حق مؤلف در فضای سایبر در حقوق ملی و اسناد بین المللی
مقدمه
ترکيب دو نوآوري جديد يعـني فـن آوري ديجيتال و اينترنت، توزيع نسخه هاي آثار مشمول کپيرايت را سهل تر، ارزانتر و کارآمدتر ساخته است. اين آثار را مي توان به سهولت و با صرف کم ترين زمان و هزينه نسخه برداري نمود و با بـيشترين سـرعت و به نحو وسيع و جهان گستري آنها را در معرض ديد و استفاده ي کاربران و استفاده کنندگان در دورترين نقاط جهان قرار داد. از اين رو فرصت براي پديدآورندگان آثار و ناشران اين گونه آثار فراهم مي گردد که به سهولت و با کم ترين هـزينه يک بـازار جـهاني را در تصرف داشته باشند. امروزه بـسياري از کـشورها در مـحيط هاي مجازي به خريد و فروش کالاها و خدماتي مي پردازند که ممکن است واجد حقوق کپ يرايت براي پديدآورندگان آنها باشند. به عنوان مـثال امـروزه نـظامنامه هايي از قبيل نظامنامه ي شرکت آمازون وجود دارد که امـکان فـروش کتابهاي مختلف را در سراسر جهان فراهم مي سازد به نحوي که حتي تحويل اثر فروخته شده نيز از طريق اينترنت و با اسـتفاده از نـرم افزارهايي مـانند پيدياف و ورد صورت مي گيرد.
در اواخر قرن ١٩ و در طول قرن بيستم فن آوريهاي جـديد متعددي درخصوص نحوه ي انتشار و توزيع آثار ادبي و هنري نظير دستگاه هاي ضبط و پخش صدا و تصوير، دستگاه هاي CD،DVD ،VRC، رايانه هـاي شـخصي و ابـر رايانه ها و شبکه هاي رايانه اي، سيستم هاي ماهوارهاي و شبکه هاي پخـش راديو و تـلويزيون و غيره ايجاد شد. اين فن آوريهاي جديد از يک طرف در جهت منافع پديدآورندگان آثار بوده است و از طرفي موجب ظـهور راه هاي جـديد نقض حقوق دارندگان حق مؤلف شده است.
از ديگر پيامدهاي نامطلوب فن آوريهـاي جـديد بـراي دارندگان حق مؤلف سهولت نقض حقوق اين اشخاص در محيط هاي مجازي است. انواع آثار مـشمول کـپي رايت از قـبيل تصاوير، متون، انيميشن ها، نرم افزارها، آثار هنري و علمي و تصويري و غيره را مي توان با فشار دادن يک دکـمه در آن واحد براي کاربران متعدد در سراسر جهان فرستاد. برخلاف سهولت نقض حقوق کپي رايت در مـحيط هـاي الکـترونيکي، جلوگيري از اين نقض و جمع آوري آثار نقض شده با مشکلاتي مواجه است. اصولا کاربران اينترنتي فـاقد هـويت مشخص بوده و در بسياري از موارد با هويت مجهول و يا مجعول وارد ارتباطات الکترونيکي و مبادلات اطلاعات مـي گردند و بـه هـمين جهت شناخت ناقض حقوق کپي رايت به آساني صورت نمي گيرد. به همين دليل است که در بحث نـقض حـقوق مالکيت فکري در محيط هاي مجازي مسئوليت واسطه هاي ارتباطاتي بيشتر مورد تـوجه و مـطرح اسـت .
بنابراين فن آوريهاي جديد به موازات فوايدي که براي دارندگان آثار ادبي و هنري داشته انـد، اين خـطرات را نـيز براي آنان ايجاد نموده اند که آثار مشمول کپي رايت آنها با کم تـرين هـزينه ولي با وسعت بسيار نقض گردند. به همين دليل است که در قوانين بين المللي و ملي بسياري از کشورها بـه اهـميت اين موضوع توجه شده و راهکارهاي قانوني مناسبي اتخاذ گرديده است .
