مهریه | مهریه در قانون مدنی | شرایط مهریه | نحوه وصول مهریه

مهر واژه ای عربی و مصدر «مَهَرَ »، «یمَهُرُ »، «یمِهَرُ » است و از لحاظ لغوی به معنای عوض به كار رفته است.

تعاریف مهریه

برای مهريه كلمات مترادف فراواني ذكر شده است كه از آن جمله صداق، نحله، فريضه، اجر، صدقه و... است. در قرآن كريم واژة مهر به كار نرفته، بلكه مترادف هاي آن استعمال گرديده ست. در فارسي به مهر «كابين» مي گويند.

مهريه در اصطلاح عبارت از چيزي است (مال معين يا چيزي که جايگزين مال باشد) كه در زمان عقد نكاح از طرف مرد به زن داده مي­ شود يا مرد، متعهد به پرداخت آن مي­ شود.

طبق تعريف دايره المعارف اسلام، مهريه در شرع اسلامي به معناي هديه‌اي است که داماد بايد هنگام عقد ازدواج پرداخت آن را به عروس متعهد گردد.

فرهنگ اصطلاحات و مفاهيم اسلامي، مهريه را هديه­ اي مي‌داند که مرد هنگام ازدواج به زن پرداخت مي‌کند. اين عمل بخشي از قرارداد ازدواج مسلمانان است و تحت هيچ شرايطي برگردانده نمي‌شود.

قانون مدني به پيروي از بيشتر فقهاي اماميه از مهر تعريفي ارائه نكرده است، ولي بعضي از فقها و حقوقدانان مهر را تعريف كرده اند كه از آن جمله مي توان به تعاريف زير اشاره نمود:

يوسف بن علي بن مطهر الحلی: «مهر عوض بضع است كه زن به واسطة عقد نكاح آن را تملك مي نمايد...»

حمزه بن علي بن زهره الحلبی: «مهر عبارت است از چيزي كه زوجين در نكاح دائم و موقت بر آن توافق كرده اند كه بر عهدة زوج و به نفع زوجه است.»

ابيجعفرمحمدبن الحسن الطوسي: «آن چيزي كه زن و مرد روي آن توافق مينمايند مهر است آنچه كه براي آن قيمت است كم باشد يا زياد.»

شهيد ثاني به نقل از نجفی: «مهر مالي است كه در مقابل وطي غير از زنا، به زن پرداخت مي شود. نه اينكه زن كنيز باشد يا به واسطة عقد نكاح، يا تفويت قهري بضع در بعضي حالات مانند ارضاع و رجوع شهود.»

امامي: «مهر عبارت از مالي است كه زوج براي نكاح به زوجه تمليك مي نمايد.»

كاتوزيان: «مهر عبارت از مالي است كه به مناسبت عقد نكاح، مرد ملزم به دادن آن به زن مي شود. الزام مربوط به تمليك مهر ناشي ازحكم قانون است و ريشة قراردادي ندارد.»

جعفري لنگرودي: «مهر را مالي مي داند كه برابر رسوم و عادات در موقع عقد نكاح شوهر به زن مي دهد يا تعهد دادن آن را مي كند.» ايشان همچنين توافق زوجين بر مهر را لازم مي داند.

صفايي و امامي: «مهر يا صداق مالی است كه زن بر اثر ازدواج مالك آن ميگردد و مرد ملزم به دادن آن به زن مي شود.»

همچنان كه مي توان از تعاريف مهر استفاده نمود و فصل مشترك همة تعاريف به شمار مي رود «مهر عبارت از مالي است كه به موجب عقد نكاح زوج مكلف است آن را به زوجه پرداخت نمايد». مهر از اركان عقد نكاح دائم تلقي نمي شود، بلكه از آثار آن محسوب مي شود، زيرا عقد نكاح بدون مهر صحيح است.

مهریه در قانون مدنی

مهریه مالی است که قائم مقام مال است که در عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و در صورت مطالبه زن، وی مکلف است مهریه اش را بپردازد.

در قانون مدنی ( از ماده ی 1078 الی 1101 ) فصلی به بحث مهر، شرایط و احکام آن اختصاص یافته و به سه قسم از مهر یعنی مهرالمسمی، مهرالمثل و مهر المتعمه اشاره شده است.

ماده1078- هر چيزي را كه ماليت داشته و قابل تملك نيز باشد مي توان مهر قرار داد.

ماده1079- مهر بايد بين طرفين تا حدي كه رفع جهالت آنها بشود معلوم باشد.

