رفتار پرخطر چیست؟
امروزه رفتارهای پرخطر به رفتارهایی گفته می شود که سلامت و بهزیستی نوجوانان، جوانان و سایر افراد جامعه را به خطر می اندازد.
رفتارهای پرخطر مهمترین عامل به خطر افتادن سلامت جامعه اند. امروزه شیوع رفتارهای پرخطر بخصوص در نوجوانان و جوانان به یکی از مهم ترین و گسترده ترین دل نگرانی های جوامع بشری تبدیل شده و علیرغم فعالیت های سه دهه گذشته رفتارهای مخاطره آمیز در سطح چهان دارای رشد تصاعدی بوده است.
افزایش رفتارهای پر خطر که از آن به آسیبهای اجتماعی تعبیر می شود، در بین نوجوانان یکی از خطراتی است که جامعه شناسان و روانشناسان نسبت به آن هشدار میدهند و در تحقیقاتی که اخیراً منتشر شده برخی آسیبهای اجتماعی از جمله گرایش به مصرف سیگار و قلیان، ارتباط با جنس مخالف و کتک کاری در بیرون از خانه، همهگیرترین رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان گزارش شده است.
مصرف مواد مخدر و الکل و کژروی های اخلاقی در سنین نوجوانی آغاز می شود. بررسی های انجام شده در جوامع پیشرفته و رو به رشد گویای افزایش رفتارهایی مانند مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر است.
جامعه امروز، نوجوانان و خانواده را با نیارهای فراوانی روبرو می کند. در این دوره نوجوانان از خانواده به سوی جامعه کشیده می شوند و در راستای به دست آوردن جایگاه اجتماعی می کوشند. در این دوران آن ها ممکن است دوستانی را برگزینند که والدین نپذیرند و یا ممکن است پوششی داشته باشند که والدین آن را نپسندند و یا این که به مقایسه خانواده خود با سایر خانواده ها بپردازند.
بر طبق آمارهای مرکز کنترل پیشگیری بیماری ها شیوع رفتارهایی که سلامتی را به خطر می اندازند در جامعه جوانان و سالمندان رو به افزایش است. مصرف سیگار، مصرف تنباکو، غذاهای پرچرب و مصرف کم فیبر، عدم فعالیت فیزیکی، مصرف الکل، رفتارهای پرخطر جنسی، سوءمصرف مواد و... رفتار پرخطر محسوب می شوند.
مصرف الکل در بین جوانان از جمله رفتارهای پر خطری است که علاوه بر ایجاد دردسر برای فاعل آن، هزینه های بسیار زیادی را نیز بر جامعه تحمیل کرده و موجب مرگ میلیون ها جوان و تحمیل میلیاردها دلار هزینه بر جوامع انسانی می شود. در کشورهای اروپایی و امریکایی نوشیدن الکل به طور هفتگی در پسران 15 سال بیشتر از دختران است.
متاسفانه در جامعه ایران مصرف الکل با وجود حرام بودن در شرع و محکومیت در فرهنگ، در حالی با رشد مواجه است که متخصصین مغز و اعصاب هم نسبت به اثرات سوء الکل بر سیستم عصبی و محیطی هشدار جدی داده اند. مطالعات مختلف درباره الگوی سیگار کشیدن در بین نوجوانان آمریکایی و اروپایی نشان می دهد که 11 تا 57 درصد پسران 15 ساله و 12 تا 67 درصد دختران 15 ساله در طول هفته سیگار می کشند.
در ایران حدود 13 درصد دانش آموزان پایه های سوم راهنمایی تا سوم دبیرستان کشور در معرض خطر مواد مخدر قرار دارند و بر اساس پژوهشی که روی دانش آموزان این پایه ها در سراسر کشور توسط پیشگیری از آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش انجام شده، 5 درصد دانش آموزان این پایه ها حداقل یک بار مواد مخدر مصرف کرده اند، 13 درصد آن ها در معرض خطر مصرف مواد مخدر و 35 درصد تجربه حداقل یک بار سیگار کشیدن را دارند.
