فراموشی تلخ: آلزایمر و تلاش برای بازگرداندن خاطرات گمشده

آلزایمر

آلزایمر نوعی اختلال عملکرد مغزی است که در آن بتدریج توانایی های ذهنی بیمار تحلیل می رود و مشخصا فرد دچار نوعی اختلال حافظه می شود که شروع و پیشرفت تدریجی دارد. در اوایل بیماری حافظه کوتاه مدت مختل شده و باگذشت زمان و پیشرفت بیماری، حافظه بلند مدت نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

آلزایمر شایعترین علت دمانس (زوال عقل) در سنین بالاست و غالبا در افراد بالای ۶۵ سال بروز می کند اگه نوع زود رس آن با شیوع کمتر از سنین پایین تر شروع می شود. در سیر بیماری، شخص دچار توهم و هذیان گویی نیز می شود. مثلا فکر می کند همسرش به او خیانت کرده و یا همسایگان و‌ پرستارش قصد آسیب به او رادارند. گاهی والدین فوت شده را می بیند و باور به زنده بودن آنها دارد.

پنج درصد جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر به بیماری آلزایمر متوسط تا شدید مبتلا هستند. و این درحالیست که ۱۰ تا ۱۵ درصد سالمندان در همین گروه سنی از بیماری آلزایمر خفیف رنج می برند.

مراحل بیماری آلزایمر

مرحله یک: بدون اخلال

در این مرحله، بیماری آلزایمر قابل تشخیص نبوده و مشکلات حافظه یا علائم دمانس قابل تشخیص نیستند.

مرحله دو: زوال بسیار خفیف

بیمار ممکن است مشکلات حافظه‌ای جزئی داشته باشد یا برخی چیزها را در اطراف منزل گم کند، البته نباید کاهش حافظه ناشی از افزایش سن را به عنوان آلزایمر شناسایی کرد.

مرحله سه: زوال خفیف

در این مرحله، بیمار از مشکلات شناختی و مشکلات حافظه رنج می‌برد. بیماران در مرحله 3 با بسیاری از موارد زیر مشکل دارند:

• پیدا کردن لغت مناسب در هنگام صحبت کردن

• به خاطر سپردن نام افراد جدید

• برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی

افراد مبتلا به آلزایمر که در مرحله 3 قرار دارند، ممکن است اموال شخصی خود از جمله اشیای گران‌قیمت خود را گم کنند.

مرحله چهار: زوال متوسط

در این مرحله از آلزایمر، علائم بیماری آلزایمر مشهود می‌شوند. بیماران در این مرحله از بیماری مشکلات زیر را دارند:

• مشکل در انجام محاسبات ساده

• فراموش کردن خاطرات زندگی شخصی

• اختلال در حافظه کوتاه‌مدت (برای مثال به یاد نمی‌آورند که صبحانه چه خورده‌اند)

مرحله پنج: زوال نسبتاً شدید

در مرحله پنجم بیماری آلزایمر، بیمار برای انجام کارهای روزمره خود به کمک نیاز دارد. افراد در این مرحله موارد زیر را تجربه می‌کنند:

• گیجی و سردرگمی شدید

• ناتوانی در یادآوری مسائل ساده مربوط به خود مانند شماره تلفن

• مشکل داشتن در پوشیدن لباس مناسب

مرحله شش: زوال شدید

بیماران در مرحله ششم بیماری آلزایمر به مراقبت و نظارت مدام نیاز داشته و باید مراقبت‌های حرفه‌ای از آن‌ها به عمل آید.

مرحله هفت: زوال بسیار شدید

مرحله هفتم آخرین مرحله بیماری آلزایمر است. از آنجا که بیماری آلزایمر یک بیماری لاعلاج است، بیماران در این مرحله نزدیک به مرگ هستند. در مرحله هفتم بیماری آلزایمر بیماران توانایی خود را در واکنش به محرک‌های محیط و ارتباطی از دست می‌دهند.

