انواع امکانات در رصدگاه
امکانات در رصدگاه ابزار و وسایلی است که طی آن رصدگر بر اساس نوع رصد به آن احتیاج دارد. این امکانات میتواند خیلی ابتدایی و حتی بسیار تخصصی نیز باشد. لزوم برنامهریزی قوی رصدگر برای فراهم کردن امکانات مناسب برای رصد از یک طرف، امکانات حمل و نقل از طرف دیگر و امکاناتی که در رصدگاه به آن نیاز دارد همگی باعث میشود تا رصدگر به یک برنامهریزی مناسب برای فراهم کردن این امکانات بسیار مهم احتیاج داشته باشد.
امکانات نرمافزاری
امکاناتی است که طی آن رصدگر بتواند رصدگاه خود را بر اساس پروژه انتخاب کند و حتی با فراهم کردن نرمافزارهای مناسب رصدهای مهمی انجام دهد. هر کدام از نرمافزارها به فراخور مورد استفاده قرار می گیرد و ممکن است برای بعضی از پروژهها حتی به نرمافزارهای نیرومندی نیز نیاز داشته باشید. این نرمافزارها به دو دستهٔ کلی نرمافزارهای مرتبط با پروژههای رصدی و نرمافزارهای خروجی از پروژهها تقسیم بندی میشوند. بایستی از قبل نرمافزارهایی که برای ابزارهای رصدی خروجی می گیرد را از قبل بررسی کنید تا در شب رصد دچار مشکل نشوید.
امکانات سختافزاری
امکانات سختافزاری برای رصد بسیار مهم و حیاتی است. ممکن است در یک برنامهٔ مهم رصدی فراموش کردن یک قطعه از تلسکوپ یا ابزار مورد نیاز کل برنامه را تحتالشعاع قرار دهد. البته بعضی از ابزارآلات مانند نقشه یا بروشور کمک مناسبی برای کار در زیر آسمان هستند ولی اکثر این وسایل ابزارهای جانبی تلسکوپ هستند که بد نیست با آنها آشنا شوید.
چشمی
چشمیها وسایلی هستند که به کمک آنها میتوان تصاویری را که تلسکوپ تشکیل می دهد، دید. این وسایل از تنوع بسیار زیادی برخوردارند. ولی نکته مهمی که در انتخاب چشمی باید در نظر بگیرید این است که فاصله کانونی اش باید در حدی باشد که در محدوده حداقل و حداکثر بزرگنمایی تلسکوپ جا گیرد. چون چشمیهایی که تصویری بزرگتر از آن حد به وجود میآورند، اصلاً تصویر خوب و قابل رؤیتی نیست.
رابطه تقریبیD × ۲۷/۸ ≥ بزرگنمایی که D قطر شیئی (یا آینه اصلی) بر حسب میلی متر است میتواند به شما در محاسبه انتخاب چشمی مناسب کمک کند. در ضمن بزرگنمایی از رابطه:
فاصله کانونی چشمی × فاصله کانونی شیئی = بزرگنمایی
حساب میشود. فواصل کانونی داخل رابطه هر دو بر حسب میلیمترند. چشمیهای میکرومتردار و چشمیهای چراغ دار مدرج هم از انواع چشمیها هستند که برای طرحهای رصدی آماتوری و جدی بسیار کارآمدند.
عدسی بارلو
گاهی برای عکاسی یا رصد مستقیم احتیاج به بزرگنمایی های زیاد دارید. در این هنگام میتوانید از چشمیهایی با فاصله کانونی کم و یا از وسایلی که بزرگنمایی را با ضریبی معین افزایش می دهند، استفاده کنید. این وسایل را بارلو می گویند و ضریب بزرگنمایی آنها معمولاً بین ۱/۵ تا ۴ برابر است.
صافی (فیلتر)
این ابزارها از تنوع زیادی برخوردارند، صافیهای رنگی، صافیهای پولاروید (قطبی کننده)، صافیهایی که نور مزاحم شهر را کاهش میدهند و … . استفاده از صافیها بسته به نیاز شماست و هیچ توصیهای در مورد آن نمیتوان کرد. بعضی از صافیها روی چشمی نصب می شوند و بعضی دیگر روی دهانه ورودی نور به تلسکوپ. فقط این نکته را به یاد داشته باشید که صافی خورشیدی بهتر است از نمونههایی باشد که روی دهانه ورودی نور نصب میشود.
چپقی (Diagonal)
این وسایل به دو دسته آینهای و منشوری تقسیم می شوند و فقط برای تغییر زاویه خروج نور استفاده می شوند. چپقی ها معمولاً بین خروجی نور در تلسکوپ و چشمی سوار می شوند و باعث سهولت استفاده از چشمی می شوند.
مستقیمکننده
این وسایل کمتر به درد منجمان میخورد و بیشتر برای دیدن مناظر زمینی استفاده میشود و کار آن مستقیم کردن تصویر معکوسی است که در چشمی تلسکوپ تشکیل میشود. این وسایل به دو دسته منشوری و عدسیدار تقسیم می شوند که نوع دوم در اصل یک بارلو هم هست.
وسایل کمکی عکاسی
این وسایل هم تنوع زیادی دارند و برای اتصال دوربین عکاسی به تلسکوپ ساخته شدهاند:
پایه سوار تلسکوپ ( Piggy Back): این وسیله کارش اتصال بدنه دوربین به بدنه اصلی تلسکوپ است تا به کمک استقرار تلسکوپ و در صورت امکان با موتور ردیاب تلسکوپ، دوربین برای مدت زیادی (زمان نوردهی) بتواند هدف خود را دنبال کند.
حلقهٔ-T یا T-Ring: که بر خلاف اسمش کمتر شبیه به حرف T است و کار آن تبدیل کردن دهانه مخصوص نصب عدسی روی دوربین (که برای هر دوربین متفاوت است) به استاندارد رایج تلسکوپها و وسایل جانبی آنها است. هر دوربین فارغ از نوع تلسکوپ برای خود یک حلقه T دارد. به عنوان مثال حلقه-تی نیکون یا کنون.
آداپتور (T-Adaptor): آداپتور برای افزایش فاصله بین دوربین و تلسکوپ و قرار دادن وسایل کمکی بین دوربین و تلسکوپ (مثل چشمی یا فیلتر) استفاده میشود. این وسیله برای هر تلسکوپی که دهانه خارجی نور یکسانی داشته باشد قابل استفاده است.
لوله افزایش دهنده (Extender tube): برای افزایش فاصله بین دوربین و تلسکوپ و قرار دادن وسایل کمکی مثل چشمی بین دوربین و تلسکوپ استفاده میشود.
حال در صورت استقرار در رصدگاه بایستی بدانید چگونه از امکانات سختافزاری خود استفاده کنید تا بتوانید در پروژهٔ رصدی موفق باشید.
برای اینکه این وسایل به یک تلسکوپ آماده برای رصد تبدیل شود، باید آنها را به هم وصل کرد. این که چطور باید آنها را به هم وصل کرد بسته به نوع و مدل تلسکوپ دارد. از این رو یا باید از یک کارشناس کمک بگیرید یا کتابچه راهنمای آن را به دقت مطالعه کنید. ولی به طور کلی در تمام تلسکوپها چه از نوع بازتابی و یا شکستی و چه با استقرار سمت – ارتفاعی و یا استوایی این مراحل را باید به ترتیب انجام دهید:
۱-نصب پایه
۲-اگر استقرار از پایه جدا باشد باید آنرا روی پایه نصب نمود.
۳-نصب تلسکوپ روی استقرار
۴-نصب جوینده (جوینده دوربین کوچکی است که به شما در نشانه روی به سوی جرم خاصی کمک میکند)
۵-نصب چشمی
۶-هم خط کردن جوینده با تلسکوپ
۷-اگر پایه و استقرار به تنظیم احتیاج داشته باشند (مثل استقرارهای استوایی) تنظیم کردن آنها
نصب جوینده
جوینده یا منظریاب، دوربین کوچکی است با بزرگنمایی کم و میدان دید وسیع که به رصدکننده این امکان را می دهد که جسم مورد نظر خود را راحت تر پیدا کند. چون بزرگنمایی تلسکوپ ها معمولاً زیاد است، پیدا کردن و نشانه رَوی آن روی جسمی خاص بخصوص برای افراد کم تجربه کار مشکلی است. به همین دلیل جویندهها با بزرگنمایی کم (حتی در بعضی از نمونهها بدون بزرگنمایی) به کمک شما می آیند. در چشمی جوینده ها علائمی (به عنوان مثال یک بعلاوه) تعبیه شده است که اگر جسم در مرکز آن علامت قرار گیرد، حتی در چشمی تلسکوپ هم دیده میشود ولی به شرطی که این دو با یکدیگر، هم خط باشند. هم خط بودن تلسکوپ با منظریاب به این معنی است که محور نوری هر دو با هم موازی باشند. در بعضی از نمونهها که جوینده به صورت ثابت روی تلسکوپ نصب شده است، این هم خط شدن در کارخانه سازنده انجام میشود ولی در نمونههایی که منظریاب قابل نصب و تعویض است این کار را شما باید انجام دهید.
یک چشمی با بزرگنمایی متوسط یا کم بردارید و در جای چشمی تلسکوپ قرار دهید. پایه نگهدارنده جوینده را در سر جای خود محکم کنید و سپس جوینده را داخل پایه نصب کنید. ۳ یا ۶ پیچ وظیفه نگهداشتن جوینده و تنظیم آن را بر عهده دارند. این پیچ ها را آن قدر بپیچانید تا جوینده در جای خود ثابت و محکم شود. حال بدون استفاده از جوینده تلسکوپ را روی جسمی دور (هر چه دورتر باشد بهتر است) نشانه بروید. طوری که در مرکز دید شما قرار گیرد.
حال اگر با جوینده به موضوع انتخابی نگاه کنید می بینید که در یکی از گوشه های منظر یاب دیده میشود. با تغییر دادن وضعیت آن ۳ یا ۶ پیچی که قبلاً گفتیم، کاری کنید که جسم دقیقاً در مرکز علامت بعلاوه جوینده قرار گیرد (تلسکوپ در حین این کار نباید حرکت کند). تا اینجا جوینده با تلسکوپ تا حد زیادی هم خط شده است. برای تنظیم دقیقتر، همین کار را با یک ستاره پر نور انجام دهید ولی خیلی سریع، چون اگر تلسکوپ شما موتور نداشته باشد ستاره در مدت زمان کوتاهی از میدان دید تلسکوپ خارج خواهد شد. اگر این کار را با ستاره قطبی انجام دهید بهتر است، چون که جابجا نمیشود.
تنظیم کردن پایه و استقرار
اگر تلسکوپ شما استقرار سمت- ارتفاعی دارد، تنها کاری که باید انجام دهید تنظیم درجه ارتفاع پایه است ولی در استقرارهای استوایی کار کمی مشکلتر است. در این نوع استقرارها محور اصلی تلسکوپ باید با محور چرخش زمین به دور خود موازی شود. این کار را قطبی کردن می گویند.
برای قطبی کردن تلسکوپ بهتر است در ابتدا از کسی که در این زمینه تجربه دارد کمک بگیرید. ولی به صورت خلاصه (و البته غیر دقیق) میتوان به این صورت عمل کرد که اول پیچ تنظیم عرض جغرافیایی را شل کنید و محور اصلی استقرار را روی عرض جغرافیایی محل رصد تنظیم کنید (یک شاخص مدرج روی استقرار به همین منظور ساخته شده است). حال بدون این که با پیچ های حرکتی تلسکوپ آن را جابجا کنید ، پایه تلسکوپ را آنقدر بچرخانید تا رو به شمال بایستد. دراین حالت باید لوله تلسکوپ با محور اصلی استقرار در یک جهت باشند. یک چشمی با بزرگنمایی متوسط در جای چشمی بگذارید. باید ستاره قطبی را در مرکز چشمی ببینید. اگر نبود تلسکوپ و پایه را ( هر دو با هم) آنقدر بچرخانید تا ستاره قطبی در مرکز میدان دید چشمی شما قرار گیرد.
