اختلال اضطراب جدایی در کودکان: تأثیر بر عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی

اختلال اضطراب جدایی

اختلال اضطراب جدایی یکی از زیر شاخه های اختلالات اضطرابی است و در این اختلال فرد به علت جدایی از خانه یا افرادی (برای مثال یک والد، خواهر یا برادر، یا دوست) که با آنها اتصال عاطفی قوی دارد، اضطراب شدیدی از قبیل ترس و نگرانی را تجربه می‌کند. همچنین می تواند جنبه های مختلف زندگی از قبیل: شغل، تحصیل، روابط اجتماعی و خانوادگی و ... را تحت تأثیر قرار دهد.

این اختلال بیشتر در کودکان، بین سنین ۶-۷ ماهگی تا سه سالگی شایع است، هرچند ممکن است در کودکان بزرگتر، نوجوانان و بزرگسالان نیز بروز کند.

اختلال اضطراب جدایی با اضطراب جدایی تفاوت دارد.

اضطراب جدایی بخشی طبیعی از فرایند رشد و نمو است. برخلاف اختلال عاطفی فصلی (که نشانهٔ آن اضطراب شدید است)، اضطراب جدایی معمول نشان‌دهندهٔ پیشرفت سالم در بلوغ شناختی کودک است و نباید یک مشکل رفتاری تلقی شود. اضطراب جدایی عموما در نوزادان دوازده تا هجده ماه اتفاق می افتد و این یک امر طبیعی در نوزادان است.

ولی اختلال اضطراب جدایی یک اختلال روانی به حساب می آید و نیاز به روان درمانی دارد. این اختلال عموما در سالهای پیش دبستانی اتفاق می افتد.

علائم و نشانه های اختلال اضطراب جدایی

اضطراب جدایی وقتی تشخیص داده می شود که علائم آن شدید و باعث پریشانی و اختلال در عملکرد روزانه گردد. علائم عمده عبارتند از:

• ترس از تنها بودن در خانه

• تکرار کابوس های شبانه راجع به جدایی

• ناراحتی بیش از حد در مورد دوری از خانه یا عزیزان

• عدم تمایل به دور شدن از منزل به دلیل ترس از جدایی

• نگرانی مداوم و بیش از حد در مورد از دست دادن عزیزان در اثر بیماری یا فاجعه

• شکایت های مکرر از سردرد، سوزش معده یا سایر علائم در هنگام جدایی از والدین

این اختلال ممکن است با حملات پنیک همراه باشد. حملات پنیک، احساس ناگهانی اضطراب شدید و ترس است که طی چند دقیقه به اوج می رسند.

این نوع اضطراب معمولاً بدون درمان از بین نمی رود. حتی می تواند منجر به اختلال هراس و سایر اختلالات اضطرابی در بزرگسالی شود. اگر در مورد اضطراب جدایی فرزند تان نگران هستید، حتما برای درمان او اقدام کرده و به پزشک مراجعه کنید.

دلایل بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان

اختلال اضطراب جدایی می‌تواند ناشی از احساس ناامنی در کودک شما باشد. این ناامنی می‌تواند به دلایل مختلفی داشته باشد که از جمله دلایل بروز اختلال اضطراب جدایی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت.

• ژنتیک: بعضی از کودکان به طور ژنتیکی خلق و خوی حساس‌تری دارند و مستعد ابتلا به اضطراب هستند. در نتیجه آمادگی آن‌ها برای ابتلا به اضطراب جدایی بیشتر است.

• تغییر محیط: تغییرات محیطی می‌توانند باعث ایجاد این اختلال شوند مانند تغییر مدرسه یا محله زندگی

• از دست دادن والدین: مرگ یکی از والدین (یا عزیزان کودک) و یا طلاق آن‌ها می‌تواند منجر به اختلال اضراب جدایی شود.

• روش فرزند پروری: روش‌هایی که والدین برای تربیت فرزند خود به کار می‌گیرند، می‌تواند در ابتلاء آن‌ها به این اختلال بسیار موثر باشد. اگر والدین در تربیت خود بسیار آسان گیر باشند و هر چیزی که کودک می‌خواهد در اختیارش قرار دهند و یا بسیار سخت گیرانه برخورد کنند به گونه ای که کودک برای رفتار‌ها خود دچار اضطراب شود، می‌توانند زمینه ای برای ابتلا به اختلال جدایی فراهم کنند.

• دلبستگی ناایمن: دلبستگی، ارتباطی است که بین کودک و مراقب او شکل می‌گیرد. هر چه قدر مراقب کودک، در زمان نوزادی بیشتر در کنار او باشد و نیاز‌های او را پاسخ دهد، وابستگی ایمن تری شکل می‌گیرد. در مقابل وابستگی ایمن، وابستگی نا ایمن وجود دارد که از عوامل اصلی شکل گیری اختلال اضطراب جدایی در کودکان است.

عوارض اضطراب جدایی در کودکان

این اختلال موجب پریشانی و بروز مشکلات در برقراری رفتارهای اجتماعی می شود.

اختلالات همراه با اضطراب جدایی شامل موارد زیر است:

• افسردگی

• وسواس فکری

• حملات هراس

• اختلال اضطراب اجتماعی

• سایر اختلالات اضطرابی، مانند اختلال اضطراب عمومی

این اضطراب می تواند فعالیت های عادی کودک را محدود کند. کودک ممکن از هم سن و سالان و دوستان خودش جدا شده و در حفظ روابط دوستی مشکل پیدا داشته باشد. علاوه بر آن، بسیاری از دانش آموزان مبتلا به اضطراب، افسرده، بی انگیزه و گوشه گیر به نظر می رسند. این عوامل روی میزان یادگیری آن ها تاثیر منفی می گذارد.

این دانش آموزان علاوه بر اجتناب از مدرسه، بیشتر در مورد فعالیت های خود دروغ می گویند. حتی احتمال دارد درگیر رفتارهای پرخطر مانند استفاده از مواد مخدر یا الکل شوند.

نحوه مدیریت اضطراب جدایی در كودكان

اگر اضطراب جدایی در كودكان در فرزند شما طبیعی و نرمال است و در زندگی شخصی او مشکل خاصی به وجود نمی آورد، شما می توانید با انجام توصیه های زیر روند جدایی را در کودکان تسهیل نمایید:

• جدا بودن را تمرین کنید: برای عادت دادن تدریجی کودکان به جدایی، می توانید به صورت مقطعی جدایی های کوتاه مدتی بین خود و کودتان ایجاد کنید. مسافرت های کوتاه مدت و استفاده از پرستار کودک به کاهش اضطراب جدایی در كودكان کمک می کند.

• برای جدایی آگاهانه از کودکان، زمان بندی مناسبی داشته باشید: برای مثال زمان قبل از خواب کودک و یا غذا خوردن او زمان مناسبی برای غیبت شما نیست. کودک در این زمان ها بیشتر از هر زمان دیگری به شما نیاز دارد. بنابراین سعی کنید زمان های مناسب برای تمرین جدایی را شناسایی و برای آن برنامه ریزی کنید.

• یک آئین و عادت خداحافظی سریع بین خود و کودکان ایجاد کنید: آئین ها و عادت ها هرچه قدر هم که کوچک باشند، برای کودکان آرامش بخش هستند. یک بوسه کوتاه، درست کردن یک علام قلب با دست و یا یک چشمک کوچک هنگام خداحافظی می تواند تبدیل به آئین خداحافظی شما شود.

• خداحافظی را زیاد طولانی نکنید: هنگام خداحافظی به کودک خود بگویید که کجا می روید و به او این اطمینان را بدهید که زود برخواهید گشت. خداحافظی کردن را تبدیل به یک مراسم طولانی نکنید تا در ذهن کودک امر عادی جلوه کند.

• وعده های خود را فراموش نکنید: اگر به کودک خود قول داده اید تا سر ساعت مشخصی منزل باشید، حتما به وعده خود عمل کنید. این کار موجب می شود تا کودک هنگام جدایی مطمئن باشد که شما باز خواهید گشت.

• پرستار فرزند خود را تغییر ندهید: اگر برای مراقبت و نگهداری از کودک خود از خدمات پرستاران کودک استفاده می کنید، بهتر است که برای کاهش اضطراب و یا اطمینان بخشی از دلبستگی های کودک خود، پرستار فرزند خود را تغییر ندهید.

• برنامه های ترسناک تلوزیون را به حداقل ممکن برسانید: اگر کودک شما تلوزیون می بیند بهتر است برنامه های ترسناک آن را از لیست برنامه های او حذف کنید.

• تسلیم نشوید: در مواردی که کودکان برای ماندن شما پافشاری می کنند، سعی کنید با اطمینان بخشی از بازگشت خود فرزندتان را آرام نگهدارید و به راحتی تسلیم خواسته های او نشوید.

