متاستاز استخوانی چیست؟
متاستاز های استخوان شایع ترین تومور های بدخیم استخوان هستند. البته منشاء آنها خود استخوان نیست. وقتی بیماری دچار سرطان ریه، پستان، پروستات، تیروئید یا اعضاء دیگر شود و سلول های سرطانی خود را به استخوان رسانده و در آن شروع به رشد کنند، می گویند سرطان به استخوان متاستاز داده است یا متاستاز استخوانی بوجود آمده است.
متاستاز استخوانی در افرادی اتفاق می‌افتد که دچار سرطانی هستند که در خارج از استخوان‌ها آغاز شده است. سلول‌های سرطانی از سرطان اولیه جدا میشوند و در جریان خون و دستگاه لنفاوی به حرکت در می‌آیند. هنگامی‌که سرطان به اندام‌های دور دست بدن گسترش می‌یابد، این فرآیند را متاستاز می‌نامند. مکان‌های رایج صورت گرفتن متاستاز شامل استخوان، ریه، و کبد است.
در تمام انواع سرطان خطر متاستاز استخوانی وجود دارد. گرچه پزشک نمیتواند با اطمینان بگوید که آیا سرطان شخص بیمار گسترش خواهد یافت، احتمال ایجاد متاستاز استخوانی در انواع خاصی از سرطان بیشتر است. این انواع شامل سرطان‌های پستان، ریه، تیروئید، پروستات، ريه، و کلیه می‌باشند. در ضمن، احتمال اینکه تومورهای بزرگتر که به غدد لنفاوی گسترش یافته‌اند به استخوان‌ها گسترش یابند هم بیشتر است.
محل تشکیل متاستاز استخوانی
متاستاز استخوانی امکان دارد در هر استخوانی ایجاد شود. اما سرطان از همه بیشتر به استخوان‌هایی گسترش می‌یابد که در نزدیکی مرکز بدن قرار دارند. ستون فقرات رایج‌ترین محل تشکیل متاستاز استخوانی است. دیگر نواحی رایج ایجاد متاستاز استخوانی شامل استخوان ران، استخوان بازو، دنده‌ها، لگن، و جمجمه می‌باشد.
متاستاز چگونه بر استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد؟
متاستاز استخوانی اغلب با ضعیف‌تر کردن استخوان‌ها به آنها صدمه می‌زند. به مرور زمان، امکان دارد این امر، حتی در طول انجام فعالیت‌های عادی مانند سرفه کردن یا نشستن در صندلی، باعث شکستن استخوان‌ها شود. در موارد دیگر، ممکن است متاستاز استخوانی عامل سخت‌تر شدن استخوان‌ها باشد، گرچه هنوز هم امکان شکستن استخوان‌ها وجود دارد . در برخی از موارد، ممکن است متاستاز استخوانی دارای هر دو ویژگی باشد.
علائم متاستاز استخوانی
گاهی اوقات متاستاز استخوان هیچ علامتی ندارد. در سایر موارد علائم آن شامل موارد زیر است:
- استخوان‌درد
- شکستگی استخوان
- بی‌اختیاری ادرار
- بی‌اختیاری مدفوع
- ضعف بازوها یا پاها
- افزایش سطح کلیسم خون (هایپرکلسمی)، که موجب حالت تهوع، استفراغ، یبوست و سردرگمی (confusion) میشود
علل متاستاز استخوان
متاستاز استخوان زمانی رخ میدهد که سلول‌های سرطانی از تومور اولیهٔ خود جدا میشوند، به استخوان‌ها سرایت میکنند و در آن‌جا تکثیر می‌گردند.
پزشکان مطمئن نیستند که چه عاملی سبب گسترش سلول‌های سرطانی میشود. همچنین علت این موضوع هم مشخص نیست که چرا بعضی از سرطان‌ها به‌جای سرایت به سایر بخش‌های رایج برای متاستاز – مثل: کبد – ، به استخوان‌ها سرایت میکنند.
