حقوق نیوز/ سلامت و بهداشت/ دانستنیهای پزشکی
هیپنوتیزم
هیپنوتیزم علم یا پدیدهای است که در آن انسان به ضمیر ناخودآگاه و سیستم غیرارادی بـدن دست یـافته و بـا ایجاد یک پیوند مناسب بین این حوزه و ضمیر خودآگاه، فرد را به نقطه شکوفایی ذهنی میرساند و در درمـان برخی مسائل روانی کمک میکند.
برخلاف بسیاری از تفکرات رایج بشری، پدیده هیپنوتیزم بـا روح آدمی هیچ ارتباطی نـدارد و تـنها نوعی حرکت از بیرون به درون ذهن را به تصویر میکشد که در آن سوژه با استفاده از دوعامل "تلقینپذیری" و "خلسه هیپنوتیزمی"- یک شرایط گذرای عصبی تعدیل یافته که به کمک تحریک سیستمهای سمپاتیک و پاراسمپاتیک ایجاد میشود- انـسان را به درک واقعیتری از اعمال و رفتار خود نزدیک میکند.
درباره تاریخچه هیپنوتیزم در ایران و جهان حرفهای زیادی وجود دارد اما آنچه مسلم است این پدیده قدمتی به وسعت تاریخ بشری دارد و ردپای آن را در نقاشیهای غارها، نقاشیهای مصریان و آشوریان میتوان جـستجو کـرد.
پدیده هیپنوتیزم مانند بسیاری از علوم، از بدویترین و کوتهفکرانهترین باورها و تصورات تا مقبولترین و عالمانهترین اصولها و تئوریها را پشت سر گذاشته و امروز به صورت علم به پزشکان عرضه میشود.
امروزه هیپنوتیزم جایگاه خود را در میان جوامع پزشـکی بـاز کرده و انجمنهای زیادی درسطوح مختلف در حال تحقیق و تجربه این پدیده در حوزههای روانشناسی و پزشکی هستند
نظریههای زیادی درباره این پدیده وجود دارد کـه معروفترین آنها نظریههای زیر است:
برنهایم که با بیش از ده هزار تجربه درمانی هیپنوتیزم را تلقینپذیری میداند، جان ماریشارکو، عـصبشناس بـزرگ فـرانسوی که درمان هیستری را با این پدیده کشف کرد و هیپنوتیزم راتظاهری از هـیستری مـیداند.
پاولف، فیزیولوژیست روسی که هیپنوتیزم و خواب را یکسان میداند.
دکتر ون پلت هیپنوتیزم را تمرکز فکری فوق العاده میداند.
زیـگموند فـروید عـصبشناس بزرگاتریشی و بنیانگذار روانکاوی این پدیده را جایگزینی عامل با سوژه میداند که بـا بـررسی سیستمهای آمـوزشی و فراروانی و ساختار فضای الکترومغناطیسی که با نظریات مسمر، نظریه مغناطیس حیوانی و توزیع سیالههای کیهانی بـه اوج رسـید مـیتوان به پیوند بین تمام این تعریفها ونظریهها پی برد.
علیرغم سابقه طولانی این پدیده در ایـران و جـهان و نمونههای کاری بسیاری که وجود دارد، این پدیده با جایگاه واقعی خود فاصله زیـادی داشـته و بـا خرافات بسیاری همراه است.
هیپنوتیزم چیست؟
دانشمندان به ایـن نـتیجه رسیدهاند که هیپنوتیزم بخشی طبیعی از رفتار انسانی است که برتجربیات جسمانی، اجـتماعی و روانـی افراد تأثیر میگذارد. هیچ جادویی در هـیپنوتیزم وجود ندارد و کسی کـه هـیپنوتیزم میکند، دارای قدرت ماورایی یا فـوق العـاده نیست. تأثیر هیپنوتیزم، به تمایل و انگیزه فرد برای هیپنوتیزم شدن وابسته است.
در هـیپنوتیزم، تـغییر در کیفیت و تمرکز بر توجه شـخص، تـجربیات بـیرونی و درونی وی را دگرگون مـیسازد.
هـیپنوزیس، با خواب و راه رفـتن در خـواب، مقایسه شده است. واژه هیپنوزیس از لغت یونانی "هیپنوز" گرفته شده که به معنای "خواب" اسـت. در عـین حال، هیپنوزیس در حقیقت همیشه وابسته به خـواب نـیست، بلکه بـه سـاختار فـعال روانی فرد وابسته اسـت.