ماده1080- تعيين مقدار مهر منوط بتراضي طرفين است .

ماده1081- اگر در عقد نكاح شرط شود كه در صورت عدم تاديه مهر در مدت معين نكاح باطل خواهد بود نكاح و مهر صحيح ولي شرط باطل است .

ماده1082- بمجرد عقد ، زن مالك مهر مي شود ميتواند هر نوع تصرفي كه بخواهد در آن بنمايد.

ماده1083- براي تاديه تمام يا قسمتي از مهر مي توان مدت يا اقساطي قرار داد.

ماده1084- هر گاه مهر عين معين باشد و معلوم گردد قبل از عقد معيوب بوده و يا بعد از عقد و قبل از تسليم عيوب و يا تلف شود شوهر ضامن عيب و تلف است .

ماده1085- زن مي تواند تا مهر باو تسليم نشده از ايفاء وظايفي كه در مقابل شوهر دارد امتناع كند مشروط بر اينكه مهر او حال باشد و اين امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.

ماده1086- اگر زن قبل از اخذ مهر باختيار خود بايفاء وظائفي كه در مقابل شوهر دارد قيام نمود ديگر نمي تواند از حكم ماده قبل استفاده كند معذالك حقي كه براي مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.

ماده1087- اگر در نكاح دائم مهر ذكر نشده يا عدم مهر شرط شده باشد نكاح صحيح است و طرفين ميتوانند بعد از عقد مهر را بتراضي معين كنند و اگر قبل از تراضي بر مهر معين بين آنها نزديكي واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود .

ماده1088- در مورد ماده قبل اگر يكي از زوجين قبل از تعيين مهر و قبل از نزديكي بميرد زن مستحق هيچگونه مهري نيست .

ماده1089- ممكن است اختيار تعيين مهر بشوهر يا شخص ثالثي داده شود در اين صورت شوهر يا شخص ثالث مي تواند مهر را هر قدر بخواهد معين كند.

ماده1090- اگر اختيار تعيين مهر به زن داده شود زن نميتواند بيشتر از مهرالمثل معين نمايد.

ماده1091- براي تعيين مهرالمثل بايد حال زن از حيث شرافت خانوادگي و ساير صفات و وضعيت او نسبت به اماثل و اقران اقارب و همچنين معمول محل و غيره در نظر گرفته شود.

ماده1092- هر گاه شوهر قبل از نزديكي زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بيش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عينا يا مثلا يا قيمتا استرداد كند.

ماده1093- هر گاه مهر در عقد ذكر نشده باشد و شوهر قبل از نزديكي و تعيين مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل خواهد بود.

ماده1094- براي تعيين مهرالمتعه حال مرد از حيث غنا و فقر ملاحظه مي شود.

ماده1095- در نكاح منقطع عدم مهر در عقد موجب بطلان است .

ماده1096- در نكاح منقطع موت زن در اثناء مدت موجب سقوط مهر نميشود و همچنين است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزديكي نكند.

ماده1097- در نكاح منقطع هر گاه شوهر قبل از نزديكي تمام مدت نكاح را ببخشد بايد نصف مهر را بدهد.

ماده1098- در صورتي كه عقد نكاح اعم از دائم يا منقطع باطل بوده و نزديكي واقع نشده زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته شوهر ميتواند آن را استرداد نمايد.

ماده1099- در صورت جهل زن بفساد نكاح و وقوع نزديكي زن مستحق مهرالمثل است .

ماده1100- در صورتيكه مهرالمسمي مجهول باشد يا ماليت نداشته باشد يا ملك غير باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل يا قيمت آن خواهد بود مگر اينكه صاحب مال اجازه نمايد.

ماده1101- هر گاه عقد نكاح قبل از نزديكي بجهتي فسخ شود زن حق مهر ندارد مگر در صورتيكه موجب فسخ ، عنن باشد كه در اين صورت با وجود فسخ نكاح زن مستحق نصف مهر است .

شرایط مهریه

۱) مالیت داشتن: مرد نمی تواند بگوید تمام اکسیژن تهران را مهریه قرار می دهم.

۲) قابل تملک باشد: مرد نمی تواند میدان آزادی را مهریه همسرش قرار بدهد، زیرا جزو اماکن عمومی است.

۳)معین باشد: یعنی مجهول نباشد؛ یعنی نمی تواند فلان جواهری را که در ته اقیانوس آرام است ، مهریه قرار دهد.

