تامین دلیل چیست؟ | مرجع صالح صدور تامین دلیل و زمان آن | مواد قانون مرتبط با تامین دلیل

تامین دلیل یکی از راه های حفظ حقوقِ فردِ خسارت دیده است. برخی مواقع آثار خسارتی که به افراد وارد می‌شود، در طول رسیدگی قضایی، از میان می‌رود و اثبات وارد شدن خسارت بسیار مشکل می‌شود. در چنین مواردی، قانون موضوع "تامین دلیل" را پیش بینی کرده است.

تامین دلیل چیست؟

 تامین دلیل یعنی ثبت و ضبط وقایعی که رخ داده یا حفظ اسناد و مدارک و هر امری که می تواند بعداً به عنوان دلیل در دادگاه مورد استناد و استفاده واقع شود قبل از احتیاج به اثبات آن به منظور حفظ آن در آینده.

گاهی ممکن است اشخاص برای حفظ اسناد و مدارکی که احتمال دارد در آینده بعنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود درخواست تامین دلیل کنند. دلیل چیزی است که اصحاب دعوی برای اثبات دعوی یا دفاع از خودشان به آن استناد می‌کنند و تأمین دلیل به معنی حفظ دلایل موجود برای استفاده از آن‌ها در آینده است و در قالب قرار صادر می‎شود.

در تعریف تامین دلیل در ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است: در مواردی که اشخاص ذی نفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می توانند از دادگاه درخواست تامین انها را بنمایند. مقصود از تامین در این موارد فقط ملاحظه و صورت برداری از اینگونه دلایل است.

مرجع صالح صدور تامین دلیل و زمان آن

بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع صالح برای درخواست این نوع تامین، «شورای حل اختلاف» محلی که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن قرار گرفته‌، تعیین شده و اگر در حوزه مربوطه شورای حل اختلاف نبود، رسیدگی با دادگاه محل است. برای تامین درباره اموال غیر منقول، باید به شورای حل اختلاف محل وقوع ملک مراجعه نمود و برای سایر دعاوی به محل اقامت خوانده مراجعه خواهد شد.

مستند به بند "چ" از ماده 9 قانون شوراهای حل اختلاف، امروزه صدور قرار تامین دلیل در صلاحیت شوراهای حل اختلاف قرار دارد.

به موجب ماده 150 قانون آیین دادرسی مدنی درخواست تامین دلیل می تواند حین رسیدگی و یا قبل از اقامه دعوا صورت گیرد البته در رویه اکثرا پیش از طرح دعوا به تامین دلایل و مستندات می پردازند.

شرایط دادخواست تامین دلیل

بر اساس ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی درخواست تامین دلیل چه کتبی یا شفاهی باید حاوی نکات زیر باشد :

1- مشخصات درخواست کننده و طرف او.
2- موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود.
3- اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است.

انواع تامین دلیل

امکان درخواست تامین دلیل هم در امور مدنی (تامین دلیل حقوقی) و هم امور کیفری (تامین دلیل کیفری) وجود دارد و زمانی که شما بخواهید ادله ای را حفظ نمایید و از تعرض در امان دارید می توانید از طریق تامین دلیل اقدام کنید.

برای مثال زمانی که خودرو شما در تصادف خسارت دیده برای تعیین خسارت می توانید تامین دلیل نمایید و بعد از آن اتومبیل خود را تعمیر کنید و با استناد به تامین دلیل صورت گرفته به طرح دعوای مطالبه خسارت از شخص مقصر بپردازید.
شما به عنوان مستاجر ملک می توانید در زمان تخلیه ملک جهت اثبات تخلیه در تاریخ مقرر قرارداد تامین دلیل نمایید تا مشمول پرداخت خسارات قراردادی یا اجرت المثل ایام تصرف نشوید.
اگر شما به اسناد و مدارکی نیاز دارید که در اختیار ارگان های دولتی یا بانک ها قرار دارد می توانید از طریق تامین دلیل به تامین دلایل و اسناد موجود در آن محل بپردازید.

اعتبار تامین دلیل

منظور از این نوع تامین صورت‌برداری و حفظ آن است و تأثیری بر تایید یا رد ارزش دلیل مورد نظر ندارد. علاوه بر این حتی به معنای پذیرش دلالت یک دلیل بر ادعای مدعی نیز نیست و ممکن است شخصی، چیزی را دلیل اثبات ادعای خود بداند، اما در حقیقت اینطور نباشد. مرجع انجام تامین به صرف ادعای درخواست‌کننده مبنی بر اینکه امری دلیل و مدرک دعوای آینده اوست، قرار تامین را صادر و اجرا می‌کند و دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا باید دلیل مورد نظر مدعی را ارزیابی و در خصوص اعتبار و ارزش آن تصمیم‌گیری کند.

