امروز: پنج شنبه, ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۷ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۸ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 274439
۳۰۲۵
۱
۰
نسخه چاپی

آجیده دوزی یا پنبه دوزی | آجیده دوزی از زمان هخامنشیان

آجیده دوزی یعنی دوخت ریز و ظریف بر روی پارچه ای دو لایه با لایه ی نازکی از پنبه در وسط آن.

آجیده دوزی یا پنبه دوزی

 آجیده دوزی یا پنبه دوزی نوعی از رودوزی های سنتی ایران است و ریشه ی عمیقی در هنرهای سنتی ایران دارد.

 آجیده دوزی یا پنبه دوزی

آجیده دوزی از جمله رودوزی های سنتی و پرپیشینه ی ایرانی است که درآن مقداری پنبه بین دو لایه ی پارچه قرار می گیرد و سپس با دوخت روی پارچه ،نگاره ها ونقوش ظریف و برجسته ایجاد می کنند.

در باره ی سابقه ی آن اطلاعات دقیقی در دست نیست اما قدیمی ترین مدرک، مربوط به زمان هخامنشیان است به این علّت که قسمت زیرتسمه های تیردان های عصر هخامنشی با یک لایه پارچه پنبه دوزی شده آستر داده می شود تا سنگینی وزن آن باعث آزار شانه ی حمل کننده نشود.

از آن دوران به بعد نمونه های متعددی در حجاری های دوران اشکانی و ساسانی به چشم خورده و همچنین در دوره ی اسلامی تا زمان صفوی این دوخت از رواج نسبی برخوردار بوده که در این دوران و همچنین در زمان های افشاریه، زندیه و قاجاریه هنرمندان آجیده دوز برای رویه ی پارچه قلمکار نقشی ریز انتخاب می کردند و آن را به آجیده دوزی می کردند و این نوع دوخت بیشتر برای تزیین رو بالشی، لحاف، رو تختی، البسه، کلاه های درویشی، بقچه سوزنی (نوعی زیرانداز است که در زمان های گذشته وقتی به حمام می رفتند همراه خود می بردند و بعد از استحمام برای پوشیدن لباس ها آن را زیر پای خود پهن می کردند)، سجاده، روانداز و … استفاده می شده و نقوش مختلفی توسط این دوخت روی پارچه ایجاد می شود.

از این دوخت برای تزیین روبالشی، انواع لباس ها، سجاده، رو انداز، کیف و….. استفاده می شود.  باید توجه داشت که امروزه به جای پنبه از ابر یا پشم شیشه، استفاده می شود و ضخامت آن هم بستگی کامل به سلیقه سوزن دوز و خواست مصرف کننده سوزن دوزی دارد که بخواهد تا چه میزان تولید پنبه دوزی شده را، برجسته نماید.

این هنر در گذشته در استان های کرمان و خراسان رواج داشت؛ امروزه  بیشتر در کرمان به ویژه شهرستان ماهان و همچنین بعضی نقاط کشور از این نوع دوخت استفاده می شود.

تاثیر هخامنشیان بر هنر آجیده دوزی یا پنبه دوزی

در لباس سربازان عصر هخامنشی ، یک لایه پارچه ی پنبه دوزی شده قرارداده می شد تا سنگینی وزن تیردان،باعث آزار شانه ی حمل کننده ی آن نشود.

استفاده از آجیده دوزی برای تزئینات

در شهر ماهان کرمان و بعضی نقاط دیگر کشورمان برای تزیین کلاه درویشی از آجیده دوزی استفاده می شود که افزون بر زیبایی ظاهر باعث استحکام و دوام کلاه نیز می شود.

از این دوخت برای تزیین روبالشی، لباس شب،کلاه ، بقچه، وسایل آشپزخانه و … استفاده می شود.

نگاره های رایج

از نگاره های رایج مورد استفاده در این هنر میتوان به نقوش هندسی ، پل و مرغ ، گل و بته،ترنج،جناقی،دایره، هلالی ، گلدانی و… اشاره کرد.

روش نگهداری

در سال های اخیر به جای پنبه که در اثر شستن کم کم از بین می رود از ابر (اسفنج) دو میلیمتری استفاده می کنند. روش نگهداری آجیده دوزی:حفاظت از رطوبت مداوم ، حرارت و آتش ، اشعه ی مستقیم خورشید ، سفید کننده های شیمیایی و اشیای نوک تیز و برنده است.