از جمله مهم تـرين حـقوق مؤلف عبارت از حق نسخه برداري و توزيع و نـشر آن در قـالب هـاي مختلف است . اين حق مطابق دکترين حقوقي بـايستي قـابل اعمال در محيط هاي الکترونيکي باشد. با وجود اين بايستي درخصوص حدود اعمال اين حقوق و اسـتثنائات و مـحدوديت هاي آن در محيط هاي الکترونيکي، در قـوانين مـلي کشورها، مـقررات خـاصي وضـع شود. به عنوان مثال در مواردي کـه نـسخه برداري از يک اثر در حافظه ي کوتاه مدت رايانه به منظور انجام فعاليت هاي رايانه اي امـري اجـتنابناپذير است ، آيا براي هر بار نسخه بـرداري براي چنين حافظه ي کـوتاه مدتي بـايستي مجوز لازم از مؤلف اخذ گردد؟
1- حـمايت بين المللي از حق مؤلف و حقوق مرتبط با آن در محيط ديجيتال
1-1- معاهدات اينترنت سازمان جـهاني مـالکيت معنوي (وايپو)
در سال 1996 نگرانيهاي مربوط بـه امـکان فـرار از «اقدامات فني حـمايتي» Technological Protection Measures(TPMs)) بـسياري از اعضاي سازمان جهاني مـالکيت مـعنوي را بر آن داشت که دو معاهده را که به معاهدات اينترنت سازمان جهاني مالکيت معنوي معروفند (WIPO Internet Treaties) تـصويب نـمايند. به موجب اين دو معاهده، دولت هاي عضو مـوظف گـرديدند حمايت هـاي مـناسب و راهـکارهاي جبران خسارت قانوني مـؤثري را در مقابل «گريز غير قانوني از اقدامات فني حمايتی »( Unlawful Circumvention of TPMs) پيش گيرند.
«اقدامات فني حمايتي» يک راهکار فني حمايتي بـراي جـلوگيري از نقض حقوق کپي رايت آثار در محيط هـاي الکـترونيکي اسـت ؛ اقـداماتي چـون فرايند کدگذاري ( Encryption) اطـلاعات رمـزگذاري و معرفي سخت افزاري سري( Secret Hand Shakes).
«حمايت فني و تکنولوژيکي مانع از دسترسي غير مجاز يا استفاده غير مجاز از آثار مـشمول حـمايت کـپي رايت به هر شکلي شده و دايما به مـوازات پيش رفـت تـکنولوژي پيش رفـت مـي کند. اين تـدابير فني حمايتي براي داشتن قدرت پاسخ گويي و واکنش مناسب به تلاشهاي تکراري هکرها جهت نقض حمايت و پيش رفت وسايل فرار از حمايت مزبور نيازمند به روزرساني ميباشد» .
اين دو معاهده عـبارتند از:
١- معاهدهي کپـي رايـت وايـپو WIPO Copyright Treaty (WCT)
٢- معاهـده ي اجـراهـا و فـنوگـرام هاي وايپـو WIPO Performances and Phonograms Treaty (WPPT)
معاهدهات مزبـور در پـاسـخ بـه چـالـش هـاي پـديـد آمـده در زميــنه ي کپــي رايت ناشي از فن آوريهاي جديد ديجيتال در دسامبر ١٩٩٦ در ژنو تصويب شدند. معاهده «WCT» در مارس 2002 لازم الاجرا گرديد. اين معاهده کنوانسيون بـرن را کـه مهم ترين معاهده ي بين المللي کپي رايت در جهان امروز مي باشد به روز و تکميل نمود. تا اکتبر 2007 تعداد کشورهايي که معاهده WCT در آنها لازم الاجرا شده 64 کشور بوده است. در مورد معاهده WPPT تعداد کشورهايي کـه مـعاهده در آنها لازم الاجرا شده 62 کشور مي باشد.
بیشتر بخوانید:
حق مؤلف در فضای سایبر در حقوق ملی و اسناد بین المللی(قسمتهای دیگر)
1-1-1- ويژگيهاي معاهده در زمينه ي کپي رايت
مهم ترين ويژگيهاي معاهده در زمينه ي کپيرايت عبارت است از:
ايجاد حق انتقال ديجيتال. اين حق بـه عـنوان حق انحصاري مؤلفان آثار ادبـي و هـنري جهت صدور اجازه ي انتشار عمومي آثار آنان از طريق بيسيم و باسيم پيش بيني شده است تا آثار مؤلفان به نحوي در دسترس عموم قرار گيرد که افـراد جـامعه بتوانند در هر زمان و از هـر مـکاني که بخواهند به اين آثار دسترسي پيدا کنند.
طرفهاي متعاهد معاهده آزادند که محدوديت ها يا استثنائاتي را در مورد حقوق مؤلفان در برخي از موارد پيش بيني نمايند مشروط بر اين که با استفاده ي معمول و متعارف از اثر مـتعارض نـبوده و به نحو نامتعارفي به منافع مشروع مؤلف صدمه نزند.
طــرفهاي متعاهــد مکلـف به پـيـش بينــي حمايت قانوني مناسب و کافي و راه هاي حقـوقـي جبـران خـسـارت مـؤثـر در مـقابـل فرار از فن آوري حمايتي کپي رايت مي باشند.
