یکی از مواردی که ممکن است هر کاربری با آن مواجه شود، موقعیتی است که گفت‌وگوهای خصوصی خود با شخص دیگری و یا تصاویر خصوصی مبادله شده در یک پیامرسان به نحوی افشا شود. رایج‌ترین شیوه وقوع این امر، انتشار اسکرین شات متن و تصاویر چت‌ها است.
منظور از انتشار اسکرین شات چیست؟
اسکرین شات یا نماگرفت، تصویری است که توسط یک کاربر و از طریق رایانه، تلفن همراه و یا هر وسیله دیجیتال دیگر از صفحه نمایش دستگاه مذکور، گرفته می‌شود.
اسکرین شات گرفتن می‌تواند با اهداف علمی، یادآوری و یا سرگرمی استفاده شود اما ممکن است هدف از گرفتن اسکرین شات، انتشار آن و لطمه به حریم خصوصی کاربر دیگر باشد. در این زمان انتشار اسکرین شات عملی مجرمانه و نافی حقوق حریم خصوصی شهروندان محسوب می‌شود. نباید فراموش کرد که اسکرین شات می‌تواند از یک تصویر یا یک متن (محتوای چت) باشد و در این خصوص تفاوتی وجود ندارد.
برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه کنید:
فرض کنید روزی با یکی از دوستان خود در محیط یک پیامرسان درباره موضوعی خانوادگی صحبت کرده‌اید و برخی از رازهای زندگی خانوادگی خود را برای وی فاش کرده‌اید. سپس دوست شما پس از مدتی که با شما به اختلاف می‌خورد، اقدام به انتشار اسکرین شات گفت‌وگوها در صفحه اینستاگرام خود می‌کند. در چنین موقعیتی جرم انتشار اسکرین شات محقق شده است.
در ادامه به جرم انتشار اسکرین شات در قوانین و مقررات ایران و همچنین مجازات انتشار اسکرین شات بیشتر می‌پردازیم.
جرم انتشار اسکرین شات در قوانین ایران
قانون جرایم رایانه ای
اشاره به جرم انتشار اسکرین شات و مجازات انتشار اسکرین شات، در قوانین مختلفی به چشم می‌خورد.
قانون جرایم رایانه‌ای به عنوان تخصصی‌ترین سند مرتبط با جرایم فضای مجازی، در ماده 16 و 17 خود به نحوی به جرم انتشار اسکرین شات پرداخته است.
افشای حریم خصوصی افراد جرم محسوب می شود. اسکرین شات و انتشار آن در ماده 16 قانون جرایم رایانه ای جرم شناخته شده است. در واقع هركس به وسیله سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی ، فیلم یا صدا یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف كند و سپس آن را منتشر یا با آگاهی به تغییر یا تحریف منتشر كند ، به صورتی كه عرفاً موجب هتك حیثیت او شود، جرم است. به موجب قانون اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتكب به حداكثر مجازات محكوم خواهد شد.
در ماده 17 همین قانون نیز هرگونه انتشار صوت یا تصویر یا فیلم خانوادگی را به وسیله سامانه های رایانه ای منتشر کند یا تغییر یا تحریف کند ، مشمول مجازات است . قانون مجازات اسلامی و قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی نیز انتشار اسکرین شات را جرم شناخته است.
ماده 16 قانون جرایم رایانه‌ای بیان می‌کند:
هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
نکته موجود در این ماده این است که هرچند هتک حیثیت و در واقع نقض حریم خصوصی افراد، جرم تلقی شده است، اما تنها به انتشار سه نوع از اطلاعات، یعنی فیلم، صوت و تصویر، اشاره شده است.
در ضمن موضوع تغییر و تحریف این اطلاعات نیز در این ماده ذکر شده است که تا حدی برخی موارد انتشار اسکرین شات مانند انتشار اسکرین شات متنی و همچنین انتشار بدون تغییر را پوشش نمی‌دهد.
همچنین ماده 17 این قانون بیان می‌دارد:
هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
در ظاهر ماده 17 تفاوت چندانی با ماده 16 ندارد اما باید توجه داشت که این ماده با اشاره به انتشار انواع صوت، تصویر، فیلم و یا اسرار خصوصی دیگر (مانند چت‌های خصوصی) افراد بدون رضایت آنها، به نوعی جرم انتشار اسکرین را هم در بر می‌گیرد.
بر خلاف ماده 16، در این ماده نیازی به انجام تحریف یا تغییر اطلاعات نیست و صرف انتشار بی اجازه و هتک حیثیت، جرم انتشار اسکرین شات را محقق می‌کند.
ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
در بند 8 این قانون نیز به نحوی به جرم انتشار اسکرین شات اشاره شده است.
بند 8 ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی در خصوص تکالیف ضابطان قضایی بیان می‌دارد:
بازرسی‌ها و معاینات محلی، جهت دستگیری متهمان فراری یا کشف آلات و ادوات جرم براساس مقررات قانونی و بدون مزاحمت و در کمال احتیاط انجام شود و از تعرض نسبت به اسناد و مدارک و اشیایی که ارتباطی به جرم نداشته و یا به متهم تعلق ندارد و افشای مضمون نامه‌ها و نوشته‌ها و عکس‌های فامیلی و فیلم‌های خانوادگی و ضبط بی‌مورد آنها خودداری گردد.
مطابق این بند، افشای محتوای نامه‌ها و نوشته‌ها و عکس و فیلم‌های خانوادگی جرم تلقی شده و مجازات را در پی دارد. دسترسی به محتوای نوشته‌ها یا عکس‌ها که در این ماده به آن اشاره شده است، می‌تواند از طریق گرفتن اسکرین شات و در واقع ثبت دیجیتال این اسرار صورت بگیرد و با این تفسیر می‌توان این ماده را نیز مرتبط با جرم انتشار اسکرین شات دانست.
مرجع رسیدگی به جرم اسکرین شات
کسانی که به وسیله اسکرین شات مورد سوء‌استفاده قرار گرفته‌اند، با مراجعه به دادسرای جرایم رایانه‌ای و مراجع انتظامی مثل پلیس فتا می‌توانند از شخصی که از آنها سوء‌استفاده کرده شکایت کنند.
مجازات جرم انتشار اسکرین شات
برای انتشار اسکرین شات طبق قانون مجازات اسلامی برای مجرم جزای نقدی و دو سال حبس در نظر گرفته شده است و طبق قانون جرایم رایانه ای مجازات حبس از نود و یك روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محكوم می گردد .
طبق ماده 669 قانون مجازات اسلامی هر گاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضرر های نفسی یا شرفی یا مالی و یا افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید به مجازات شلاق تا 74 ضربه و زندان از دو ماهه تا دو سال محکوم خواهد شد .
با توجه به ماده فوق تهدید به انتشار اسکرین شات جرم است حتی اگر این عمل را انجام هم ندهد ولی فرد می توان از عمل او در دادسرای جرایم رایانه ای شکایت نماید .
دیدگاه