چیزهایی که می توانند به عنوان مهر قرار بگیرند عبارت اند از :

۱) عین باشد مثل باغ

۲) دین باشد مثل چک، سفته، برات

۳) منفعت باشد مانند منفعت با

۴) انجام کار مثل ساختمان خانه

۵) آموزش باشد مثل آموزش قرآن و نقاشی

۶) حقوق مالی باشد مثل سر قفلی یا حق تألیف ترجمه ها

نحوه وصول مهریه

برابـر مـاده ی 1082 قانـون مدنـی بـه مجـرد عقـد، زن مالـک مهـر می شـود و می توانـد هـر نـوع تصرفـی که بخواهـد در آن بنمایـد.

پـس اگر مهر عین معیـن باشـد، آن عیـن بـه ملکیـت زن در می آیـد و اگـر عین کلی باشـد مثل مقداری طلا و یـا مبلغـی وجه نقد بـه محض وقوع عقـد، شـوهر بـه زوجـه بدهکار می شـود و چنانچـه مـدت یـا اقسـاطی بـرای تأدیـه مقرر نشـده باشـد زن می تواند آنرا مطالبه نمایـد.

بـرای مطالبه و وصـول مهریه می تـوان بـه یکـی از طریـق قانونـی ذیـل عمـل نمـود.

رجوع به دادگاه خانواده

سـند نکاحیـه ای کـه توسـط سـردفتران ازدواج تنظیـم می شـود از جملـه اسـناد رسـمی اسـت که میزان و مشـخصات مهر در آن درج می شـود. اگـر موعـدی بـرای تأدیـه مهـر تعییـن نشـده باشـد، پـس از تحقـق نـکاح، زن می توانـد بـرای وصـول آن اقـدام کنـد. اگر شـوهر از ایفـای تعهد و تأدیـه دیـن خـود در این زمینـه امتناع کند، زن بـا اینکـه سـند لازم الاجرا در دسـت دارد، می توانـد بـه دادگاه صالـح بـرای الزام شـوهر بـه پرداخـت مهر مراجعـه و اقامه ی دعـوا نمایـد.

البتـه لازم بـه ذکـر اسـت که بابـت ایـن امـر بایـد هزینـه ابطـال تمبـر پرداخـت نمایـد و ایـن امـر بدیـن شـکل اسـت کـه بابـت یـک میلیـون تومـان اول مهریـه، پانـزده هـزار تومـان تمبـر و بابت مابقـی مهریـه بـه ازای هـر یـک میلیـون تومـان، بیسـت هـزار تومـان تمبـر الصاق می گـردد.

در ایـن راه ممکـن اسـت زوجـه قـدرت پرداخـت ایـن هزینـه را نداشـته باشـد کـه در ایـن صـورت وي مي توانـد دادخواسـت اعسـار از پرداخـت هزينـه دادرسـي را به پيوسـت دادخواسـت مهريه ارايـه دهـد كـه دادگاه بدواً به اين خواسـته رسـيدگي و سـپس بـه خواسـته اصلـي مي پـردازد.

بديهي اسـت زوجـه، در صورت اثبـات اعسـار از پرداخـت هزينـه دادرسـي معـاف خواهـد بـود. بـه هـر حـال بـا طـرح دعـوا دادگاه نمی توانـد بـه بهانـه ی لازم الاجرا بـودن قبالـه نکاح و امـکان وصـول مهـر از طریـق اجـرای ثبـت، از رسـیدگی بـه دعـوای زن امتنـاع کنـد. زیـرا مطابق اصل 159 قانون اساسـی دادگاه مرجـع تظلمات عموم اسـت. دادگاه ضمـن رسـیدگی حکـم بـه محکومیـت خوانـده صـادر می کنـد کـه ایـن حکـم ظـرف 20 روز از تاریـخ ابلاغ دادنامـه قابل تجدیدنظـر اسـت. پس از قطعیـت دادنامه، زن حـق دارد براسـاس قانـون اجـرای احـکام مدنی مصوب سـال 1365 تقاضای صدور اجـــرايیه نماید و در صــورت امتناع محکـوم علیـه از پرداخـت مهـر، اموال وی را بـه دایـره ی اجـرای احـکام معرفـی کند تـا از طریـق توقیـف و فروش امـوال مزبور طلـب وجـه وصـول گـردد.