آجیده دوزی یا پنبه دوزی

تکنیک های آجیده دوزی یا پنبه دوزی

روش ساده بدون لایه وسط

ابتدا طرح را که از قبل روی کاغذ کشیده با چرخ خیاطی بدون اینکه سوزن آن را نخ کنیم ، سوراخ سوراخ می کنیم. پارچه رویه را روی سطح صافی پهن کرده و پارچه آستری را بر پارچه رویی بخیه می زنیم. کاغذ را بر آستری قرار داده و با پودر زغال یا گچ ، نقش را بر آن انتقال می دهیم. سپس با سوزن و نخ های پنبه ای بی رنگ و کوک های کوتاه ، طرح های روی آستری را به آستر و رویه می دوزیم.

در این دوخت گاهی به جای نخ پنبه ای ، از نخ های ابریشمی الوان استفاده می کنند.

آجیده دوزی لایه دار

ابتدا پارچه رویه را روی سطح صافی پهن کرده و لایه پنبه را روی آن قرار می دهیم. آن ها را به هم کوک زده و پارچه آستری را روی لایه ای پنبه ای پهن می کنیم و سه لایه را با سوزن به هم می دوزیم. سپس با فاصله لایه ها را کوک زده ، نقش پردازی کرده و شروع به دوخت می کنیم.

پنبه دوزی به دو صورت دستی وداخل قاب یا کارگاه انجام می شود.اگر از قاب استفاده کنیم ، ابتدا باید بالا و پایین پارچه را به نوارهای قاب دوخته و با کوک زدن پارچه را محکم کنیم تا در حین کار پارچه در اثز کشیدن شل نشود.

در پنبه دوزی دوخت به صورت کوک زدن های کوتاه انجام می شود و به دو طریق می توان این دوخت را انجام داد . یکی به روش دوخت جداگانه است ؛ به این صورت که ابتدا سوزن را به پایین فشار می دهیم تا از هر سه لایه عبور کند وسپس سوزن را به طرف بالا برگردانده و کوک هایی به فاصله و اندازه مساوی میزنیم. نکته قابل توجه این است که برای تنظیم فاصله دوخت همیشه یک دست باید زیر پارچه باشد. اکا روش دیگر به این صورت است که با سوزن دو یا سه کوک یک اندازه گرفته و سپس از پارچه بیرون آوریم. برای این دوخت ، از سوزن های بلند استفاده می شود.

آجیده دوزی لایه دار با رویه تکه دوزی یا چهل تکه دوزی

نقوش در این نوع آجیده دوزی به مرور زمان پیشرف کرده است. در اوایل قطعات به طور درهم و بدون فرم خاصی طراحی می شدند اما بعدها استادان این هنر ، با برش قطعات به صورت یک فرم و منظم طراحی خاصی را در این زمینه ایجاد کردند. به مرور زمان مشخص شد که در تمام طرح های زیبای مدل موزاییک از مدل شش گوش استفاده شده است. در طرح های بعدی از برش هایی به اشکال مختلف ، در رنگ های متضاد تیره و روشن استفاده شد که به این ترتیب جلوه زیباتری به آن بخشید. پیشرفت دیگری که در طراحی آن حاصل شد ، طرح های دو تکه ای بود که در آن برش ها به صورت مورب ، مربع و مستطیل می باشد.

آجیده دوزی به شیوه برجسته

در این نوع پنبه دوزی از دو لایه پارچه استفاده می شود ولی لایه داخلی ندارد. این نوع پنبه دوزی به دو شیوه دوخته می شود ؛ یک روش به این ترتیب است که در آن خطوط طرح را دوخته و بعد داخل آن را با پنبه پر می کنند تا برجسته شود . روش دیگر به این شیوه است که خطوط طرح را در دو خط دوخته و پس از آن ، از داخل کانال ها ، نخ پرک و یا نخ کلفت پشمی رد می کنند تا خطوط برجسته شود.

ابتدا باید پارچه آستری را با پارچه رویه بهم کوک زده ، نقش مورد نظر را بر روی آستری کشیده و سپس خطوط طرح را با هر دو پارچه می دوزیم. وقتی تمام طرح کاملا دوخته شد ، داخل آن را با پنبه پر می کنیم. برای پر کردن کار باید سوراخ ورودی کوچکی در آستری باز کرد و به آرامی پنبه را به کمک سوزن در داخل نقش فرو برد. باید دقت شود که عمل پر کردن نقش یکنواخت و مرتب انجام شود.

برای پنبه دوزی برجسته بهتر است از طرح هایی استفاده شود که از نقش های کوچک تشکیل شده اند ، زیرا بعد از اتمام کار زیبایی بیشتری نسبت به نقوش بزرگ دارند.

  • منبع
  • سرای سوغاتی
  • ردکلاک
  • آرشان آرت

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید