زاها محمد حدید یکی از مشهورترین بانوان معمار در جهان است که سبک معماری بدیع و منحصر بفرد او معروف می باشد.
زاها محمد حدید کیست؟
زاها محمد حدید (Zaha Mohammad Hadid ) متولد ۳۱ اکتبر ۱۹۵۰ که با طراحی حدود 940 پروژه در 44 کشور جهان (از جمله ایران)، در زمره مشهورترین معماران جهان بود که البته بخش عمده آنها اجرا نشدند. طرحهای آزادانه و حیرتانگیزش از او پدیدهای ساخت که منبع الهام بسیاری از معماران جوان در دنیا و بهویژه ایران شد.
زاها محمد اولین بانویی بود که توانست جایزهی معماری پریتزکر را دریافت کند. معتبرترین جایزهی معماری بریتانیا یعنی جایزهی استرلینگ و نشان شوالیهای Dame از دیگر افتخارات او هستند.
روزنامهی گاردین، زاها حدید را ملکهی انحناها نامیده است. به بیان بسیاری از کارشناسان معماری، او هندسهی معماری را دگرگون کرده و هویتی جدید و باشکوه به آن داده است.
زاها حدید متولد ۳۱ اکتبر سال ۱۹۵۰ در بغداد، پایتخت کشور عراق است. خانوادهی او از متمولین شهر بغداد بودند. پدر او، محمد الحاج حسین حدید، یک صنعتگر معروف بود. او یکی از مؤسسان گروه سیاسی الاهالی نیز بود که در دهههای ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ فعالیتهای جدی داشت. فعالیتهای سیاسی پدر زاها زیاد بود و این صنعتگر شناختهشده، در تأسیس حذب ناسیونال دموکرات عراق نیز مشارکت کرد و از سال ۱۹۵۸ و بعد از کودتای ضد سلطنتی عراق، بهعنوان وزیر اقتصاد شروع به کار کرد. مادر زاها، هنرمندی از شهر موصل بود و وجیحه السبونی نام داشت. برادر زاها، فولاذ محمد حديد، نویسنده بود.
خانوادهی حدید که ثروت زیادی داشتند، دختر خود را در دههی ۱۹۶۰ برای ادامهی تحصیل به مدارس شبانهروزی سوئیس و انگلستان اعزام کردند. زاها برای ادامهی تحصیلات دانشگاهی در رشتهی ریاضیات به دانشگاه آمریکایی بیروت رفت و در سال ۱۹۷۲ وارد دانشکدهی معماری انجمن معماری لندن شد. او در این دانشگاه از دروس استادانی همچون رم کولهاس، الیا زنگلیس و برنارد شومی بهره بود.
زنگلیس در مورد او میگوید:
زاها حدید بهترین دانشجویی بود که من داشتم. ما به او معمار «۸۹ درجهای» میگفتیم. هیچ چیز در طراحیهای او ۹۰ درجه نبود. زاها چشماندازی خاص به محیط داشت. تمام ساختمانهای طراحیشده توسط او به قطعات بسیار کوچک تقسیم میشدند.
او علاقهی زیادی به جزئیات نداشت. بهعنوان مثال وقتی حدید یک راهپله میکشید، از شدت عصبانیت به حد انفجار میرسیدم. دید او روی تصاویر گستردهتر و نماهای بازتر متمرکز بود. وقتی کار به جزئیات میرسید، او میدانست که میتوان بعدا آنها را اصلاح کرد؛ و حق هم با زاها بود.
حدید در سال ۱۹۷۷ از دانشگاه فارغالتحصیل شد و برای فعالیت شغلی نزد اساتید سابق خود یعنی کولهاس و زنگلیس رفت. دفتر آنها با نام دفتر معماری شهری در روتردام هلند قرار داشت. همکاری با کولهاس باعث شد که زاها با مهندس معماری مشهور یعنی پیتر رایس ملاقات کند. رایس، نقش زیادی در تشویق حدید به ادامهی طراحی داشت. زاها پس از مدتی مجوز شهروندی انگلستان را گرفت و در سال ۱۹۸۰، شرکت خود را با نام دفتر معماری زاها حدید تأسیس کرد.