از طریق اجرای ثبت

اگـر مهریـه وجـه نقـد یـا در حکـم نقـد ماننـد سـکه طلا و ... باشـد، بـا در دسـت داشـتن سـند رسـمی ازدواج می توانـد بـه دفترخانـه ی محـل ثبـت عقـد مراجعـه و تقاضـای صـدور اجرايیـه نمایـد، سـپس بـا اخـذ اجرايیـه بـه اداره ی ثبـت مراجعـه نمـوده و مهریـه خـود را مطالبـه کنـد. بعد از تنظیـم فـرم، اجرايیـه بـه شـوهر ابلاغ می شـود و بـه او 10 روز مهلـت داده خواهد شـد تـا طلـب همسـرش را پرداخـت کند. در صورتـی کـه شـوهر در ایـن مـدت دین خـود را نپـردازد، زن می توانـد بـا معرفـی امـوال و دارایـی شـوهر بـه اجـرای ثبـت، تقاضـای توقیـف امـوال وی را بنماید. البته بـه شـرط اینکـه جـزء مسـتثنیات دیـن نباشـد.

او همچنیـن می توانـد تقاضـای توقیـف حقـوق شـوهرش را از سـازمان ها و موسسـه ای دولتـی و یـا خصوصـی را داشـته باشـد، تـا میزان یک چهـارم حقوق اگـر شـوهر متأهـل باشـد و نیـز یـک سـوم آنرا در صورتیکـه زن و شـوهر از یکدیگـر جـدا شـوند و تـا زمانی که شـوهر زن دیگـری اختیـار نکـرده بنمایـد و اگر مهریـه سـکه یا طلا باشـد و شـوهر نتواند اصـل آن را بپـردازد، قیمـت روز مطالبـه ی آنهـا روزی کـه آنرا از طریـق اجـرای ثبـت و یـا دادگاه مطالبـه می کند، مالک اجـرای قانونـی حکم اسـت.

اگر مرد مالی داشته باشد و زن فکر کند که در طول مدتی که دادگاه تشکیل می شود، مرد آن مال را می فروشد یا جابه جا می کند، از دادگاه می خواهد قرار تأمین خواسته صادر کند، با دادن این درخواست قرار تأمین صادر می شود و مال تا صدور حکم دادگاه، توقیف می شود. از این مال تأمین شده می توان، مهریه را برداشت در غیر این صورت عدم پرداخت مهریه، ضمانت اجرایی دارد.

بنابراین بهتر است مهریه متناسب با توانایی های مالی زوج باشد، و در زمانی که زن و شوهر در اوج صفا و صمیمیت قرار دارند، مهریه پرداخت شود. زوجین می توانند از آغاز زندگی قرار بگذارند، ماهانه، بخشی از مهریه پرداخت شود. این کار می تواند از لحاظ عاطفی در زندگی آنان مؤثر باشد. اگر مرد مازاد بر مستثنیات دین (ابزار کار یا ماشینی که مرد با آن کار می کند جزو مستثنیات دین است)، دارای تمکین مالی باشد، گرفتن و وصول مهریه از طریق اجرای ثبت یا مراجعه به دفتر خانه سهل الوصولتر است.

قانون مهریه در عقد دائم

ماده1080- تعيين مقدار مهر منوط بتراضي طرفين است .

ماده1081- اگر در عقد نكاح شرط شود كه در صورت عدم تاديه مهر در مدت معين نكاح باطل خواهد بود نكاح و مهر صحيح ولي شرط باطل است .

ماده1082- بمجرد عقد ، زن مالك مهر مي شود ميتواند هر نوع تصرفي كه بخواهد در آن بنمايد.

ماده1083- براي تاديه تمام يا قسمتي از مهر مي توان مدت يا اقساطي قرار داد.

ماده1084- هر گاه مهر عين معين باشد و معلوم گردد قبل از عقد معيوب بوده و يا بعد از عقد و قبل از تسليم عيوب و يا تلف شود شوهر ضامن عيب و تلف است .

ماده1085- زن مي تواند تا مهر باو تسليم نشده از ايفاء وظايفي كه در مقابل شوهر دارد امتناع كند مشروط بر اينكه مهر او حال باشد و اين امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.

ماده1086- اگر زن قبل از اخذ مهر باختيار خود بايفاء وظائفي كه در مقابل شوهر دارد قيام نمود ديگر نمي تواند از حكم ماده قبل استفاده كند معذالك حقي كه براي مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.

