امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 266413
۴۵۰۲
۱
۰
نسخه چاپی
معماری ایرانی اسلامی

بناهای دوره ی اسلامی ایران و مصالح ساختمانی آن ها

مصالح ساختمانی که در ایجاد بناهای دوره ی اسلامی به کار می رفته متنوع است

بناهای دوره ی اسلامی ایران و مصالح ساختمانی آن ها

مصالح ساختمانی در بناهای دوره ی اسلامی ایران

مصالحى که در ايجاد بناهاى دورهٔ اسلامى بکار مى‌رفته متنوع است. معماری اسلامی در استفاده از مصالح تا حدودی منحصر به فرد از سایر انواع معماری عمل کرده است، در زیر انواع مصالحی که با کنار هم قرار گرفتن یک معماری ایرانی اسلامی را شکل داده‌اند، معرفی می‌شود.

آجر

مهمترین مصالح ساختمانی در ایران قبل و بعد از اسلام آجر بوده است. آجرهای به کار رفته در معماری عموماً مربع شکل است که در کارگاه های آجرپزی در سراسر ایران ساخته می شد. آجر علاوه بر استفاده در ساختن بدنه ی بنا برای تزیین آن نیز نقش مهمی داشت و از اوایل اسلام تا دوره ی تیموری تزیین بیشتر بناها با آجرکاری است. همچنین از آجرهای تراشدار و قالبی نیز استفاده می شد. آجرهای پخته رنگهای گوناگونی چون زرد کمرنگ، قرمز و قرمز تیره داشته که بیشتر در ابعاد 3×20×20 ، 5×20×20 و 5×25×25 سانتیمتر ساخته می شد و در قسمتهای مختلف بنا مانند ایوانها، طاقنماها، گنبدها، مناره ها و اتاقها به کار می رفت(برجهای خرقان، گنبد قابوس، مناره ی مسجد ساوه).

بناهای دوره ی اسلامی ایران و مصالح ساختمانی آن ها

گچ

گچ از دیگر مصالح ساختمانی است که در تمامی ادوار، در معماری استفاده شده است. از آنجایی که گچ از مصالح ارزان قیمت بوده و زود سفت می شده است، کاربردهای متعدد داشته و مورد توجه معماران بوده است. گچبری برای آراستن سطوح داخلی بناها، نوشتن کتیبه ها، تزیین محرابها، زیرگنبدها و ایوانها به کار می رفته است. بسیاری از بناهای عصر سلجوقی و ایلخانی با گچبری تزیین شده اند. اهمیت گچبری در بناهای اسلامی به حدی بود که هنرمندان این رشته به «جصاص» معروف بودند و نام بسیاری از این هنرمندان در کتیبه های بناها به یادگار مانده است. علاوه بر این، هنرمندان گچبر در قرن پنجم تا دهم هجری از شیوه های گوناگونی مانند گچبری رنگی، گچکاری وصله ای، گچکاری توپُر و توخالی، گچبری مشبک و گچبری مسطح و برجسته استفاده کرده اند(مانند اصفهان: محراب الجایتو، زنجان: گنبد سلطانیه، همدان: گنبد علویان و اشترجان: محراب اشترجان).

بناهای دوره ی اسلامی ایران و مصالح ساختمانی آن ها

کاشی

استفاده از کاشی برای تزیین و همچنین استحکام بخشیدن به بناها از دوره ی سلجوقی آغاز شد و در طی قرون متمادی بویژه در عهد تیموری و صفوی به اوج رسید. کاشی نقش عمده ای در تزیین بناهای دوره ی اسلامی داشت و با شیوه های متفاوت توسط هنرمندان کاشیکار به کار می رفت. استفاده از کاشیهای یکرنگ، کاشی هفت رنگ، کاشی معرق و تلفیق آجر و کاشی در دوره سلجوقی، ایلخانی، تیموری و صفوی در تزیین بنا مرسوم بوده و تا عصر حاضر ادامه یافته است. تزیین بخشهای گوناگون بنا، از پوشش گنبد و مناره گرفته تا سطح داخلی بنا و زیرگنبد و دیوارها و محراب با کاشیهای مختلف، بویژه کاشیهای معرق، به بناهای مذهبی و غیرمذهبی ایران دوره اسلامی زیبایی خاصی بخشیده است(مانند گناباد: مسجد گناباد و غیاثیه، خرگرد: مدرسه خرگرد، مشهد: مسجد گوهرشاد، تبریز: مسجد کبود، اصفهان: مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام).

خشت

از دیگر مصالح ساختمانی معمول در معماری ایران خشت است. در دوره ی اسلامی یا تمامی بنا از خشت بوده یا بخشی از دیوارها از خشت و بقیه از آجر بوده است. از آنجایی که مقاومت خشت در برابر باد و باران و برف اندک است، بناهای خشتی زیادی از روزگاران گذشته باقی نمانده است.

بناهای دوره ی اسلامی ایران و مصالح ساختمانی آن ها

سنگ

در معماری اسلامی از سنگ برای کار در شالوده، بدنه، فرش کردن کف و تزیین بنا استفاده می شد. گرچه به علت موقعیت جغرافیایی و اقلیمی استفاده از سنگ در برخی نقاط چون آذربایجان بیشتر دیده می شود، اما بهره گیری از آن تقریباً در سراسر ایران مرسوم و متداول بوده است. استفاده از سنگ در پی بنا و دیوارها اهمیت ویژه ای داشت و برای ساختن کتیبه ها سنگهای گوناگونی چون سنگ سیاه، سنگ آهک، سنگ مرمر – که با دقت تراشیده و گاهی حجاری می شد- به کار می رفت(مرند: کاروانسرای مرند، شیراز: مسجد جامع، کاشان: کتیبه های مسجد میدان).

بناهای دوره ی اسلامی ایران و مصالح ساختمانی آن ها

چوب

استفاده از چوب برای ساختن در، پنجره، صندوقهای ضریح، ستونها و تیر سقف و چهارچوب، از ویژگیهای معماری اسلامی است که در ناحیه ی مازندران و گیلان رواج بیشتری داشته است. درختهای تبریزی، سپیدار، چنار، کاج و گردو از جمله درختهایی بودند که از چوب آنها برای بخشهای گوناگون بنا استفاده می شده است(ورامین: مسجد جامع، تبریز: ارگ علیشاه، ساری: امام زاده صالح).

بناهای دوره ی اسلامی ایران و مصالح ساختمانی آن ها

شیشه

کاوشهای باستانشناسی سالهای اخیر و همچنین بناهای باقیمانده از ادوار مختلف اسلامی نشان می دهد که از شیشه های الوان به رنگهای سرخ، آبی، بنفش و سبز برای تامین روشنایی و تزیین در و پنجره و قابهای گنبدخانه ها و شبستانها استفاده می شده است. همچنین مطالعه ی متون تاریخی و مشاهده ی مینیاتورهای قرن ششم تا دوازدهم هجری نشان می دهد که شیشه، کاربرد وسیعی داشته است(خرگرد: غیاثیه، شاه‌زند: مقبره ی شیری بکا آقا، اصفهان: عالی قاپو).

منبع: تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی

  • منبع
  • حقوق نیوز

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید