Emotional Manipulation یا آن چه ما آن را «دستکاری احساسی یا عاطفی» می نامیم یک نوع از نفوذ اجتماعی است که در جهت پیشبرد منافع و کنترل و استثمار افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دستکاری احساسی یا عاطفی Emotional Manipulation چیست؟
روابط سالم بر اساس اعتماد، احترام متقابل و امنیت شکل می‌گیرند. هر فرد در یک ارتباط باید احساس کند که ارزشمند است و بدون هیچ قید و بندی پذیرفته شده است و دوست داشته می‌شود. همچنین احساس امنیت کافی را داشته باشد تا بتواند نقاط ضعف و جنبه‌های آسیب‌پذیر خود را نمایان کند.
همه ما روابطی را تجربه می‌کنیم که بسته به موقعیت و زمان به یک ارتباط ایده‌آل و سالم نزدیک و یا از آن دور شده‌اند. اما یک ارتباط قاعدتا همواره در اوج باقی نمی‌ماند و به واسطه تضادها و عادات خاص رفتاری و شخصیتی، اتفاق نظر دائم ممکن نخواهد بود.
برای ابراز درد، ناراحتی، عصبانیت و یا حتی بیان نظر مخالف، گاه رویه ما استفاده از تکنیک‌های تهاجمی و منفعلانه است. برای محافظت از خود و احساس امنیت در یک ارتباط دروغ می‌گوییم و یا از جملات نیش‌دار و مخرب استفاده می‌کنیم. حتی بارها پیش می‌آید که به محض آن‌که کلام از دهان ما بیرون آمد از گفتن آن پشیمان می‌شویم، اما متاسفانه کار از کار گذشته است. آنچه که مسلم است این رویکرد هر مزیتی که برای شخص ما داشته باشد، در پرورش صمیمت و اعتماد متقابل موثر نخواهد بود.
همه ما در تعاملات روزمره تمایل به خودمحوری داریم. اما انسانی که از لحاظ احساسی به بلوغ رسیده است و تفکر سالم دارد، می‌تواند رفتار خود را در مسیر صحیح نگهدارد و در یک مذاکره و حل تعارض، اشتباهات خود را بپذیرد. همچنین توانایی پذیرش نظرات مخالف را داشته باشد، به موقع عذرخواهی کند و رفتاری توام با محبت از خود نشان دهد. سلامت و بالندگی در ازدواج و یا روابط رمانتیک و عاشقانه، روابط با اعضای خانواده و روابط دوستانه در گرو تعهد هر دو نفر بر احترام، اعتماد و امنیت متقابل و بهره‌گیری از هوش هیجانی و احساسی است.
به احتمال زیاد تا به حال، هريک از شما با افرادی که از لحاظ احساسی، کنترل کننده و بازی دهنده هستند رو به رو شده اید. چنين افرادی، از این رفتار ها، برای هموار کردن راه خود، یا برای جلوگیری از گفتن یا انجام دادن عملی توسط شما استفاده می کنند. به چنین کاری دستکاری عاطفی گفته می شود.
با این تکنیک فریبنده (که در مواردی جنبه سواستفاده هم به خود می‌گیرد) سعی می‌شود رفتار و ادراک دیگران را تحت تاثیر و تغییر قرار داد. هر چند که این نفوذ لزوما منفی نیست، مثلا زمانی را در نظر بگیرید که پزشکی جهت درمان و یا تغییر عادات غلط بیمار از این تکنیک بهره می‌گیرد.
این دستکاری می‌تواند نامحسوس و فریبنده باشد، به‌گونه‌ای که شما را گیج کند و یا حتی به صورت آشکارا و بدون حس ترس، شرمندگی و یا حس گناه باشد. در هر صورت دستکاری احساسی و روانی رفتار قابل قبولی نیست و اگر شما اجازه دهید که در رابطه شما ادامه پیدا کند، به مرور سلامت رابطه را از بین برده و موجب می‌شود یک نفر قدرت و کنترل بیشتری بر رابطه داشته و طرف دیگر به مرور اعتماد به نفس خود را از دست بدهد.
شاید تا کنون متوجه نشده باشیم که در ارتباطات خود طعمه این تکنیک شده‌ایم و حتی شاید ما آن شکارچی هستیم که خواسته یا ناخواسته از این ترفند استفاده کرده‌ایم.
دستکاری عاطفی یا بازی دهنده ی عاطفی، می تواند رفتاری بسیار ظریف و فریبنده نشان دهد و شما را شوکه و گیج کند، یا باعث ايجاد ترس و عذاب وجدان در شما شود و عاقبت دوستی، اعتماد، احترام و صمیمیت زیر چکش این دستکاری ها له می شود.
تکنیک های دستکاری عاطفی
1. احساسات شما را کنترل می کنند
این افراد معمولا مسئولیت‌های خود را نمی‌پذیرند و اگر از آنها کاری خواسته شود به گونه‌ای رفتار می‌کنند که شما احساس پشیمانی و یا حس گناه کنید. این افراد، کلمات شما را طوری عوض می کنند که به نفع آن ها تمام شود.
آن ها در پذیرش مسئولیت رفتار خود مشکل دارند، و اگر شما آن ها را به پذیرش دعوت کنید، آن ها داستان را به نحوی عوض خواهند کرد که به شما احساس گناه یا بد بودن بدهند.
برای مثال اگر از این که آن ها در خانه به شما کمک نمی کنند شکایت کنید، آن ها ممکن است بگویند:
عزیزم تو به من نگفتی کمکت کنم! چرا به این فکر نمی کنی که من هم خسته بودم چرا یک بار به این فکر نمی کنی؟
یا ممکن است بگویند: من تا آخر شب کار می کردم می دونم باید به تو کمک می کردم اما من درباره استرس اخیری که دارم بهت گفته بودم تو باید منو درک کنی!
این سبک دستکاری عاطفی، حتی از عذر خواهی نکردن هم بدتر است چرا که نه تنها فرد مورد نظر، از شما عذرخواهی نكرده، بلکه الان شما به خاطر این كه موقعیت را درک نکردید، مقصر هم شناخته شده ايد!
در رویارویی با چنین موقعیتی، اگر احساس کردید که عذر خواهی فرد دروغین یا ناموجه است، ایستادگی کنيد و به جای این که عذاب وجدان را متحمل شوید در حالی که کار اشتباهی نکرده اید، به او اجازه تکرار این رفتار را ندهید و برای او روشن کنید که یک عذر خواهی واقعی، بدون قید و شرط است و با یک تغییر رفتاری، معنا پیدا می کند نه عذر و بهانه تراشی نامعقول!
2. چیزی را می گویند و یک لحظه بعد آن را انکار می کنند
افراد که دستکاری عاطفی می کنند ممکن است به درخواست شما پاسخ مثبت دهند و تعهد کنند که کاری را برای شما انجام دهند، اما وقتی زمان انجام آن کار یا درخواست می‌رسد به راحتی چیزی را که گفته‌اند فراموش می‌کنند و منکر تعهد خود می‌شوند به جز زمانی که در هنگام قول دادن صدای آنها را ضبط کرده باشید یا دست خط و شاهدی از آنها داشته باشید، قاعدتا چیزی را نمی‌توانید اثبات کنید.
در واقع مقصر حافظه بد شماست که چنین وعده‌ای را ثبت کرده است. کنترل‌گرها به خوبی این مهارت را دارند که مکالمه قبلی را به یاد بیاورند در آن تغییراتی به نفع خود انجام دهند و مجدد برای شما پخش کنند و در شما این حس ایجاد شود که شاید واقعا اشتباه متوجه شده‌اید و قول و قراری در کار نبوده است و به مرور این حس بد در شما ایجاد می‌شود که خواسته مضحک و بی‌ربطی داشته‌اید و خود را به چالش می‌کشید.
3. شما را مقصر و گناه‌کار جلوه می‌دهند
آن ها نقاط ضعف شما را پیدا می کنند و به آن ها ضربه می زنند تا بالاخره یا تسلیم شوید یا باعث شوند احساس کنید آدم نفرت انگیز و بدی هستید.
در نهایت دستکاری احساسی یا عاطفی یک رفتار پرخاشگرانه انفعالی است. این افراد پاشنه آشیل عاطفی شما را می‌یابد و با تحریک کردن شما به نتیجه مطلوب خود می‌رسد.
به این مثال ها توجه کنید:
تو بدون من به دیدن فیلم با دوستانت برو من هم در خانه می‌مانم و لباس‌ها را اتو می‌کنم.
همه چیز بنا به درخواست و نیازهای تو در این زندگی شکل می‌گیرد. اگر تو می‌دانستی من از بچگی تا حالا چی کشیده‌ام هرگز از من چنین درخواستی نداشتی.
اگر تو واقعا دوست داری با دوستان قدیمی‌ات به سفر بروی؟ من حرفی ندارم فقط برای من جای تعجب است که چگونه می‌توانی بچه‌ها را این مدت تنها بگذاری!
من استطاعت مالی خرید ماشین جدید را ندارم و مجبورم با همین ماشین لعنتی زندگی کنم. در حقیقت من هرگز سزاوار چیزهای خوب نیستم.