• هنگام بی قرار کودک او را سرزنش نکنید: سعی کنید مشکل کودک را درک کنید. با گفتن عباراتی مانند "مثل بچه ها نباش" او را مضطرب تر نکنید.

• خلاقیت داشته باشید: به عنوان والدین کودک شما بهتر از هر کسی دیگری می دانید کودک شما چه طور تحت تاثیر آموزش مثبت قرار می گیرد. برای مثال می توانید برای کودک داستان تعریف کنید. داستان کودکی که یک روز پدر و مادرش از خانه برای مهمانی بیرون رفتند و با طی ماجراهایی در نهایت به منزل بازگشتند. با انجام توصیه های ذکر شده می توانید اضطراب جدایی در كودكان که به صورت عادی و طبیعی باشد را بهتر مدیریت کنید. اما اگر با انجام تمامی این نکات باز هم این مساله برای کودک شما تکراری به نظر می رسد اضطراب جدایی در كودكان به صورت یک اختلال جدی در او بروز کرده است.

  برخورد صحیح با اختلال اضطراب جدایی کودکان

در ابتدا باید سعی کنید تا خود آرام و به دور از هر استرسی باشید و مدیریت استرس داشته باشید زیرا اضطراب و استرس شما به فرزندتان نیز منتقل می‌شود. به احساسات کودک خود احترام بگذارید و با متوسل شدن به زور، کودک را از خود جدا نکنید. باید تا می‌توانید فرزندانتان را برای شرکت در کارهای گروهی و بازی کردن با دوستان هم سن و سالش تشویق کنید تا با اینکار به تدریج اضطراب جدایی کودک کاهش یابد و در کنار تشویق  خود، از تلاش‌های او برای پیوستن به جمع دیگران تمجید کنید.

علاوه بر این هرگز به کودک خود دروغ نگویید به طور مثال وعده بازگشت یا عدم ترک محیط در صورتی که انجام نگیرد اضطراب او را بیشتر می‌کند. برای آنکه بتوانید جدایی را با کودک خود تمرین کنید بهتر است از محیط خانه شروع کنید چراکه کودک آشنایی بیشتری با این محیط دارد. سپس با مدت زمان کوتاه و با فاصله زمانی اینکار را شروع کرده و به مرور زمان را افزایش دهید. در این راستا بهره بردن از مشاوره کودک می‌تواند به شما کمک کننده باشد.

درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان

روانپزشک کودک، روانشناس کودک یا متخصصان مغز و اعصاب کودکان می توانند اختلال اضطراب جدایی را تشخیص بدهند و درمان کنند. این پزشکان اطلاعات را از خانه، مدرسه و حداقل یک ملاقات بالینی به این منظور تشخیص می دهند. به خاطر داشته باشید که کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، غالباً شکایات جسمی دارند که ممکن است نیاز به ارزیابی پزشکی داشته باشند.

متخصصان می توانند علائم جسمی را شناسایی و به فرزند شما کمک کنند تا راهکارهای مقابله و راه حل های حل مسئله را پرورش دهد. درمان حرفه ای برای اختلال اضطراب جدایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• گفتگو درمانی: گفتگو درمانی روشی برای بیان احساسات کودک است. برخورد با کسی که با همدلی گوش کند و فرزند شما را به سمت درک اضطراب خود راهنمایی کند، می تواند یک درمان قدرتمند باشد.

• بازی درمانی: استفاده از بازی درمانی روشی متداول و مؤثر است که باعث می شود بچه ها در مورد احساسات خود صحبت کنند.

• مشاوره برای خانواده: مشاوره خانواده می تواند به فرزند شما در مقابله با افکاری که باعث اضطراب آنها می شود کمک کند، در حالی که شما به عنوان والدین می توانید به فرزندتان در یادگیری مهارت های مقابله کمک کنید.

• مشاوره در مدرسه:  یکی دیگر از روش هایی که برای درمان علائم اضطراب جدایی به کار می رود، مشاوره در مدرسه است. این کار کمک می کند تا بتوانید علائم اضطراب جدایی در کودکان را در محیط مدرسه و اجتماع به حداقل برسانید.

• دارو درمانی: برای درمان اختلال های شدید اضطراب جدایی در کودکان، می توان از دارو نیز استفاده نمود. درمان دارویی باید به همراه سایر روش های درمان علائم اضطراب جدایی در کودکان مورد استفاده قرار گیرد.