اکنون تلسکوپ به صورت تقریبی قطبی شده است. البته بعضی از تلسکوپ ها یک سری وسایل کمکی دارند که این کار را سادهتر میکند. به هر صورت برای اولین بار قطبی کردن، کمک گرفتن از یک متخصص یا یک فرد با تجربه در این زمینه ضروری است. حال تمام کارهای اولیه را انجام دادیم و تلسکوپ آماده کار است. اکثر سه پایه های موجود مجهز به دوربین پولاراسکوپ هستند. پس این کار را میتوانید با یک آموزش ساده توسط فردی متبحر راحت تر انجام دهید.
با یک چشمی با بزرگنمایی کم شروع کنید. در جوینده، جسم مورد نظر را پیدا کنید. آن را در مرکز جوینده قرار دهید و پیچ های اصلی بعد و میل (یا سمت و ارتفاع) را کمی محکم کنید. حال در چشمی دنبال جسم بگردید. آنقدر تلسکوپ را جابجا کنید تا جسم در مرکز چشمی قرار گیرد. حالا اگر بخواهید میتوانید چشمی را با یک چشمی با بزرگنمایی بیشتر عوض کنید و باز هم سعی کنید جسم در مرکز میدان دید قرار گیرد.
میدانیم که اولین تجربه، شما را شگفت زده میکند ولی این نکته را بخاطر بسپارید که ستارهها آن قدر از ما دور هستند که حتی با بزرگترین تلسکوپ های جهان هم به صورت یک نقطه روشن دیده می شوند و سحابیها و کهکشانها هم به صورت تودهای ابر مانند. راستی این نکته را هم فراموش نکنید که قبل از شروع کار با تلسکوپ بهتر است با آسمان شب و صورت های فلکی آشنایی بیشتری پیدا کنید و ستارگان و اجرام مهم هر صورت فلکی را بشناسید. انجام این کار با نقشهها و اطلسهای ستارهای امکانپذیر است و شما که میخواهید در آسمان سیر کنید می بایست طرز کار با نقشه ها را هم یاد بگیرید.
چند نکته مهم:
- تلسکوپ وسیلهای حساس است. به همین دلیل در کار کردن با آن باید دقت زیادی کرد. یک ضربه کافی است تا یک تلسکوپ اشمیت کاسگرین گران قیمت به آینه بیارزش تبدیل شود.
- به هیچ وجه برای تمیز کردن سطوح نوری چه آینه، چه عدسی و چه چشمی از وسایلی مانند دستمال کاغذی یا پارچه های معمولی استفاده نکنید. در این میان آینههای تلسکوپ حساسیت زیادی دارند و حتماً باید با شیوه ای مخصوص آنها را تمیز و گردزدائی نمود.
- در داخل تلسکوپ و چشمی بجز چند تیغه فلزی، آینه و عدسی چیز دیگری وجود ندارد. از باز کردن آنها جداً خودداری کنید چون تنظیم و هم خط سازی تلسکوپ شما به هم میخورد.
- اگر تلسکوپی بازتابی یا شکستی-بازتابی دارید و هر کاری میکنید تصویر واضح نمیشود احتمالاً تلسکوپ از حالت هممحوری خارج شده است.
- اگر تلسکوپ شما موتور ردیاب دارد، پیش از روشن کردن آن از متعادل بودن تلسکوپ روی استقرار (بالانس وزن) مطمئن باشید. چون فشار بیش از حد به موتور باعث آسیب دیدن آن میشود.
- برای رصد خورشید حتماً از فیلترهای مطمئن و مناسب استفاده کنید و در طول روز تلسکوپ را هرگز بدون فیلتر به سمت خورشید نبرید.
گردآورنده: شیوا ترابی
بیشتر بخوانید:
دیدگاه