ریسک‌فاکتورها
تقریباً تمام انواع سرطان‌ها میتوانند به استخوان‌ها سرایت کنند؛ اما احتمال وقوع این امر در سرطان‌های زیر بیشتر است:
- سرطان پستان
- سرطان کلیه
- سرطان ریه
- لنفوم
- مولتیپل میلوما
- سرطان پروستات
- سرطان تیروئید
تشخیص متاستاز استخوان
ممکن است منشاء سرطان اولیه بیمار از قبل مشخص شده باشد و بیمار به علت درد استخوان به پزشک مراجعه کند. گاهی هم تنها مشکل بیمار درد استخوانی است و بیمار از اینکه منشاء بیماری وی محل دیگری است بی اطلاع است. پزشک معالج ممکن است از رادیوگرافی ساده برای تشخیص متاستاز استفاده کند. در مواردی که بیمار از درد استخوان شاکی است و پزشک در رادیوگرافی وی علائمی از تخریب استخوان مشاهده میکند، اگر سن بیمار بالای 45 سال باشد حتماً یکی از احتمال هایی که در ذهن و مطرح میشود تومور های متاستاتیک است.
استخوان ممکن است در نواحی که سلول های سرطانی رشد کرده اند از بین رفته باشد و در رادیوگرافی، این مناطق بصورت تیره دیده میشوند. سلول های سرطانی ممکن است در محل رشدشان استخوانسازی کنند که در رادیوگرافی بصورت مناطق سفید رنگ دیده میشوند. در بعضی تومورها ممکن است هم مناطق تخریب استخوان و هم مناطق استخوان سازی دیده شوند. اسکن رادیوایزوتوپ یا بون اسکن میتواند به پزشک نشان دهد که آیا فقط یک استخوان از بدن درگیر شده یا استخوان های دیگر هم مبتلا شده اند.
به زبان دیگر این نوع تصویربرداری انتشار تومور در کل اسکلت را نشان میدهد. پزشک معالج ممکن است از سی تی اسکن یا ام آر آی هم برای بررسی بیشتر تومور استفاده کند. آزمایشات خون هم میتوانند اطلاعات مفیدی هم در مورد تشخیص بیماری و هم در مورد بررسی میزان فعالیت بیماری در اختیار پزشک قرار دهد.
درمان متاستاز استخوان
مهمترین روش های درمانی تومورهای متاستاتیک عبارتند از
رادیوتراپی
تاباندن اشعه گاما به بافت سرطانی یکی از روش های موثر برای از بین بردن این سلول ها است. تابش این اشعه در بدن ایجاد مولکول هایی بنام رادیکال های آزاد میکند و این مولکول ها موجب آسیب DNA سلول های سرطانی و از بین رفتن آنها میشود.
البته این اتفاق میتواند برای سلول های سالم هم بیفتد ولی چون در سلول های سرطانی به علت سرعت زیاد تکثیر، سرعت ساختن DNA بیشتر از سلول های سالم است تاثیر اشعه روی سلول های سرطانی بیشتر است.
رادیوتراپی نمیتواند سلول های سرطانی را کاملا نابود کند بلکه فقط تعداد آنها را کاهش میدهد با این حال همین کمک کافی است تا بتواند درد استخوانی بیمار را کاهش دهد. درد بیمار معمولاً بعد از ۲-۱ هفته از انجام رادیوتراپی کاهش میابد ولی حداکثر کاهش درد بعد از چند ماه است.
رادیوتراپی ممکن است همراه با عمل جراحی بکار رود. تابش اشعه گاما معمولاً به توسط دستگاه هایی انجام میشود که منبع آنها در نزدیک بدن بیمار قرار گرفته و پزشک متخصص رادیوتراپی میتواند مقدار مناسبی از اشعه را به نواحی از استخوان های بدن که حاوی سلول های سرطانی هستند بتاباند.
گاهی اوقات و در موارد انتشار وسیع سلول های سرطانی روش دیگر تزریق مواد رادیواکتیو به بدن است. موادی که حاوی مولکول های رادیواکتیو بخصوصی هستند از طریق جریان خون به بدن بیمار تزریق میشوند. این مواد بیشتر جذب استخوان میشوند و بنابراین تابش گاما بیشتر در نواحی استخوانی صورت میگیرد.