2-1-1- نـوآوريهاي مـهم معاهدات اينـترنت
براساس معاهده WCT حق تکثير به نحوي که در ماده (9) کنوانسيون برن پيش بيني شده ، در محيط ديجيتال نيز جهت اسـتفاده از آثار مزبور قابل اعمال است و ذخيره سازي اثر مشمول کپي رايت به صـورت ديجـيتال در يک واسـطه ي الکترونيکي نيز به منزله ي تکثير و نسخه برداري در مفهوم ماده (9) کنوانسيون برن تلقي شده است. بر اساس اين مـاده:
يک - مؤلفان آثار ادبي و هنري تحت حمايت معاهده از حق انحصاري و قانوني تکثير آثار خـود بـه هـر شکل و نوع برخوردارند.
دو- در کشورهاي عضو اتحاديه ، اجازهي تکثير اين آثار در موارد خاص مشروط بر اين خـواهد بود که با اصل اثر مغاير نباشد و به منافع قانوني مؤلف آسيب نـرساند.
سه - طبق مفاد بـيانيه هـر نوع ضبط يا تهيه ي تصوير به عنوان تکثير تلقي مي شود.
بر اين اساس، برنامه هاي رايانه اي و مجموعه ي دادهها و اطلاعات تهيه شده به هر شکلي و از هر محلي از قبيل سايت هاي رايانه اي صراحتا در زمره ي آثـار تحت حمايت قرار گرفتند.
ماده( 8) معاهده WCT حق عرضه ي اثر براي مؤلفان در محيط الکترونيکي را تضمين کرده است. بر اين اساس براي مؤلفان حق انحصاري کنترل دسترسي کاربران به آثار آنها در قـالب سـيستم هاي ارتباطي زنده از جمله سيستم هاي کارتي و اينترنت در نظر گرفته شده است.
طرفهاي متعاهد مکلف گرديده اند اقدامات قانوني کافي و مؤثري را در مورد اطلاعات مديريت حقوق( Rights Management Information(RMI) ) در موارد زير اتخاذ نمايند: اعمالي کـه بـاعث تحريک، توانمندسازي، تسهيل يا مکتوم نگه داشتن نقض هر حق مورد حمايت معاهدات مزبور يا کنوانسيون برن شود و حقوق انحصاري و حقوق مستلزم دريافت هزينه را پوشش دهد؛ شامل اعمالي مثل حذف يا تـغيير اطـلاعات مديريت حقوق الکترونيک بدون کسب مجوز، توزيع ، وارد ساختن اطلاعات براي توزيع ، پخش يا ارائه ي آثار يا نسخه هاي آن آثار به عموم با علم به اين که اطلاعات مديريت حقوق الکترونيکي بدون اخذ مـجوز بـرداشته شـده يا تغيير يافته است.
بـا تـوجه به بند (2) ماده (12) معاهده WCT منظور از «اطلاعات مديريت حقوق» اطلاعاتي است که معرف اثر، پديدآورنده ي اثر و دارنده ي هرگونه حق در اثر بوده و اطـلاعاتي دربـاره ي شـرايط و ضوابط اثر و هرگونه شماره و يا کد معرف اطلاعات مـزبوربه دسـت مي دهد؛ چنانکه هر يک از اقلام اين اطلاعات منضم به يک نسخه از اثر بوده و يا در رابطه با انعکاس اثر به عموم منتشر مي شود.
مـاده (١١) معاهده WCT و ماده (18) معاهده WPPT مقرراتي درخصوص تضمين استفاده از انواع ابزار فـني که براي حمايت از اجراي کپيرايت در محيط هاي ديجيتال و شبکه اي لازم و ضروري است پيش بيني نمودهاند، به طوري که قـانونگذاران کـشورهاي عـضو را مکلف داشته اند تا از يک چارچوب مشخصي که در معاهدات مزبور بـراي اقـدامات فني حمايتي پيش بيني شده تبعيت نمايند. متن پيش نهادي دولت آمريکا متفاوت با متن مصوب معاهده بـود. بـر اسـاس متن پيش نهادي آمريکا سازندگان نرم افزارهاي رايانه اي درخـصوص فـرار از اقدامات فني حـمايتي حـتي درصـورت جهل به اين موضوع که از ابزار مزبور جهت نقض کپيرايت استفاده مي شود مسئول هستند.
بیشتر بخوانید:
کپی رایت ( Copy Right) و مطبوعات (قسمتهای دیگر)
منبع: حمایت از حق مؤلف در فضای سایبر در حقوق ملی و اسناد بین المللی- حسین صادقی
دیدگاه