گرایش روزافزون نوجوانان و جوانان ایرانی به دخانیات و کاهش سن مصرف سیگار در کنار آن، میزان استفاده از دخانیات و سیگار را در کشور بالا برده است. به طوری که بر اساس برآورد ستاد مبارزه با مواد مخدر، در حال حاضر 40 تا 45 هزار دانش آموز در معرض خطر اعتیاد به مواد مخدر و 600 هزار نفر در معرض خطر استعمال سیگار قرار دارند.
اعتیاد و رفتارهای پرخطر جنسی از مهم ترین رفتارهای مخاطره آمیز هستند که فرد و جامعه را در معرض ابتلا به بیماری های عفونی خطرناک مانند ایدز و هپاتیت ویروسی قرار می دهد.
ایدز یک بحران بهداشتی، اجتماعی و روانی ناشی از رفتارهای پرخطر است که نه تنها بزرگسالان بلکه کودکان و نوجوانان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. به طوری که می توان گفت در حال احضر بیماری ایدز مشکل گروه جوانان است که 85 درصد این بیماران در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند. 50 درصد موارد جدید آلودگی به ویروس ایدز به سنین 24-10 سال اختصاص دارد و در هر دقیقه 5 جوان به این ویروس آلوده می شوند. بیماری ایدز چنان گسترش یافته است که در حال حاضر چهارمین قاتل و اولین عامل معلولیت زای جهان سوم است.
پیشگیری از عفونت های فوق که ناشی از رفتارهای پرخطر می باشد با افزایش شناخت و تغییر رفتار افراد در زمینه رفتارهای جنسی و تزریق داروها و اقدامات درمانی موثر امکان پذیر است. بر همین اساس امروزه بیشتر کوشش می شود در انتخاب روش صحیح مسائل جنسی و تزریق داروها اعمال نظر شود. با نگرش به افزایش رفتارهای پرخطر در نوجوانان و جوانان احساس می شود که همه کودکان و بزرگسالانی که به مدرسه می روند بایستی فرصتی جهت یادگیری مراقبت از خود در مقابل این بیماری داشته باشند.
انواع رفتارهای پرخطر
در گروه سنی کودکان و نوجوانان خطرات مختلفی هستند که به دلیل مقتضیات این سن و زمینههای خطرجویی، هیجان طلبی و کنجکاوی به ویژه در بین نوجوانان آنها را تهدید میکند و میتوان این خطرات را در گرایش به رفتارهای پرخطر تعبیر کرد که بعضی از آنها عبارتند از گرایش به مصرف دخانیات، گرایش به سوء مصرف مواد، گرایش به خشونت، گرایش به سبکهای زندگی نابهنجار و تأثیرپذیری از فضاهای مجازی وشبکههای اجتماعی.
جسور (Jessor) با ارائه اصطلاح سندروم رفتار مشکل ساز، مقولات رفتارهای پرخطر را شامل سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر، الکل، رانندگی خطرناک و فعالیت جنسی زودهنگام دانسته است.
به طور کلی رفتارهای پرخطر به دو گروه تقسیم می شوند:
گروه اول: رفتارهایی هستند که سلامت و بهزیستی خود فرد را به خطر می اندازند، مثل مصرف مواد مخدر، الکل، سیگار و رفتارهای جنسی پرخطر و ناایمن.
گروه دوم: رفتارهایی هستند که سلامت و بهزیستی ساسرین را تهدید می کنند، مثل دزدی، پرخاشگری، گریز از مدرسه و خانه.
برای مثال، جوانان با مصرف الکل و مواد مخدر، علاوه بر زیان های روانی، جسمی و مالی به خود، با بروز تصادفات ناشی از مصرف این مواد باعث مرگ میلیون ها انسان در سراسر جهان شده و هزینه های گزافی بر جوامع تحمیل می کنند.