ماده1087- اگر در نكاح دائم مهر ذكر نشده يا عدم مهر شرط شده باشد نكاح صحيح است و طرفين ميتوانند بعد از عقد مهر را بتراضي معين كنند و اگر قبل از تراضي بر مهر معين بين آنها نزديكي واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود .

جزئیات قانون مهریه 110 عدد سکه و مراحل پرداخت آن

بر طبق ماده 22 قانوت حمایت خانواده مصوب 1391 صرفا تا 110 سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن در خصوص مهریه، وجه نقد، امکان جلب زوج وجود دارد و با پرداخت این مبلغ خواه نقدی یا اقساط، زوج آزاد خواهد شد. نسبت به الباقی مهریه امکان جلب وجود ندارد ولی اگر اموالی از زوج به دست آید حتی در آینده، قابل توقیف می باشد.

ماده 22 قانوت حمایت خانواده هرگاه مهريه در زمان وقوع عقد تا 110 سكّه تمام بهارآزادي يا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده 3 قانون اجراي محكوميت هاي مالي است. چنانچه مهريه، بيشتر از اين ميزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاك پرداخت است. رعايت مقررات مربوط به محاسبه مهريه به نرخ روز كماكان الزامي است.

در اینجا سه حالت می توان متصور شد:

حالت اول- مهریه کمتر از 110 سکه است

در اینصورت باید تمامی مهریه پرداخت شود، درغیر اینصورت برابر قانون رفتار خواهد شد. (مطابق ماده 3 قانون محکومیت های مالی)

ماده 3 قانون محکومیت های مالی اگر استیفای محکومٌ به از طرق مذکور در این قانون ممکن نگردد محکومٌ علیه به تقاضای محکومٌ له تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته شدن ادعای اعسار او یا جلب رضایت محکومٌ له حبس می شود. چنانچه محکومٌ علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد حبس نمی شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.

حالت دوم- مهریه دقیقاً 110 سکه است

مانند حالت اول باید تمامی مهریه پرداخت شود، در غیر این صورت برابر قانون رفتار خواهد شد. (طبق ماده 3 قانون محکومیت های مالی کسانی که برای پرداخت 110 سکه اقدام نکنند، راهی زندان می‌شوند.)

حالت سوم- مهریه بیش از 110 سکه تعیین شده است: که در این وضعیت، در ابتدا باید 110 سکه مطابق قانون پرداخت گردد. (و درصورت امتناع از پرداخت، مطابق ماده 3 محکومیت های مالی زندان در انتظار فرد خاطی است.)

سپس دادگاه تمکن مالی فرد را بررسی کرده و مطابق وضعیت مالی و تمکن وی تصمیم گیری خواهد کرد.

در صورت درخواست طلاق از سوی زن، آیا این درخواست برای دریافت مهریه نیز کافی است ؟

اگر مرد متقاضی طلاق باشد در رأی دادگاه، کلیه حقوق شرعی و قانونی و عرفی زن لحاظ می شود، مانند: مهریه، نفقه، نفقه ایام عده و حتی جهیزیه، حضانت فرزندان و اجرت المثل.(کلیه حقوق مالی و غیرمالی). اما اگر طلاق به خواسته مرد نباشد و زن به جز طلاق، مهریه خود را نیز مطالبه کند، باید دادخواست جداگانه ای به دادگاه تقدیم کند که تحت عنوان دادخواست مطالبه مهریه از طرف زوجه می باشد.

شرایط پرداخت مهریه در صورت فوت زوج

باید توجه نمود که فوت زوج در مهریه تأثیر گذار نیست و مهریه از ماترک شوهر ( آنچه به جا گذاشته) برداشته می شود.

چنانچه زن هم بمیرد، مهریه ساقط نمی شود. مهریه ارث است و به وراث وی خواهد رسید. هنگام فسخ نکاح ،در صورتی که دختر وظایف زناشویی را انجام داده باشد ،

مهریه به او تعلق می گیرد ، اما زمانی که فقط عقد شده و هنوز عروسی نکرده باشد، نصف مهریه به او تعلق می گیرد.

منبع: مهریه و راههای وصول آن- ابراهیم قربانی و دیگران - دادرسی - شماره 115- 1395

ضمانت مهریه - علی تقی زاده - احمد موسوی - پژوهش حقوق عمومی - شماره 29 - 1389

پایش جامعه شناختی مهریه - حسن یوسف زاده - شورای فرهنگی اجتماعی زنان - شماره 27 - 1384

قانون مدنی

قانون محکومیت های مالی