بارش فکری چیست و چه انواعی دارد؟! با قوانین بارش فکری آشنا شوید

بارش فکری

بارش فکری یا طوفان فکری، به انگلیسی Brain storming ، معروف ترین تکنیک پرورش خلاقیت در جهان است.

 بارش فکری در حقیقت یک روش یا تکنیک برای حل مسئله است و به واسطه این روش می توان با مطرح کردن انواع ایده ها و راهکارها، بهترین را انتخاب کرد.

قدمت بارش فکری به زمانی بر می گردد که انسان های نخستین برای سازگاری بیشتر با محیط و خلق مصنوعات جدید به طور ناآگاهانه از آن استفاده می کردند. در واقع می توان گفت از زمان ظهور خلاقیت، بارش فکری هم وجود داشته اما انسان ها اسمی روی آن نگذاشته بودند و به موشکافی جزئیات این روش نپرداخته بودند.

صاحب نظران الکس آزبورن را اولین توسعه دهنده مفهوم بارش فکری در امر تجارت می دانند. در سال 1941 الکس آزبورن که یک مدیر تبلیغاتی بود به اهمییت تکنیک های خلاقانه در موفقیت پی برد. وی در کتابی که سال 1952 نوشت ادعا کرد: در هر زمینه ای از جمله تجارت کیفیت کوچینگ شغلی یا رهبری به قدرت خلاقیت وابسته است. به عقیده آزبورن این تکنیک فقط برای تولید ایده های جدید انجام نمی شود. یکی از اهداف مهم آن جدا شدن انتقاد از تخیل است به طوری که تخیل بتواند آزادانه از چارچوب ها گذشته و مرز ها را بشکند. یکی از کارهای تاثیر گذاری که آلکس آزبورن انجام داد تهیه و تدوین قوانینی برای تکنیک بارش فکری بود.

قانون های بارش فکری

جلسات بارش فکری، چهار قانون اصلی دارد که باید توسط همه ی شرکت کنندگان رعایت شود. این چهار قانون عبارتند از:

کمیت ایده ها مهم تر از کیفیت آن هاست

بر طبق این قانون، هر چه تعداد راه حل ها و روش های پیشنهادی بیشتر باشد، بهتر است. هر چه ذهن انسان برای پیدا کردن جواب های بیشتر به تکاپو بیفتد، راه حل های خلاقانه تری را کشف خواهد کرد. ازین رو کمیت در جلسات بارش فکری از ارزش زیادی برخوردار است. در جلسات بارش فکری ، کیفیت پاسخ ها و ایده ها مورد ارزیابی قرار نمی گیرد و حتی مهم نیست ایده ای که مطرح می شود، قابلیت اجرا شدن دارد یا خیر! بلکه تعداد ایده هایی که به ثبت می رسد ارزشمند است. معمولا در یک جلسه بارش فکری از شرکت کنندگان می خواهند که بیش از پنجاه روش و راه حل ارائه دهند که البته این مساله به تعداد نفرات شرکت کننده، بستگی دارد.

ایده ها مورد قضاوت قرار نمی گیرند

برای بروز خلاقیت، ذهن باید آزاد و رها باشد. بنابراین نباید ذهن را درگیر این مساله کرد که ایده ای که ارائه می دهد، کاربردی هست یا خیر. هر شرکت کننده در جلسه بارش فکری آزاد است هر ایده ای به ذهنش می رسد را، صرف نظر از درست بودن یا غلط بودن، بیان کند. شرکت کنندگان در بیان نظرات و ایده های خود، کاملا آزادند و نباید مورد قضاوت سایر شرکت کنندگان قرار بگیرند.

از ایده های دور از ذهن، استقبال بیشتری می شود

هدف یک جلسه بارش فکری، بروز خلاقیت و کشف راه های جدید است. در بارش فکری، مغز اجازه دارد، ایده های خنده دار و دور از منطق را نیز ارائه دهد. اتفاقا ایده های عجیب و خنده دار، مورد تشویق بیشتری قرار می گیرند! چرا که ممکن است، از درون ایده های خنده دار و غیر ممکن، روشی کاربردی ابداع شود. بنابراین در روش بارش فکری، هر چه ایده ذهنی عجیب تر باشد، استقبال بیشتری از آن خواهد شد.