علائم و نشانه های بیماری آلزایمر

کاهش شناختی باید حداقل در دو ناحیه از پنج علامت ذکر شده در زیر، باشد:

1. کاهش توانایی در به خاطرسپاری و به یاد آوردن اطلاعات جدید، که می تواند به عنوان مثال باعث شود:

• سوالات و یا مکالمات تکراری

• گم کردن وسایل شخصی

• فراموش کردن حوادث یا قرار ملاقات ها

• گم شدن در یک مسیر آشنا

2. اختلالات در استدلال، وظایف پیچیده و انجام قضاوت، به عنوان مثال:

• درک نادرست از خطرات ایمنی

• ناتوانی در مدیریت امور مالی

• توانایی تصمیم گیری ضعیف

• ناتوانی در برنامه ریزی

• ناتوانی در انجام فعالیت های پیچیده یا متوالی

3. اختلالات تجسمی که به عنوان مثال، به علت مشکلات بینایی چشم وجود دارد که از این قرار می تواند باشد:

• ناتوانی در تشخیص چهره یا اشیای مشترک و یا یافتن اشیاء در نمای مستقیم

• ناتوانی در استفاده از ابزارهای ساده، به عنوان مثال، برای پوشیدن لباس

4. اختلال در صحبت کردن، خواندن و نوشتن، به عنوان مثال: دشواری در یافتن کلمات در حال صحبت کردن، تردید در صحبت کردن، املای خطادار

5. تغییرات در شخصیت و رفتار، به عنوان مثال: تغییرات رفتاری خارج از شخصیت، از جمله آشفتگی، بی تفاوتی، اجتماع گریزی یا عدم علاقه، انگیزه یا ابتکار

• از دست دادن حس همدلی، حس اجبار، وسواس یا رفتار اجتماعی غیر قابل قبول

• اگر تعداد و شدت علائم زوال عقل را تایید کند، عوامل زیر می توانند آلزایمر را تأیید کنند.

• شروع تدریجی، ماه ها تا سال ها، به جای ساعتها یا روزها طول می کشد.

• بدتر شدن سطح طبیعی شناخت فرد در موقعیتهای خاص.

• اگر علائم در طول ساعت یا روز شروع می شود یا بدتر می شود، باید فوری به پزشک مراجعه کنید، زیرا این می تواند شروع یک بیماری حاد باشد.

• از دست دادن حافظه در آلزایمر بیشتر احتمال دارد که یک نشانه برجسته باشد، به خصوص در زمینه یادگیری و فراخوانی اطلاعات جدید.

• مشکل در تکلم نیز می توانند یک نشانه کلیدی اولیه باشد، برای مثال، تلاش برای پیدا کردن کلمات مناسب.

اگر نقایصی متضاد و برجسته تر باشد، این موارد عبارتند از:

• ناتوانی در تشخیص اشیا و چهره

• مشکل درک بخش های جداگانه ای از یک صحنه در یک زمان

• مشکل با خواندن متن، که این اختلال تحت عنوان الکسیا شناخته شده است.

• مهمترین نقص در اختلال عملکرد اجرایی و استدلال، قضاوت و حل مسأله است.

سایر علائم اولیه آلزایمر:

در سال 2016، محققان یافته های خود را ارائه کردند، که نشان می دهد تغییر در حس شوخ طبعی ممکن است نشانه زودرس آلزایمر باشد. تحقیقات اخیر نشان می دهد که ویژگی های آلزایمر، مانند ضایعات مغزی، ممکن است در نیمه عمر وجود داشته باشد، حتی اگر علائم این بیماری تا چند سال بعد نباشد.

• کاهش شنوایی

• اثر انگشت غیر طبیعی

• از دست رفتن حس بویایی

• افسردگی

• اختلال فضای بینایی

مراحل پیشرفت آلزایمر می تواند به سه مرحله اصلی تقسیم شود:

1. قبل از ظهور علائم

2. اختلال شناختی خفیف، وقتی علائم خفیف است

3. زوال عقل

علاوه بر این، انجمن آلزایمر هفت مرحله را در پی یک زنجیره کاهش شناختی، بر اساس شدت علائم توصیف می کند. این مقیاس از حالت بدون زیان، از طریق کاهش شدید، در نهایت به "کاهش بسیار شدید" رسیده است. تشخیص معمولا تا مرحله چهار مشخص نمی شود، که این مرحله به عنوان "آلزایمر" خفیف یا زودرس توصیف می شود.

علل ابتلا به بیماری آلزایمر

دلیل اصلی ابتلا به بیماری آلزایمر هنوز شناخته نشده است، البته برخی از عواملی که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد عبارتند از:

• افزایش سن

• سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری آلزایمر

• آسیب‌دیدگی‌های شدید سر در گذشته

• عوامل مربوط به سبک زندگی و عوارضی که به دلیل بیماری‌های قلبی عروقی ایجاد می‌شوند.