اوج شهرت جهانی زاها حدید به سال ۱۹۸۸ بازمیگردد. او در این سال برای نمایش طراحیها و نقاشیهای خود در نمایشگاه طراحیهای ساختارشکنانه در موزهی هنر نیویورک انتخاب شد. این نمایشگاه توسط معمار مشهور، فیلیپ جانسون برگزار شده بود.
معماری زاها حدید در درجه نخست، شالودهشکن و ساختارزداست، چرا که به فلسفه دیکانستراکشن (ساختارزدایی) ارجاع دارد. او برآمده از دوران گذار از مدرنیسم به وضعیت پست مدرن است و لذا در معماری خود، رویکردی آوانگارد دارد که با نفی فراروایتهای معماری گفتمان جدیدی را در معماری رقم زد. شناخت فلسفه ديکانستراکشن، که سبک معماري ديکانستراکشن را پرورانده، ماهیت معماری او را هویدا میسازد.
دیکانستراکش، یک ویژگی دیگری به معماری زاها حدید میبخشد. زدودن معنا برای آزادی صورت از قید آن!
زاها حدید هیچگاه ازدواج نکرد و فرزندی نداشت. او در تاریخ ۳۱ مارس سال ۲۰۱۶ در بیمارستان میامی بر اثر حملهی قلبی در گذشت. دلیل بستری شدن حدید در بیمارستان، بیماری برونشیت بود. استودیوی طراحی او در لندن پس از مرگ این استاد معماری بیانهای صادر کرد و او را بزرگترین بانوی معمار جهان نامید.
اولین طراحیهای معمار مشهور عراقی-بریتانیایی، در سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۵ به مرحلهی ساخت رسیدند. در این سالها، منحنیهای زیبای طراحیشده توسط زاها حدید شکل واقعی به خود گرفتند و فعالان صنعت معماری متوجه ظرفیت بالای طراحیهای او شدند. پروژههایی که در این مدت ساخته شدند، ساختمانهای بزرگ و مشهور نبودند؛ اما شروعی مستحکم برای روند کاری حدید محسوب میشدند.
برخی از مشهورترین ساختمانهای طراحیشدهی زاها حدید را در ادامه مرور میکنیم.
مشهورترین معماریهای زاها محمد حدید
زاها حدید این ایستگاه را برای یکی از اولین مشتریان رسمیاش یعنی رالف فلبام، صاحب شرکت تولید لوازم خانگی ویترا طراحی کرد. طراحی این ساختمان به گونهای بود که خطوط تیز آن در مرکز به هم میرسیدند. استفاده از بتن و شیشه در نمای خارجی، طرحی باشکوه به این ساختمان داده بود. پس از اتمام ساخت ایستگاه، به دلیل تغییرات در قوانین آتشنشانی آلمان، این ساختمان به کاربری اصلی خود نرسید و به نمایشگاه تبدیل شد. طراحی و ساخت این ساختمان، سکوی پرتابی برای زاها حدید بود.
پروژهی بعدی زاها حدید در کوههای اتریش ساخته شد. این پروژه بازسازی یک سکوی پرش اسکی به همراه کافیشاپ کنار آن بود. این سکو در سال ۱۹۲۶ ساخته شده و در المپیکهای زمستانی ۱۹۶۴ و ۱۹۷۶ مورد استفاده قرار گرفته بود. حدید در انجام این پروژه باید با تفکرات سنتی و همچنین زمان مبارزه میکرد؛ چرا که ساختمان سکو باید در مدت یک سال و پیش از مسابقات بینالمللی به پایان میرسید. در نهایت ساختمان با طرحی ترکیبی از پل و برج در ارتفاع ۴۸ متری به پایان رسید.
در پایان دههی ۱۹۹۰، فعالیتهای کاری حدید افزایش پیدا کرده بود. او برای طراحی ساختمان موزهی هنرهای معاصر سینسیناتی وارد رقابت معماری شد. رقابتی که استاد خودش، رم کولهاس نیز در آن حضور داشت. حدید در این رقابت پیروز شد و نام خود را بهعنوان اولین طراح زن موزه در ایالات متحدهی آمریکا ثبت کرد. ساختمان این موزه نسبت به موزههای دیگر متراژ بالایی نداشت؛ اما حدید توانست با طراحیهای خاص خود بار دیگر کارشناسان و منتقدان را به وجد آورد. او در طراحی این پروژه، هنر طراحی داخلی خود را نیز به نمایش گذاشت.