افرادی که هیپنوتیزم میشوند، میتوانند صحبت کنند، بنویسند و یا حتی راه بروند؛ آنها معمولا از آنچه مـیگویند یـا انجام میدهند، آگاهند. یک هیپنوتیست از شـیوههای القـایی در فـرد دیـگر استفاده کند. همین طور که فرد به شیوه ها پاسخ می دهد، موقعیت توجه شخص، تغییر می کند. این موقعیت تغییر یافته، اغلب به تغییرات یا پدیده های دیگر منجر می گردد. برای مثال، شخص ممکن است سطوح مختلف هوشیاری، آگاهی، تصویر سازی، حافظه و مواردی نظیر آن را تجربه کند و در مقابل پیشنهادها دلیل بیاورد و یا پاشخگو باشد.
هـمچنین دیـگر پدیـدهها نـیز مـمکن است ایجاد و یا حذف شوند. چنین پدیدههایی شامل افزایش حساسیت، سرخ شدن، عرق کردن، لرز، گرفتگی عضلات و یا بیهوشی (از دست دادن حس درد) باشد. اندیشمندان نشان دادهاند که این تغییرات تـقریبا در سیستم ها و عملکرد هرکسی ممکن است به وقوع پیوندد.
کاربرد هیپنوتیزم
هیپنوتیزم بهطور کلی دو کاربرد مهم دارد که بقیه کاربردها زیرمجموعه آن قرار میگیرد:
اولین کاربرد آن درمـان مـسائل روانی است، در این حوزه بیماریهایی از قبیل فوبیها یاترسهای بیمارگونه، اضطرابهای ناشی از ترس و بیماریهای سایکوسوماتیک [روانتنی] نظیرمیگرنها، زخم معده، شب ادراری و یا تیکهای عصبی با هیپنوتیزم درمان میشوند.
در بخش درمانی زیرمجموعههایی چون بـیهوشیها، بـیحسیهای هـیپنوتیزمی کاربرد فراوان دارد که در جهان نـمونههای زیـادی ثـبت شده و در ایران نیز مانند زایمان بدون درد، سزارین بدون بیهوشی، عصبکشی دندان و پر کردن آن و دهها بیماری دیگر ثبت شده است.
دومین کاربرد آن در خـودسازی و ارتـقای تـوانهای روحی است.
در تمام سیستمهای فراروانی، گرایش انسان بـه نـوعی شکوفایی درونی است که ثمره آن آگاهی و بینشی است که علت غایی انسان را تشکیل میدهد و آن را به خودشناسی و خداشناسی نزدیک مـیکند و بـه ارتـقای پایگاه معرفتی انسانها میانجامد.
شاخه های هیپنوتیزم
هیپنوتیزم در جهان امروز به دو شاخه اصلی مسمریسم و هیپنوتراپی تقسیم مـیشود.
فـرانتس آنتوان مسمر بدون شک بنیانگذار بسیاری از علوم فراوانی به ویژه هیپنوتیزم مدرن است. وی بـا کـشف و طـرح نظریه «سیاله کیهانی» و «مغناطیس حیوانی» دریچههای تازهای را بر این علوم گشود و با انتقال انرژی از فردی بـه فـرد دیگر به خلسه هیپنوتیزمی دست یافت.
شاخه دوم یا همان هیپنوتراپی است. واژه "هـیپنوتیزم" بـرای اولیـن بار در سال 1984 این واژه توسط دکتر برید مورد استفاده قرار گرفت که در آن با استفاده از تلقین و اسـتمرار مـحرکهای فیزیکی نـظیر پاندول، انگشتر، دیسک چرخان و یا هر چیز براقی سوژه را به خلسه هـیپنوتیزمی فـرو میبرد و سوژه در این حالت با ورود به ضمیر ناخودآگاه خود، میتوانست صداهای دورتری را بشنود.
باید توجه داشت کـه اگـرچه پدیده هیپنوتیزم کاربردهای فراوانی دارد اما اگر درست و کامل و بوسیله یک روانشناس مـورد اسـتفاده قرار نگیرد ممکن است آسیبهای جبرانناپذیری بـه همراه داشـته بـاشد.
امروزه، سازمانهای حـرفهی و تـخصصی، هیپنوتیزم را بـرای اهـداف عـلمی و درمان های پزشکی پذیرفتهاند.
تجربه هیپنوتیزمی
بعضی افراد طی چند ثانیه یا دقیقه هیپنوتیزم میشوند. بعضی دیگر به سادگی هیپنوتیزم نمیشوند. سطوح مختلفی از هیپنوزیس وجود دارد. برای مـثال؛ بـرای هیپنوتیزم سبک، فرد در حالت استراحت است و از دستورهای ساده پیروی میکند.
پدیده هیپنوتیزم
تفاوت های فردی متعددی در آنچه یک فرد توسط هیپنوتیزم تجربه میکند، وجود دارد.
یک فرد هیپنوتیزم شده تغییراتی در هوشیاری، تـصویرسازی های خـلاقانه، استدلالسازی و احساس ضعف را ممکن است تجربه کند.
تغییرات فیزیکی در بدن نیز ممکن است بوسیله پیشنهادها به وجود آید. این پدیدهها شامل تغییر در جریان خون، فـشار خـون، ضربان قلب، و احساس گرما و سـرماست.
مـتخصصان گاه برای کمک به درمان بیماران، بر یک پدیده خاص تمرکز میکنند. یک پدیده مفید، توانایی افراد هیپنوتیزم شده در به خاطر آوردن تجربیات فراموش شـده اسـت. گاهی اوقات افراد پس از یـک تـجربه یا پیشامد دردناک و غمانگیز، حافظه خودآگاه خود را ازدست میدهند.
برای مثال طی جنگ جهانی دوم (1945-1939) سربازان به دلیل فشار روانی حاصل از جنگ اغلب دچار "آمنزیا" یا فراموشی میشدند.
پزشکان با هیپنوتیزم کـردن ایـن بیماران، قادر بودند به آنان کمک کند تجربیات خود را به خاطر آورند و حالت های احساسی خود را کاهش دهند و تسکین بخشند.
دیگر پدیده هیپنوتیکی، بازگشت به گذشته نام دارد. پزشک و درمانگر پیشنهاد میدهد کـه بـیمار هیپنوتیزم شـده در یک سن خاص است. به این شیوه، ممکن است بیمار وقایع زندگی خود را به خاطر آورد. اگرهیپنوتیست به بـیمار القا کند که هفت ساله است، ممکن است بیمار رفتارهایی از خـود نـشان دهـد؛ به گونهای صحبت کند یا حتی فکر کند، گویی تنها 7 سال سن دارد. به این شیوه بیماران مـمکن است وقـایعی را به خاطر آورند که ممکن است بر بیماری کنونی آنها تأثیر داشته اسـت.
در ایـن شیوه، بـیمار ممکن است برای آن شرایط از طریق اطلاعات اضافی، دیدگاه های جدید و مهارتهای افزایش یافته به شرح یا مـعنای جدیدی دست یابد.
گاهی اوقات، متخصصان در پایان دادن هیپنوتیزم با مشکل روبرو میشوند. این مـشکل یکی از دلایلی است کـه فـعالیت هیپنوتیزم باید تنها فقط از طریق متخصصان آن انجام گیرد.
استفاده از هیپنوتیزم
شیوههای جدید در هیپنوتیزم، به دانشمندان کمک کرده است درک خود را از ذهن و جسم بشر بیشتر کنند و رفتارهای معمول و غیرمعمول را شناسایی کنند.
هیپنوتیزم در تحقیقات، عـلم پزشکی، بخصوص جراحی، دندانپزشکی، روانشناسی و رواندرمانی کاربرد دارد.
هیپنوتیزم اغلب در قالب قانونی مورد استفاده قرار میگیرد.
هیپنوتیزم در بسیاری از مطالعات، مانند یک وسیله عمل کرده است. تست ها نیز به بررسی میزان هیپنوزیس در فرد پرداختهاند. مطالعات راجـع بـه اینکه کدام گروه راحتتر به القائات هیپنوتیزم پاسخ میدهد، نشان داده است که کودکان بهتر از زنان و مردان بزرگسال به هپنوتیزم شدن پاسخ میدهند.
بعضی پزشکان از هیپنوتیزم به عنوان یک مسکن استفاده میکنند تـا بـیماری بیمارانی را که عصبی هستند و یا درد دارند، تسکین دهند. باهیپنوتیزم افراد کمتر از درد خود آگاه میشوند این در حالی است که بعضی دیگر هیچ دردی را گزارش نمیکنند.
ممکن است پزشکان از هیپنوزیس عـمیق بـه عنوان حالتی از بیهوشی استفاده کنند. از این طریق، بیماران هیچ دردی را حین جراحی یا زایمان احساس نمیکنند.