ایده های می توانند با یکدیگر ترکیب شوند و ایده ی جدیدی ثبت شود

در جلسات بارش فکری می توان ایده های ارائه شده و ثبت شده در تخته اتاق را ترکیب کرد و ایده ی جدید از دل آن ساخت و آن را ارائه داد.

بارش فکری موثر

برای اینکه به موثرترین شکل ممکن پروسه بارش فکری را طی کنید، نیازمند آماده‌سازی خواهید بود. علاوه بر دنبال کردن خط مشی بالا راجع به یافتن زمان و مکان مناسب برای جلسات، لازم است این را نیز بدانید که چطور قادر به هدایت خود یا گروه خود در تمام پروسه خواهید بود.

در ادامه به چهار گامی پرداخته‌ایم که باعث می‌شوند جلسات بارش فکری انفرادی یا گروهی شما تا جای ممکن بهینه و ثمربخش گردند.

قدم اول: آماده‌سازی گروه

حتی اگر خودتان به تنهایی مشغول به کار هستید هم باید برای بارش فکری آماده شوید. یک مکان مناسب برای کار انتخاب کنید و اگر به صورت گروهی کار می‌کنید، به دیگران هم راجع به محل مورد نظر خبر بدهید. از سوی دیگر، به افراد ناآشنا توضیح دهید که بارش فکری چیست و چگونه کار می‌کند.

ایده کلی این است که بتوانید تمام اعضا را در چارچوب ذهنی درست قرار دهید. موضوع راجع به پیش بردن یک پروژه یا دستیابی به هدفی مشخص نیست. شما خیلی ساده در حال تولید، کنار گذاشتن یا ادغام ایده‌های گوناگون هستید. هدف از برگزاری جلسات طوفان فکری همین است و بس.

قدم دوم: مسئله را تشریح کنید

گام بعدی شما حصول اطمینان از این است که تمام افراد حاضر در جلسه ذهنیتی درست راجع به بارش فکری دارند. مسئله‌ای که امیدوار به رسیدگی به آن هستید را به خوبی تشریح کنید تا همه در مسیری یکسان قرار بگیرند. در اینجا هدف این است که مطمئن شوید همه به سمت راهکاری رایج و یکسان حرکت می‌کنند. دلتان نمی‌خواهد که مکالمات یا ایده‌ها خیلی زود از کنترل خارج شده و به فرعیات بپردازند.

همانطور که بالاتر اشاره کردیم، ایده خوبی است که به استقبال از ایده‌های به نظر دیوانه‌وار بپردازید. اما همین ایده‌ها در عین حال باید اساسی مستحکم داشته‌ باشند تا به سمت هدفی که آن را دنبال می‌کنید حرکت کنند. وظیفه شما است که مطمئن شوید همه اعضا مسئله‌ای که در صدد برطرف‌سازی یا رسیدگی به آن برآمده‌اید را درک کرده‌اند. می‌توانید با توصیف اینکه چه راهکارهایی در گذشته جواب داده‌اند یا نداده‌اند اعضای گروه را آماده کنید و بگذارید همه بدانند که می‌توانند ایده‌ها و پیشنهادات خود را آزادانه مطرح کنند.

ممکن است بخواهید قوانین بارش فکری را روی کاغذ آورده و در جایی قرار دهید که تمام اعضا قادر به مشاهده آن باشند. به این ترتیب، همه می‌دانند که در جریان جلسه طوفان فکری باید چه رفتاری از خود نشان دهند.

گام سوم: بحث را هدایت کنید

به محض اینکه مسئله مورد نظر خود را تشریح کردید، جلسه بارش فکری را آغاز کرده و از هر یک از اعضای تیم بخواهید یک ایده را با دیگران به اشتراک بگذارد. نباید انتظار داشته باشید که راهکار مناسب در راند نخست یافته شود و در عوض می‌خواهیم افراد را به حرف زدن و اشتراک‌گذاری ایده‌ها ترغیب کنیم.

همینطور که جلسه بارش فکری ادامه می‌یابد، وظیفه شما این است که گفتگو را در مسیر صحیح نگه داشته و قوانین را به افراد یادآور شوید. حتی با اینکه بارش فکری اساسا پروسه‌ای نسبتا غیر رسمی به حساب می‌آید، اما اگر تمام افراد تمرکز خود را حفظ کرده و آنچه در ذهن دارند را به اشتراک بگذارند به نتایجی ثمربخش دست خواهید یافت.