عوارض بیماری آلزایمر

کاهش حافظه، اختلال در قضاوت و دیگر تغییرات شناختی ناشی از آلزایمر ممکن است درمان بیماری های دیگر را در فرد با مشکل مواجه کند. فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است.

• توانایی تشخیص و بیان درد را نداشته باشد. مثلاً درد دندان.

• توانایی تشخیص علائم بیماری های دیگر را نداشته باشد.

• توانایی پیروی از نسخه درمانی تجویز شده را نداشته باشد.

• توانایی توجه به عوارض ناشی از دارو ها و درمان را نداشته باشد.

زمانی که بیماری آلزایمر به مراحل پیشرفته خود می رسد، تغییرات مغز منجر به ایجاد اختلال در کارکرد اندام و فعالیت های جسمانی می شود مانند توانایی بلع، حفظ تعادل، کنترل روده و مثانه. این تغییرات به نوبه خود می توانند فرد را مستعد ابتلاء به دیگر بیماری ها کنند مانند:

• پنومنی و سایر عفونت ها: اشکال در بلع ممکن است سبب آسپیره شدن مواد غذایی یا مایعات به مجاری هوایی و ریه ها شود و منجر به پنومنی (عفونت ریه) گردد. عدم توانایی در کنترل تخلیه مثانه (بی اختیاری ادرار) احتمال دارد فرد را نیازمند استفاده از سوند ادراری نماید که ممکن است منجر به ایجاد عفونت های خطرناک مجاری ادرار شود.

• آسیب های ناشی از زمین خوردن: افراد مبتلا به آلزایمر بسیار مستعد زمین خوردن هستند. زمین خوردن ممکن است منجر به شکستگی شود. به علاوه، زمین خوردن یکی از معمول ترین علل آسیب های شدید سر است.

روش های تشخیصی آلزایمر

امروزه آزمایشی برای تشخیص ابتلاء به آلزایمر وجود ندارد. پزشک از مجموعه بیانات شما و علائمی که به او شرح داده اید و همچنین اطلاعات حاصل از انجام آزمایشات مختلف در مورد ابتلاء به بیماری قضاوت خواهد نمود.

پزشک تقریباً به وضوح می تواند تشخیص دهد که آیا فرد دچار دمانس شده است و آیا این دمانس ناشی از ابتلاء به آلزایمر است یا خیر؟

صحت این تشخیص تنها پس از فوت بیمار و بررسی میکروسکوپیک مغز و مشاهده پلاک ها وساختارهای غیرطبیعی می تواند ثابت شود.

پزشکان در حال حاضر برای تمییز دادن آلزایمر از دیگر اختلالات حافظه معمولاً به یکی از آزمایشات زیر اتکا می کنند:

آزمایشات جسمی و نورولوژیکی

پزشک معمولا از طریق معاینه فیزیکی و بررسی کلی سلامت عصبی موارد زیر را بررسی می کند:

• عکس العمل های عصبی (رفلکس ها)

• توان عضلات و قدرت آنها

• توانایی برخاستن از صندلی و راه رفتن در اتاق

• بینایی و شنوایی

• هماهنگی و تطابق

• تعادل

بررسی های آزمایشگاهی

آزمایش خون می تواند به پزشک در تشخیص علل دیگر محتمل در ایجاد فراموشی و گیجی مانند اختلالات تیروئیدی و کمبود ویتامینی کمک کننده باشد.

بررسی وضعیت ذهنی

ممکن است پزشک برای ارزیابی وضعیت ذهنی فرد، حافظه و مهارت های فکری او را بررسی نماید. آزمایشات مختصر و کوتاه مدت وضعیت ذهنی می تواند در عرض 10 دقیق انجام شود.

آزمایشات عصبی

پزشک ممکن است بخواهد به ارزیابی وسیع تر وضعیت ذهنی و فکری بپردازد. انجام آزمایشات مفصل تر عصبی روانی می تواند تا چند ساعت به طول انجامد. این آزمایشات جزئیات دقیق تری از کارکرد ذهنی به وجود می آورند و امکان مقایسه آن را با افراد هم سن و دارای تحصیلات مشابه فراهم می کنند. این آزمایشات به خصوص در مراحل ابتدایی آلزایمر یا دمانس و همچنین در تشخیص الگوهای تغییرات ناشی از انواع مختلف دمانس بسیار کمک کننده اند. از این طریق پزشک می تواند توانایی فرد را در انجام فعالیت های مهم مانند تصمیم گیری های اقتصادی و درمانی تخمین بزند.