از هیپنوتیزم همچنین در دیگر مراحل همچون ریکاوری پس از جراحی یا دیگر مراحل پزشکی نیز استفاده میشود. پزشکان هـمچنین مـیتوانند از نـیروی هیپنوتیزم برای جراحیهایی مثل گرافت پوسـت اسـتفاده کـنند. هیپنوتیزم به بعضی افراد کمک میکند مشکلات و ناتوانیهایی چون مشکلات در خوردن یا سیگار کشیدن را کنترل را قطع کنند. از هیپنوتیزم برای ارتقای خواندن، نـوشتن، خـوابیدن، مـشکلات سخن گفتن، پیشرفت های ورزشی و مشکلات رفتاری استفاده مـیشود.
هـمچنین،از طریق هیپنوتیزم میتوان بعضی مشکلات و ناراحتیهایی را که مرتبط با مسائل روانی یا ذهنی است، کنترل کرد که از جمله آنها مـیتوان بـه دردهـای قلبی، شکمی و ریوی اشاره کرد. هیپنوتیزم اغلب به درمان بـیماران دچار ناراحتی های عروقی مانند آرتریتیس، سرطان، گرفتگی عضلات، درد و سکته، کمک میکند.
علاوه بر اینکه از طریق هیپنوتیزم قربانیان جنایت ها، مـیتوان بـه شـناسایی مجرمان و یافتن راهحل هاو سرنخ هایی برای نزدیک شدن به هدف اقدام کـرد.
بـه یاد داشته باشید که از طریق هیپنوتیزم نمیتوان یک فرد را مجبور به افشای حقایق کرد. علاوه بر ایـن ها بـاید مـواظب بود فردی که هیپنوتیزم میشود، اطلاعات را به دروغ در اختیار شما قرار ندهد!
خطرها و مـحدودیتهای هـیپنوتیزم
هـیپنوتیزم تنها موقعی میتواند خطرناک تلقی شود که مورد سوءاستفاده قرار گیرد. بنابراین تنها یک مـتخصص بـا تـجربه میتواند به هیپنوتیزم افراد اقدام نماید. اگرچه افراد زیادی میتوانند هیپنوتیزم را بیاموزند، ولی این دلیلی بـرای اسـتفاده از آن در مصارف پزشکی و روانشناختی نیست.
افرادی که هیپنوتیزم میآموزند، باید دانش و تجربه کافی برای تـحلیل شـرایط داشـته باشند و بررسی کنند که آیا هیپنوتیزم، شیوه درمانی مناسبی برای این بیمار خاص هـست یـا نه. یک فرد آموزش ندیده نمیتواند با نتایج نامناسب هیپنوتیزم، مقابله کند. برای مـثال،یـک هـیپنوتیست که تجربه با دانش ناکافی، ممکن است درمانی نادرست برای شرایط خاص تجویز و یا از یکسری جزییات بـیش از حـد استفاده کند.
همچنین یک پیشنهاد نامناسب نمیتواند روی مشکل پوشش گذارد و آن را آشکار نـسازد. اگـرهیپنوتیست از یـک شیوه نامناسب و نادرست استفاده کند، ممکن است علائم را به شکلی کاملا متفاوت تفسیر کند و در نتیجه عـلایم بـدون بـررسی باقی بمانند و فرد هیپنوتیزم شده مهارت های لازم را برای مقابله با آن مـشکل نـیابد.
علاوه بر اینها، ممکن است تکنیک های درمانی جایگزین نادیده گرفته شوند و یا بهطور مؤثر مورد استفاده قـرار نـگیرند. بعضی افراد نیز خود هیپنوتیزمی رامیآموزند، که"سِلف هیپنوزیس"نام دارد. خود هـیپنوتیزمی تـنها موقعی باید مورد استفاده قرارگیرد که تـوسط یـک کـارشناس روشن شود که برای درمان یک بـیماری خـاص لازم است. یادگیری خود هیپنوتیزمی یک فرد، ساختار حرفهای خود را دارد. چنانچه این تجربیات نـادرست باشند،مـشکلات خاصی ممکن است بروز کـند.
تـاریخچه علمی هـیپنوتیزم
بـا پایـان یافتن قرون وسطی، در قرن 18 که زمـینههای آگـاهی انسان از علم فراهم میگردید Mesmer پزشک اتریشی که به غلط تصور میکرد انـسان واجـد مغناطیس است، نقش تأثیرگذاری بر بیماران از طـریق تلقین را نشان داد.