گام چهارم: دست به کار شوید

دیر یا زود، جلسه بارش فکری شما باید بالاخره به پایان برسد. بنابراین لازم است تصمیم بگیرید کدام ایده‌ها شکلی بهتر دارند و کار را با همان راهکارها پیش ببرید.

شاید برای مثال راهی برای برطرف‌سازی یک مشکل در بازاریابی کسب‌وکار یافته یا شاید ایده محصول آنلاین بعدی خود را پیدا کرده باشید. فارق از اینکه سوژه جلسه طوفان فکری چیست، باید به گونه‌ای به پایان برسد که قادر به بالا زدن آستین‌ها و دست به کار شدن باشید.

بارش فکری فردی

گرچه این روش بیشتر به صورت گروهی انجام می شود اما برای افرادی که دوست دارند به تنهایی ایده پردازی کنند هم کارآمد است. برای بارش فکری فردی فقط لازم است قدم های زیر را دنیال کنید:

1. یافتن محیط مناسب: ابتدا به دنبال محیطی بگردید که سطح خلاقیت را در شما افزایش می دهد. بعضی از افراد با گوش کردن یک موسیقی بی کلام می توانند ایده پردازی کنند، بعضی ها با رفتن به طبیعت و نشستن کنار آب خلاق می شوند، بعضی دیگر باید حتما درر یک محیط تخصصی مانند اتاق کار قرار بگیرند تا بتوانند تکنیک های خلاقیت را اجرا کنند. بستگی به شما دارد که کدام محیط را برای پرورش خلاقیت انتخاب کنید.

2. دنبال کردن مراحل بارش فکری: همانطور که پیش از این متوجه شدید بارش فکری سه مرحله دارد: طرح موضوع، بارش فکری و در نهایت انتخاب نهایی. در تمام این مراحل یادداشت کردن را فراموش نکنید چرا که یافته های ذهنی فرار هستند و به راحتی فراموش می شوند.

3. اشتراک گذاری: پس از این که با کمک این روش ایده های برتر خود را یافتید بهتر است با چند متخصص در این زمینه مشورت نمایید. شاید شما در بررسی ایده ها به چند ایده فوق العاده برسید و در انتخاب بهترین ایده دچار تردید شوید. در این وضعیت نیز مشورت گرفتن می تواند مفید واقع شود.

بارش فکری گروهی

زمانی که در فرایند بارش فکری دو نفر یا بیشتر روی ساخت ایده های جدید کار کنند، این به صورت گروهی شکل می گیرد. بارش فکری گروهی یک روش محبوب در سازمان های خلاق است. مدیران موفق می دانند که برای رسیدن به یک ایده جدید یا یافتن پاسخ یک مسئله بهتر است با نیروی انسانی خود تعامل فکری پیدا کنند.

جلسات آن معمولا جلساتی جذاب و دوست داشتنی برای کارمندان هستند چرا که در این جلسات می توانند نظرات خود را بدون هیچ ترسی بیان نمایند و با همکاران خود تعامل بیشتری برقرار کنند. تحقیقات نشان داده که معمولا این تکنیک گروهی موفق تر از انفرادی است چرا که ذهن های متفاوت می توانند ایده های خلاق بیشتری را ارائه کنند.

روند این تکنیک گروهی نیز مانند  انفرادی است. شما جلسه ای تشکیل می دهید، موضوعی را مطرح کرده و ایده های متعدد در این باره ارائه می دهید. سپس بهترین ایده ها را انتخاب کرد و به پرورش آن ها می پردازید. اما در جلسات گروهی بارش فکری به دلیل وجود نظرات مختلف و افراد متعدد بهتر است چند نکته را در نظر داشته باشید:

1. برای جلسه یک مجری انتخاب کنید. مهم ترین مسئولیت مجری این است که ایده های ارائه شده را روی یک تخته وایت برد یادداشت کند تا تمام افراد به آن دسترسی داشته باشند. همچنین مجری جلسه بارش فکری باید نظم جلسه را حفظ کند، به همه فرصت حرف زدن بدهد و از بروز هرگونه قضاوت روی ایده ها جلوگیری نماید. برای کسب اطلاعات بیشتر مطالعه مقاله «چگونه فکر خود را آزاد کنیم» پیشنهاد می شود.