دستکاری کننده های عاطفی به خوبی نقش یک قربانی را بازی می‌کنند و برای تحریک احساسات و ایجاد حس همدردی و همدلی شما از گفتن هیچ کلامی فروگذار نمی‌کنند.
نگران نباشید شما دیوانه نیستید! اين افراد به خوبی بلدند با شما بازی کنند و شما باید جلوی اين اتفاق را بگيريد. به خواسته های منفعلانه ی آن ها توجه نكنيد و با درخواست های آن ها همدردی نکنید. اين افراد بالغ هستند، به آن ها یادآوری کنید که بالغ هستند و می توانند به خوبی با تصمیم ها و اقدامات شما هماهنگ شوند.
4. سعی می کنند مشکلات و سختی های شما را کوچک بشمارند
دستکار کننده های عاطفی به مشکلات شما اهمیتی نمی‌دهند بلکه از مشکلات شما به عنوان پلتفرمی برای نمود مشکلات خود استفاده می‌کنند. شاید مثال‌های زیر به تجربیات شما نزدیک باشد:
مثال اول
تو فکر می کنی که امروز که توی ترافیک گیر کردی خیلی بد بود؟
تا حالا به این فکر کردی که من هر روز باید توی ترافیک باشم و این سال های زیادی از عمرمو تلف می کنه؟ خدا رو شکر کن که فقط امروز توی ترافیک بودی و مجبور نیستی مثل من هر روز با اون سر کنی…”
مثال دوم
وای این خیلی بده که امروز با مادرت دعوات شده اما شاکر باش که مادری داری مادر من مرده! و حتی وقتی که زنده بود من و مامانم صد برابر بیشتر از تو و مادرت دعوا می کردیم، در مجموع انگار هیچ وقت مادر نداشتم وقتی بود اونجوری، الانم که مرده!…
اگر خوب دقت کنید آن ها بحث را به نفع خود تمام می کنند. معمولا سعی می کنند شما را خودخواه و رقت انگیز نشان دهند. آنها رفتار خودشیفته وار خود را تایید نمی کنند و قالب گفتگو را به سختی و درد شما اختصاص نمی دهند.
این افراد سعی می‌کنند که شما فردی خودخواه و مغرور به نظر بیایید در حالی که با خودشیفتگی محرز خود، مکالمه را از حول ناراحتی و مشکل شما منحرف می‌کنند.
در این موقعیت ها شما نمی توانید کار زیادی بکنید، بهتر است راه خود را بکشید و به دنبال شخص دیگری برای گفتگو بگردید که بیشتر به شما اهمیت می دهد. با خود دلسوزانه و بالغانه برخورد کنید و زخم های خود را جلوی افرادی این چنین نگذارید تا آن ها را لگدمال کنند.
5. از تکنیک عقب انداختن استفاده می کنند
این افراد به جای این که مستقیم و صریح باشند، ارتباط برقرار کردن صادقانه را متوقف می کنند و از روش های تهاجمی و منفعلانه استفاده می کنند.
دستکاری کننده های عاطفی به جای رک و صریح بودن رفتاری ناصادقانه و منفعل دارند. زمانی که با آنها در خصوص یکی از مشکلات خود صحبت می‌کنید هر چند که ممکن است صبورانه سکوت کنند و حرف شما را گوش کنند و یا حتی شما را تایید کنند و رفتارهای دلگرم کننده و حمایتی از آنها ببینید، در واقع به جای آن که با شما همدردی کنند و یا پیشنهادات کمک کننده‌ای به شما ارائه دهند، از مشکلات شما به عنوان داستانی برای نقل در محافل دوستانه خود استفاده می‌کنند. این‌گونه افراد دیگری هم ناخواسته از شرایط شما آگاه می‌شوند و یا از شرایط شما به نفع خود استفاده می‌کنند.
آن ها ممکن است حرف های حمایت کننده زیادی بزنند اما در عمل آن ها فاقد رفتار حمایت گرانه هستند. هم چنین از روش های منفعلانه برای بیان این نکته که چقدر از دست شما عصبانی هستند استفاده می کنند روش های مانند اخم کردن، لگد زدن، یا سکوت.
به عنوان مثال همسر شما ابراز می‌کند که بسیار خوشحال است که بعد از ظهر را در منزل به پروژه کاری‌تان می‌رسید و اضافه کار در اداره نمانده‌اید، اما در عمل خانه را به قصد خرید ترک می‌کند و شما را با بچه‌ها در منزل تنها می‌گذارد .حقیقت امر آن است که خانه ماندن شما فرصت مناسبی را برای همسرتان فراهم کرده که به کارهای عقب مانده خود برسد.