در یکصد سـال اخـیر که آگاهی انسان از آناتومی و فـیزیولوژی ارگانیسم انـسان گسترش یافته به بسیاری از مجهولات در خصوص مغز و رابطۀ آن با سایر اعضا پاسخ داده شده، و نـهایتا در 50 سـال اخیر Evidence based medicine تأثیر مسلم ذهن بـر بـروز یـ ادرمان بیماریها و افزایش یـا کـاهش درد را تأیید نموده است. از جـمله ایـن موارد شناخت نوروپسیکوفیزیولوژی مغز در پدیدۀ طبیعی هیپنوز و استفادۀ ارزشمند بالینی از آن در درمان بسیاری از بیماریها است کـه گـاه حتی راهکارهای دیگر درمانی به قـدر آن مـؤثر شناخته نـشده اسـت.گـرچه تا سال 1996 میلادی هـیپنوتراپی جزء درمانهای آلترناتیو پزشکی ذکر میشد ولی از آن بعنوان یک روش مستقل درمانی در طب کلاسیک طبقهبندی گردید.
از سال 2000 میلادی (kaplan & sadock"s) Comprehensive Text of Psychiatry صفحه 2128 و همان تکست چاپ 2005 صفحات 2548 - 2547، هیپنوتراپی را در گروه دیـگر درمـانهای کـلاسیک طبقهبندی نـموده.
عـلاوه بر آن بر اساس تـکستهای مـتعدد در تخصصهای مختلف پزشکی، استفاده از هیپنوز توسط پزشکان در درمان بیماریهای داخلی مانند IBS همچنین جراحیهای کوچک، استفراغهای ناشی از شـیمیدرمانی (طـب داخـلی Harrison چاپ 2005 صفحه 70) و نیز زایمانهای بیدرد و دندانپزشکی بخصوص در مـواردی کـه بـدلایل مـختلف امـکان بـیحسی یا بیهوشی وجود ندارد، مبتنی بر موازین علمی است.
متأسفانه با گذشت دو قرن از زمان مسمر تاکنون، درمانگران غیر پزشک و غیر عالم و بعضا بیسواد و معمولا شیاد با سوءاستفاده از این پدیدۀ طـبیعی وارد حیطه درمان شده و اثرات سوء و نابجای دخالت غیرقانونی خود را بر نام هیپنوز باقی گذاردهاند.
متأسفانه کشور ما نیز این تهاجم مصون نمانده و افرادی از قبیلۀ فوق با استفاده ناصحیح و طبیعتا بدون هدفمندی بـالینی مـبتنی بر علم و گاه حتی سوءاستفادههای اخلاقی، از این خصوصیت پسیکوفیزیولوژیک و کاربرد علمی از آن، تاریخچهای از نابسامانی و ناهنجاری را ازهیپنوتیزم بر جای گذاشته و صدمات فراوانی را بر مردم بیگناه کشورمان وارد نمودهاند بنحوی که بعضا حتی نوامیس آنـان از تـعرض مصون نمانده است.
بر این اساس با تفکر سامان بخشی این آشفته بازار که صدماتش بر مردم خوب کشورمان اثبات شده بود و متولی آن کـسی جـز پزشکان متخصص، عالم و متعهد نمیتوانست بـاشد در سـال 1368 انجمن علمی هیپنوتیزم با اخذ مجوز ازوزارت کشور تأسیس گردید و در سال 1380 وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با توجّه به اساسنامه انجمن، انجمن علمی هیپنوتیزم بالینی را در حیطه امـور پزشـکی تأیید و پروانه فعالیت آنـرا صـادر نمود. توضیح آنکه اعضاء هیأت مدیره انجمن را 8 پزشک و دندانپزشک اغلب متخصص در رشتههای گوناگون پزشکی تشکیل میدهند که در حال حاضر اغلب با درجه استاد، دانشیار و استادیار از اعضاء هیأت علمی دانشکدههای پزشـکی مـیباشند.
در طی سالهای گذشته، انجمن موفق به آموزش هیپنوتیزم علمی و هیپنوتراپی بالینی توسط متخصصین پزشکی و اغلب اعضاء هیأت علمی دانشگاهها به صدها پزشک شده و به این ترتیب دست افرادی را که فاقد هرگونه صـلاحیت لازم در بـرقراری ارتباط درمـانی به بیمار بوده و اقدام به هیپنوتراپی غیرعلمی برخلاف اصول اخلاقی و احترام به انسان در اماکن پنهان و آشکار ولی غـیرقانونی مینمودند، قطع کرده و با کانالیزه نموده این روش درمانی به پزشکان واجـد شـماره نـظام پزشکی و ارائه آموزش هیپنوتیز علمی به آنان، این مهم را متعهدانه و پایمردانه مدیریت نموده است.
منبع (source)
هیپنوتیزم - تازه های روان درمانی - شماره 63 و 64 - بهار و تابستان 1391
دیدگاه