر یک پیانوی کنسول در خانه داشته باشید، باید گفت شما وسیله‌ای مادام‌العمر برای تمرین کردن پیداکرده‌اید. ارتفاع این نوع از پیانو معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر است و ساختمانی بسیار محکم و بادوام دارد. این ویژگی باعث شده تا از پیانو کنسول در آموزشگاه و مراکز آموزش موسیقی به‌وفور استفاده شود. این پیانو در بسیاری از قسمت‌ها به پیانوهای بزرگ یا رویال شباهت دارد.
نوازندگان به نام پیانو در ایران و جهان
پیانو از زمان تولد تاکنون یعنی حدود سه قرن پیش، نوازندگان زیادی را شیفته خودکرده و توانسته عجایب زیادی را به دنیای موسیقی هدیه بدهد. از معروف‌ترین نوازندگان پیانو در جهان می‌توان میتسوکو اوچیدا، جان ایو تی بوده، کلارا شومان، آرتور روبینشتاین، سرگئی راخمانینف، موریزیو پولینی، موتسارت، فرانتس لیست، ریختر، هورویتس، مایرا هس، گلن گولد، شوپن، آلفرد برندل، بتهوون، دانیل بارنبویم، ولادمیر اشکنازی، کلودیو آرائو، مارتا آرگریچ و لیف او اندسن را نام برد.
همچنین از نوازندگان مطرح ایرانی می‌توان به درویش خان، غلامرضا مین باشیان، معتمد الدوله یحیائیان، محمود مفخم، رافی پتروسیان، کیتی امیر خسروی، تانیا آشوت هارتونیان، امانوئل ملیک اصلانیان، نوین افروز، پری برکشلی، مرتضی محجوبیو جواد معروفی، منوچهر و ناصر چشم آذر، شهرداد، اردشیر و انوشیروان روحانی، فریبرز لاچینی و کارن همایون فر اشاره کرد.
دیدگاه