مراحل صدور تامین دلیل

هنگامی که درخواست صدور تامین دلیل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام و به شعبه ای از شورای حل اختلاف ارجاع شد، شما می بایست به عنوان خواهان در شورا حاضر شده تا شعبه مورد نظر به تعیین کارشناس رسمی دادگستری جهت تامین دلایل شما بپردازد که این امر مستلزم پرداخت حق الزحمه کارشناس خواهد بود. کارشناس رسمی دادگستری با حضور در محل پس از بررسی موضوع به اظهارنظر پرداخته و نظر خود را به شعبه ارائه می نماید.

فراموش نکنید که بر اساس ماده 155 قانون آیین دادرسی مدنی، تامین دلیل صرفاً برای حفظ و به ثبات رساندن دلایل موجود است و تشخیص و تعیین میزان ارزش آن در مواردی که به آن استناد می شود، با دادگاه صالح خواهد بود.

براساس ماده 152 قانون آیین دادرسی مدنی در اموری که دارای فوریت است دادگاه می‎تواند بدون احضار طرف مقابل دعوی اقدام به تأمین دلیل نماید، به همین دلیل هنگام ثبت درخواست باید از مسئول خواسته شود که دادخواست فورا رسیدگی شود.

نحوه رسیدگی درخواست تامین دلیل

شوراهای حل اختلاف معمولا قرار تأمین دلیل را بدون رسیدگی خاصی صادر می‌کنند. در مرحله اجرای قرار مزبور مطابق ماده 152 قانون آیین دارسی مدنی مرجع صالح باید طرف مقابل را برای تأمین دلیل احضار کند، جز در مواردی که فوریت دارد.

وفق قانون آیین دادرسی مدنی تامین دلیل توسط دادرس علی‌البدل یا مدیر دفتر دادگاه انجام می‌شود، مگر در مواردی که فقط تامین دلیل مبنای حکم دادگاه باشد که در این صورت قاضی صادر کننده رأی باید شخصا اقدام کند یا گزارش تأمین دلیل موجب وثوق دادگاه باشد.

اما اجرای آن مطابق قانون شورای حل اختلاف، با ارجاع از سوی رییس شورا، توسط یکی از اعضای آن شورا انجام می‌گیرد و اگر نیاز به اظهار نظر فنی باشد، اجرای قرار به کار‌شناس سپرده می‌شود و تنها گزارش اوست که تحت عنوان اجرای قرار در پرونده قرار می‌گیرد.

موارد رد درخواست تامین دلیل

- اگر برای دادخواست به مرجع صالحی مراجعه نشود و یا شرایط مورد نیاز برای درخواست وجود نداشته باشد، قرار رد درخواست صادر می‌شود.

- علاوه بر این در برخی موارد ممکن است درخواست شرایط شکلی مورد نیاز را نداشته باشد و برای مثال هزینه دادرسی پرداخت نشده باشد، در چنین شرایطی هم قرار رد درخواست صادر می‌شود.

- اگر درخواست شرایط ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی را نداشته باشد قرار رد درخواست صادر می‌شود.

- نکته حائز اهمیت این است که تامین دلیل برای حفظ دلایل موجود است و نه برای تحصیل دلیل جدید. در نتیجه اگر برای کسب دلیل جدید درخواست داده شده باشد، قرار رد درخواست صادر می‌شود.

مواد قانون مرتبط با تامین دلیل

ماده 149ـ در مواردی که اشخاص ذی نفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است ، متعذر یامتعسر خواهد شد ، می توانند از دادگاه درخواست تامین آنها را بنمایند . مقصود از تامین در این موارد فقط ملاحظه و صورت برداری از اینگونه دلایل است .

ماده 150 ـ درخواست این موضوع ممکن است درهنگام دادرسی و یا قبل از اقامه دعواباشد .

ماده 151 ـ درخواست آن چه کتبی یا شفاهی باید حاوی نکات زیرباشد :

1- مشخصات درخواست کننده و طرف او .
2- موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود .
3- اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است .

ماده 152 ـ دادگاه طرف مقابل را برای تامین دلیل احضار می نماید ولی عدم حضور او مانع از آن نیست . در اموری که فوریت داشته باشد دادگاه بدون احضار طرف اقدام به این موضوع می نماید .

ماده 153 ـ دادگاه می تواند آن را به دادرس علی البدل یا مدیر دفتر دادگاه ارجاع دهد . مگر در مواردی که فقط تامین دلیل مبنای حکم دادگاه قرار گیرد در این صورت قاضی صادرکننده رای باید شخصا اقدام نماید یا گزارش آن موجب وثوق دادگاه باشد .

ماده 154ـ درصورتی که تعیین طرف مقابل برای درخواست کننده آن ممکن نباشد ، درخواست آن بدون تعیین طرف پذیرفته وبه جریان گذاشته خواهدشد .

ماده 155 ـ تامین دلیل برای حفظ آن است و تشخیص درجه ارزش آن در موارد استفاده ، با دادگاه می باشد