علل گرایش به رفتارهای پر خطر
رفتارهای پرخطر میتوانند دلایل متعددی داشته باشد . در زیر به برخی از این دلایل اشاره می شود.
جستجوی تجربه و هیجان
جوانان در دوران نوجوانی و جوانی به دنبال تجربهکردن و هیجانطلبی هستند. آنها ممکن است به دنبال تجربه فعالیتهای جدید، استفاده از مواد مخدر یا رفتارهای خطرناک باشند تا حس هیجان و احساس زندگی را تجربه کنند.
فشار همسالان
فشارهای اجتماعی و تأثیر همسالان میتواند جوانان را به رفتارهای پرخطر سوق دهد. تمایل به تطبیق با گروهی از همسالان که رفتارهای خطرناک را بیشتر نشان میدهند، میتواند جوانان را به انجام رفتارهای مشابه ترغیب کند.
احساس بینیازی و استقلال
برخی جوانان ممکن است به دنبال نشان دادن استقلال باشند. آنها میتوانند به رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر، رانندگی سریع و خطرناک، و رفتارهای جنسی زودرس روی بیاورند تا به دیگران ثابت کنند که آنها قوی و بینیاز هستند.
کمبود تحصیلات و اطلاعات
کمبود تحصیلات و اطلاعات صحیح در مورد خطرات و عواقب رفتارهای پرخطر میتواند به جوانان توانمندی لازم برای ارزیابی و تصمیمگیری مناسب را ندهد. این موضوع ممکن است باعث افزایش رفتارهای خطرناک و کاهش رفتارهای ایمن در جوانان شود.
فشارهای روانی و احساس ناامنی
جوانان ممکن است در معرض فشارهای روانی و احساس ناامنی قرار بگیرند که میتواند باعث شود برای کنترل احساسات خود، به رفتارهای پرخطر روی بیاورند. ممکن است این رفتارها به عنوان فرار یا تسکینی موقت در برابر استرس و اضطراب به کار رود.
نیاز به خودشناسی و شناخت هویت
جوانان در دوران نوجوانی و جوانی در جستجوی شناخت هویت و خودشناسی هستند. آنها ممکن است به رفتارهای پرخطر روی بیاورند تا به خودشان برسند، مسیر زندگی خود را کشف کنند و هویت خود را تعیین کنند.
نقص در توانایی ارزیابی ریسک
یکی دیگر از دلایل رفتارهای پرخطر در جوانان، نقص در توانایی ارزیابی ریسک است. مغز جوانان هنوز در حال تکامل است و آنها ممکن است نتوانند به درستی عواقب رفتارهای خطرناک را پیشبینی کنند و در نتیجه، به طور ناشیانه به رفتارهای پرخطر مشتاق شوند.
مشکلات خانوادگی
مشکلات خانوادگی میتوانند به عواملی تبدیل شوند که جوانان را به رفتارهای پرخطر سوق میدهند. مثلاً نبود یک محیط پایدار و حامی، ناسازگاری خانوادگی، نقص در ارتباطات خانوادگی و وجود سوءمصرف مواد در خانواده میتواند عواملی باشند که جوانان را به رفتارهای خطرناک سوق میدهند.
تأثیر رسانهها
رسانهها و وسایل ارتباط جمعی میتوانند نقش مهمی در رفتارهای پرخطر جوانان ایفا کنند. ارائه نمایشهای خشونتآمیز، استفاده از مواد مخدر و الگوهای رفتاری خطرناک در رسانهها میتواند جوانان را تحت تأثیر قرار دهد و به رفتارهای مشابه ترغیب کند.
لازم به ذکر است که این توضیحات فقط برخی از دلایل ممکن برای رفتارهای پرخطر در جوانان را شامل میشود و هر فرد و شرایطی ممکن است دلیل و عوامل خاص خود را داشته باشد. برای درک دقیقتر و درمان مناسب، مشاوره و حمایت حرفهای از جوانان بسیار اهمیت دارد.
۲ دیدگاه