تصویربرداری از مغز

امروزه از تصویرهای مغز بیشتر برای تشخیص تغییرات غیرطبیعی مشهود ناشی از بیماری هایی به جز آلزایمرمانند سکته مغزی، ضربه یا تومورکه ممکن است منجر به تغییرات شناختی شوند استفاده می شود.

تکنیک های تصویر برداری از مغز شامل موارد زیر است:

سی تی اسکن

برای انجام سی تی اسکن فرد بر روی یک تخت باریک که در یک تونل کوچک در حرکت است دراز می کشد. اشعه ایکس، از زوایای مختلف به بدن می تابد و اطلاعات حاصل از آن از طریق کامپیوتر به عکس هایی از لایه های مختلف مغز تبدیل می شود.این روش به طور عمده در تشخیص تومورها، سکته مغزی و آسیب های سر به کار می رود.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی)

در ام.آر.آی از امواج رادیویی در یک میدان قوی مغناطیسی استفاده می شود تا یک تصویر از جزئیات مغز به دست آید. در این روش نیز فرد بر روی تخت دراز می کشد و به درون دستگاه ام.آر.آی که مانند یک تونل باریک است انتقال می یابد. تصویربرداری ام.آر.آی بدون درد است اما چون با سر وصدای زیادی همراه است برخی افراد می ترسند یا آزرده می شوند. ام.آر.آی به طور عمده برای تشخیص مشکلاتی که سبب اختلالات شناختی شده است به کار می رود. ام.آر.آی ممکن است در آینده برای اندازه گیری حجم مغز و مشخص نمودن مناطقی از مغز که در اثر آلزایمر دچار انقباض شده است به کار رود.

توموگرافی پوزیترون (PET)

در اسکن PET یک مایع ردیاب با خاصیت رادیواکتیوتی ضعیف مانند نوع خاصی از قند گلوکز به فرد تزریق می شود و جریان این ماده در مغز از بیرون توسط یک اسکنر ردیابی می شود. فعالیت کلی بخش های مختلف مغز از این طریق نشان داده می شود و مشخص می شود که کدام یک از مناطق مغز عملکرد مناسبی ندارد. اسکنر های جدید PET می توانند پلاک های مرتبط در ایجاد آلزایمر را مشخص نمایند.

راه های درمان بیماری آلزایمر

درمان دارویی

داروهای فعلی آلزایمر به بهبود علائم اختلالات حافظه و تغییرات شناختی کمک می کنند. دو نوع مختلف از داروهایی که برای بهبود علائم شناختی به کار می رود وجود دارد که شامل موارد زیر می باشد:

• مهارکننده های کولین استراز: این داروها سطح یک ماده میانجی بین سلولی که در آلزایمر کاهش می یابد را افزایش می دهد. این داروها برای مدتی علائم بیماری را در افراد تا حدی بهبود می بخشد. کولین استراز هایی که به طور معمول تجویز می شوند شامل دونپزیل(donepezil)، گالانتامین (galantamine) و ریوستیگمین (rivastigmine) می باشند. مهمترین عارضه جانبی این داروها شامل اسهال، تهوع و اختلال در خواب می باشد.

• ممانتین(نامندا): این دارو بر شبکه بین سلولی مغزی دیگری تاثیر می گذارد و سرعت پیشرفت علائم را در آلزایمر متوسط تا شدید کاهش می دهد.

ایجاد فضایی امن و حمایت کننده

یکی از بخش های مهم درمان بیماری آلزایمر ایجاد شرایط مناسب زندگی سازگار با بیماری فرد و نیازهایش می باشد. برای این منظور می توان از توصیه های زیر استفاده نمود:

• جمع نمودن وسایل و مبلمان و فرش های اضافی که منجر به شلوغی و ایجاد مزاحمت می شود.

• نصب نرده و دستگیره های محکم در کنار پله ها و سرویس بهداشتی.

• اطمینان حاصل نمودن از اینکه کفش ها و روفرشی بیمار راحت و محافظت کننده است.

• کاهش دادن تعداد آینه ها: تصویر ها و انعکاس های درون آینه برای افراد مبتلا به آلزایمر گیج کننده و یا حتی ترسناک هستند.