برای آرامش ذهنتان هم که شده این چرخه رفتاری آن ها را قطع کنید، احتمالا با واکنش های دفاعی روبه رو خواهید شد. واکنش هایی مانند خشم، اما حداقل او متوجه خواهد شد که شما دست او را خوانده اید. اگر باز هم این رفتار آن ها ادامه داشت باید از مشاور کمک بگیرید یا از آن ارتباط صرف نظر کنید.
6. انرژی فضا را می‌گیرند
دستکاری کننده ها سبک خاصی در راه رفتن داخل یک اتاق دارند، آن ها همراه با قدم هایشان انگار یک ابر تیره را می کشانند. همه ی توجه و تمرکز را می خواهند معطوف به خودشان کنند. هم چنین می خواهند اطمینان حاصل کنند که هر فردی که آن جا است از عصبانیت، ناراحتی و ناراضیتی شان با خبر می شود.
عامه مردم شاید برای همدلی با او تقلا کنند و سوالاتی مانند آیا حالت خوب است؟ و آیا همه چیز خوب است؟ را بپرسند که اینجا دقیقا نقطه شروع تغذیه او از همدردی و انرژی است.
اگر فردی حساس هستید احتمالا هنگام بودن در یک اتاق با این شخص احساس تخلیه انرژی و گیجی به شما دست خواهد داد. چرا باید انرژی و حال خوبتان را تقدیم آن ها کنید؟ پس در صورت امکان داشتن اتاق را ترک کنید، اما اگر مجبورید در اتاق بمانید خود را با یک مانع غیر قابل نفوذ محافظت کنید تا نتواند انرژی منفی خود را بر شما ساطع کند.
7. آن ها از عصبانیت یا حمله استفاده می کنند
افرادی که از دستکاری عاطفی استفاده می کنند اغلب سعی می کنند دیگران را با گفتار تهاجمی، یا تهدیدات ظریف، یا خشم مستقیم بترسانند و در دل آن ها وحشت را بکارند. به خصوص اگر متوجه این شوند که از رویارویی با آن ها راحت نیستید، آن را به سرعت برای کنترل شما استفاده کرده و راه خود را با آن هموار تر می کنند.
هدف آن ها این است که ترس و ناراحتی زیاد را در شما ایجاد کرده تا هرچه سریع تر تسلیم شوید.
شاید همسرتان وقتی کاری که دوست ندارد، انجام می دهید، صدایش را بلند کند یا در را بکوبد… بله آن ها به راحتی با یکم دیوانه بازی، راه خود را هموار می کنند.
اگر از خشم فیزیکی می ترسید به آن ها بگویید که این رفتار را تمام کنند. اگر باعث تشدید خشم و حملات آن ها شد فورا خانه یا اتاق را ترک کنید.اگر خشم و حملات آنها همین گونه ترک بشود و پیگیری نشود رفتار آنها وجه تخریبی بیشتری به خود خواهد گرفت.
این را بدانید که آنها به وضوح می دانند دارند چکار می کنند و چگونه رفتار خود را تغییر دهند.
8. آن ها به دنبال افراد حساس، پر از احساس ناامنی و بیش از حد اعتماد کننده هستند
افرادی که از دستکاری عاطفی استفاده می کنند، از آسیب پذیری در ديگران، به منظور بهره برداری از آن ها استفاده می کنند. در واقع ، آگاهانه یا ناخودآگاهانه روابطی با افراد آسیب پذیرتر و دوستدار کنترل شدن برقرار می کنند. آن ها ابتدا به راحتی به نیاز های افراد آسیب پذیر می پردازند، به افرادی که احساس ناامنی دارند احساس ایمنی می دهند و .. سپس شروع به اعمال تاکتیک های خود می کنند و از احساسات لطیف قربانی خود سؤ استفاده می کنند.
پس اگر شما فردی بخشنده و مهربان و حساس هستید، احتمال اینکه قربانی این گونه اشخاص شوید زیاد است، در نتيجه با شناخت زودهنگام فردی که از دستکاری عاطفی بهره می برد می توانید از ارتباط با آن ها در وهله اول خودداری کنید. یادتان باشد که این افراد ممکن است رفتارهای مخرب زیاد یا کمی داشته باشند که بر طبق شدت مشکل برخورد شما با آنها هم متفاوت خواهد بود.
اما اگر شما اکنون رابطه با چنین فردی را تجربه می کنید، احتمالا الان احساساتی نظیر خشم، احساس گناه برای فکر ترک او و شکستن عهد و پیمان وفاداریتان، همچنین ناامنی، سردرگمی و .. بر شما چیره شده به شما توصیه می کنم به این مقاله بسنده نکنید و برای گرفتن حمایت بیشتر از یک مشاور خبره کمک بگیرید تا راه فائق آمدن بر این موقعیت را به شما نشان دهد.
دیدگاه