شیمی درمانی
گاهی اوقات برای درمان تومورهای متاستاتیک از شیمی درمانی استفاده میشود. در این روش داروهایی به بیمار داده میشود که موجب اختلال در تکثیر سلولی میشوند و چون تکثیر سلولی در سلول های سرطانی بیش از سلول های طبیعی بدن است این داروها بیشتر روی سلول های سرطانی تاثیر مخرب دارند تا روی سلول های سالم.
مشخص است که هم رادیوتراپی و هم شیمی درمانی روی سلول ها و بافت های طبیعی هم اثر مخرب دارند و به همین علت است که این روش های درمانی عوارض فراوانی دارند.
گاهی اوقات از هورمون ها برای درمان بعضی تومورهای متاستاتیک استفاده میکنند. هورمون های ضد استروژن میتوانند رشد سلول های سرطانی پستان و پروستات را کم کرده و در این موارد بکار برده میشود.
همچنین گاهی اوقات از دسته ای از داروها به نام بیس فسفونات ها مانند آلندرونات برای درمان بعضی تومورهای متاستاتیک مثل سرطان های پستان و پروستات استفاده میشود. این داروها میتوانند فعالیت سلول هایی به نام استئوکلاست ها را که مسئول جذب کلسیم از سلول های سالم هستند کاهش دهد.
جراحی
تومور های متاستاتیک بتدریج استخوان را ضعیف میکنند و این روند آنقدر ادامه میابد که بالاخره استخوان بر اثر ضربه خفیفی میشکند. به این فرآیند شکستگی پاتولوژیک یا مرضی استخوان میگویند. شکسته شدن استخوان در محل متاستاز یک فاجعه است.
این شکستگی ها یا اصلاً جوش نمیخورند و یا به سختی جوش میخورند. پس تمام سعی پزشک معالج ارتوپد اینست که وقتی میبیند تومور آنقدر رشد کرده که شکستگی قریب الوقوع است مانع از آن شود. این کار با انجام عمل جراحی و تقویت استخوان با کارگذاری ابزارهای فلزی در استخوان انجام میگیرد.
مسلماً اگر استخوان آنقدر ضعیف شود که بشکند هم معمولاً پزشک معالج راهی بجز انجام عمل جراحی ندارد. معمولاً وقتی تومور متاستاتیک آنقدر پیشرفت کرد که در محل استخوان مبتلا درد ایجاد شد این به معنای قریب الوقوع بودن شکستگی است و بیمار در این مواقع معمولاً نیاز به جراحی پیشگیرانه دارد. این اعمال جراحی درد بیمار راهم تا حدود زیادی از بین میبرند چون موجب کاهش فشار به استخوان در محل تومور میشوند.
در مواردی هم که پیشرفت تومور به حدی بوده که بیش از نصف محیط استخوان بر اثر تومور از بین رفته ، نیاز به جراحی وجود دارد. نوع عمل جراحی که برای بیمار انجام میشود بسته به محل درگیری استخوان متفاوت است.
وقتی انتهای استخوان های بلند درگیر میشود ( مثلاً بالای استخوان بازو یا ران) درمان بصورت تعویض مفصل است به این صورت که کل استخوان درگیر خارج شده و آنرا با مشابه فلزی جایگزین میکنند.
وقتی درگیری در قسمت های وسط استخوان است ( مثلاً در وسط ران یا بازو) یک نیل Nail ( یک میله بلند فلزی) را در داخل کانال مرکزی استخوان قرار میدهند تا استخوان شکسته نشود.
بندرت در درگیری قسمت های وسط استخوان از پیچ و پلاک استفاده میشود. گاهی در حین جراحی پزشک معالج ارتوپد تومور را خارج کرده و محل خالی شده را با سیمان استخوانی پر میکند ولی معمولاً این کار انجام نمیشود و با رادیوتراپی بعد از جراحی سعی در از بین بردن توده تومورال میشود. متاستازهای ستون مهره شایعند ولی بندرت نیاز به عمل جراحی دارند و بیشتر با رادیوتراپی درمان میشوند.
دیدگاه