2. تمام اعضای جلسه باید تشویق شوند تا ایده ای خو د را با دیگران در میان بگذارند. اگر روند جلسه به صورت داوطلبی باشد فقط چند نفر ابراز نظر می کنند اما اگر به صورت نوبتی به همه امکان صحبت کردن داده شود تمام افراد مجبور می شوند ایده پردازی کنند و ایده های جدید ارائه کنند.

3. اگر فکر می کنید که افراد حاضر در جلسه به هر دلیلی نمی توانند به راحتی ایده های خود را ارائه کنند، به هر نفر چند تکه کاغذ کوچک بدهید و از آن ها بخواهید ایده های خود را روی آن بنویسند و درون جعبه بیندازند. به این ترتیب افراد بدون هیچ ترس و سانسوری ایده های خود را بروز می دهند.

بارش فکری در زمینه های مختلف

این تکنیک در زمینه های مختلف می تواند راهگشا باشد. در ادامه به برخی از این زمینه ها و کارکرد بارش فکری در آن ها می پردازیم:

بارش فکری و حل مسئله

مسئله ها و سوال های زندگی انسانی مانند مسئله های ریاضی نیستند که فقط با یک روش مشخص حل شوند. برای حل کردن مسئله های زندگی انسانی شما نیاز به خلاقیت دارید. مثلا مسئله فعلی شما این است که چطور می توانید رابطه عاشقانه خود را پیشرفت دهید. برای این مسئله هم می توانید از این روش استفاده کنید.

بارش فکری و ایده پردازی

بارش فکری همان نیرویی است که موتور خلاقیت را روشن می کند. اگر می خواهید کسب و کار جدیدی راه بیندازید یا به دنبال یک روش نوآورانه هستید که به درد شما می خورد. اکثر ایده های جدید که در جهان امروز ما وجود دارند حاصل یک طوفان فکری موفق بوده اند.

بارش فکری و نویسندگی

خوشبختانه مولفان کتب درسی، روش بارش فکری را در کتب نگارش دانش آموزان جای داده اند. یادگیری این روش و اجرای آن در امر نویسندگی می تواند باعث بروز نوآوری و خلاقیت در نوشتن شود. روند این تکنیک در نویسندگی ساده است: ابتدا یک کلمه را تحت عنوان موضوع انتخاب می کنید سپس نزدیک ترین کلمات و دورترین کلمات مربوط به آن را یادداشت می کنید. حالا فقط لازم است یک ارتباط معنایی بین کلمات پیدا کنید و شروع به نوشتن نمایید.  

فواید تکنیک بارش فکری

بارش فکری یک روش سازمان دهی شده و علمی برای افزایش خلاقیت است. اما جالب است بدانید افزایش خلاقیت تنها چیزی نیست که پس از اجرای آن به آن می رسید. این تکنیک چه به صورت فردی انجام شود و چه به صورت گروهی اثرات مثبت فوق العاده ای روی فرد و سازمان می گذارد. در ادامه با برخی از اثرات مثبت آن آشنا می شوید:

• جدا شدن تفکر انتقادی از تفکر خلاق

• بالا رفتن روحیه کار تیمی و افزایش صمیمیت بین اعضای یک ارگان

• افزایش توانمندی های فکری نیروی انسانی

• به وجود آمدن ایده های دومینو وار به وسیله جرقه ای که ارائه یک ایده ایجاد می کند

• احساس امنیت و آزادی بیشتر فرد در گروه به دلیل عدم قضاوت ایده ها

• افزایش قدرت تخیل و تصور

• تقویت اعتماد به نفس در افراد درونگرا به دلیل ارائ نظرات بدون ترس از طرد شدن یا مورد قضاوت قرار گرفتن

• ساخت ایده های جدید و بزرگ

• یادگیری اولویت بندی و انتخاب بهترین ایده ها

بارش فکری یکی از تکنیک های خلاقیت و ایده پردازی است که در بسیاری از سازمان ها و مراکز از آن استفاده می شود. اما اجرا و کاربرد درست می تواند نتیجه خوبی در پی داشته باشد.