تغییر شیوه زندگی

نتایج تحقیقات در مورد اینکه آیا تغذیه، ورزش و ... می تواند در پیشگیری یا بهبود اختلالات ذهنی موثر باشد یا نه، ضد و نقیض است. اما شیوه زندگی سالم سلامت کلی را بهبود می بخشد بنابراین، در پیش گرفتن یک الگوی زندگی سالم که می تواند شامل موارد زیر باشد مفید به نظر می رسد:

• ورزش منظم: برای سلامتی قلب مفید است و می تواند در پیشگیری از رکود توانایی های ذهنی نیز موثر باشد. همچنین خلق و خو را بهبود می بخشد.

• رژیمی کم چربی و سرشار از میوه ها و سبزیجات: انتخابی دیگر برای سلامت قلب و محافظت از سلامت ذهنی است.

• اسیدهای چرب امگا 3 نیز برای قلب مفیدند: خوردن ماهی های غنی از امگا 3 برای سلامت ذهنی مفید است.

• فعال بودن از نظر اجتماعی و ذهنی باعث می شود فرد رضایتمندی بیشتری از زندگی داشته باشد و به حفظ عملکرد ذهنی کمک می کند.

نکات تغذیه ای

افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است فراموش کنند که غذا بخورند یا علاقه ای برای تهیه غذا نداشته باشند و یا قادر نباشند غذایی تهیه نمایند که ترکیب سالمی داشته باشد. همچنین ممکن است فراموش کنند که به اندازه کافی مایعات بنوشند که این امر می تواند منجر به بی آب شدن بدن و ایجاد یبوست شود.

تهیه معجون ها و پوره های پرکالری و سالم: می توان با استفاده از مخولوط کن از مواد غذایی مختلف مایعی نرم و کرم مانند تهیه نمود و برای غنی سازی چنین غذاهایی(مانند میلک شیک) از پودر پروتئین که در داروخانه موجود می باشد استفاده نمود.

آب، آبمیوه و نوشیدنی های سالم دیگر: باید اطمینان حاصل نمود که بیمار حداقل چند لیوان مایعات در روز می نوشد. از نوشیدنی هایی که حاوی کافئین هستند باید اجتناب شود چرا که ممکن است منجر به ناآرامی یا تکرر ادرار شود و یا خواب بیمار را دچار اختلال نماید.

مواد غذایی و ترکیبات مکملی در بازار موجود است که ادعا  می کنند باعث بهبود و درمان آلزایمر می شود که مورد تائید سازمان دارو و غذا نمی باشد چرا که شواهد محکمی برای اثبات اثر آنها یا امن بودن آنها برای سلامتی در دست نمی باشد.

نکات اساسی درمان بیماری آلزایمر

درمان های مکمل

دارو های گیاهی، ویتامین ها و مکمل های مختلفی وجود دارد که ادعا می کنند برای حفاظت از سلامت ذهنی، پیشگیری و یا به تأخیر انداختن آلزایمر مفیدند. سازمان سلامت ملی آمریکا اعلام کرده است که مصرف ویتامین B، C، E، فولیک اسید یا بتاکاروتن بیش از مقدار مورد نیاز هیچ اثر محافظت کننده مفیدی در رابطه با این بیماری ندارد.

اسیدهای چرب امگا 3

سازمان سلامت ملی آمریکا اعلام کرده است که اسیدهای چرب امگا 3 موجود در روغن ماهی به احتمال قوی می توانند در پیشگیری از رکود توانایی های ذهنی نقش داشته باشند.

ویتامین E

برخی از پزشکان بر اساس برخی مطالعات که نشان می دادند ویتامین E می تواند ناتوانی در انجام کارهای روزانه را به تأخیر بیندازد به بیماران مبتلا به آلزایمر ویتامین E تجویز می نمایند. از آنجا که مطالعات دیگر حاکی از آن است که مصرف ویتامین E احتمال مرگ ناگهانی را افزایش می دهد هیچ فردی نباید خود سرانه و بدون تجویز پزشک از این مکمل ویتامینی استفاده نماید.

عصاره جینکو (Ginkgo)

جینکو عصاره ای گیاهی است که ادعا می شود حاوی ترکیباتی است که ممکن است برای آلزایمر مفید باشد. تعداد کثیری از مطالعات نشان داده است که جینکو هیچ تأثیر پیشگیری کننده یا به تأخیر اندازنده آلزایمر ندارد.

این گونه مکمل ها ممکن است با داروها تداخل کنند. فرد باید در مورد مصرف آنها حتماً با پزشک معالجش مشورت نماید و در مورد خطرات احتمالی و فواید آنها اطمینان حاصل کند.