شرکت بیامو در سال ۲۰۰۲ تصمیم به برگزاری مسابقهای برای طراحی ساختمان مدیریتی گرفت. این ساختمان باید در شهر لایپزیگ آلمان ساخته میشد. زاها حدید در این مسابقه پیروز و بهعنوان طراح انتخاب شد. در این پروژه سه ساختمان از پیش طراحی و ساخته شده بودند که ساختمان جدید بهعنوان ورودی آنها استفاده میشد. حدید از این ساختمان با عنوان «مرکز عصبی» پروژه یاد کرده بود.
زاها حدید در سال ۲۰۰۴ جایزهی معماری پریتزکر را دریافت کرد. این جایزه، باارزشترین و معتبرترین جایزهی معماری در جهان است. نکتهی مهم در این اتفاق این است که حدید تنها با اجرای چهار طراحی به این جایزه رسید و توماس پریتزکر، رئیس هیئت داوران دربارهی او گفت: «اگرچه تعداد پروژههای او کم است؛ اما تحسینهای بسیاری را برانگیخته است و کارهایش نشاندهندهی آیندهی درخشان او هستند.»
پس از کسب این جایزهی معتبر، پروژههای زاها حدید وارد فاز جدیدی شدند. او در خلال سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ پروژههای بزرگ با اعتبار و اهمیت ملی را در کشورهای مختلف طراحی کرد و ساخت.
زاها حدید در سال ۲۰۰۲ در مسابقهی طراحی بینالمللی پیروز شد و اولین پروژهی خود در کشور چین را شروع کرد. ساختمان اپرای شهر گوانگژو در فضای تجاری جدید این شهر و در مساحتی حدود ۷۰ هزار متر مربع تأسیس شد. هزینهی ساخت این بنا حدود ۳۰۰ میلیون دلار گزارش شده است. این ساختمان متشکل از یک سالن اجرا با ۱۸۰۰ صندلی، سالن تئاتر چندمنظوره و راهروی ویژهی ورودی است. یک راهروی باشکوه که رستورانها و فروشگاههای مختلف در اطراف آن هستند، این ساختمان را به دو بخش اصلی تقسیم کرده است. حدید در طراحی این ساختمان، مانند دیگر پروژههای آخرش از طبیعت الهام گرفت. او این پروژه را با عنوان «دو سنگریزه» معرفی کرد. طراحی ساختمانهای پروژه شبیه دو سنگ بزرگ با نماهای صیقلی شیشهای و گرانیتی است. کارشناسان و منتقدان معماری پس از مشاهدهی طرح و پایان یافتن ساخت این پروژه، نظرات بسیار مثبتی نسبت به آن داشتند. از دید آنها، طراحی حدید تمامی معماری آن منطقه را تحت تأثیر قرار داده و نمایی کاملا خیرهکننده به مرکز تجاری شهر گوانگژو داده است.
این شاهکار بهیادماندنی زاها حدید، برای المپیک سال ۲۰۱۲ لندن طراحی و ساخته شد. ساخت این استخر عظیم پیش از تمامی ورزشگاههای المپیک شروع شد؛ اما دیرتر از همه به اتمام رسید. دلیل آن نیز طراحی خاص حدید در نماهای خارجی و داخلی و اصرار او به ایجاد تم حرکت و موجهای آبی در آن بود. هزینهی ۲۶۹ میلیون پوندی ساخت این ورزشگاه، سه برابر هزینهی پیشبینیشده بود. سقف ورزشگاه با فولاد، آلومینیوم و چوب تزئین شده و تنها از سه ستون برای نگهداری آن استفاده شده است.
دومین پروژهی حدید در ایالات متحدهی آمریکا، موزهای برای نمایش هنرهای مدرن بود. این موزه در مساحت ۴۲۷۴ متری ساخته شد. طراحی حدید برای این ساختمان دارای زاویههای تیز است و مواد استفادهشده در نما، فضای اطراف را منعکس میکند. به همین دلیل رنگ نمای بیرونی این ساختمان بسته به آب و هوا و ساعت روز تغییر میکند. حدید در توصیف این طراحی گفته بود که این ساختمان بدون فاش کردن محتویات خود، حالتی زنده و بیدار دارد.
این مرکز فرهنگی تجاری که در پایتخت کشور آذربایجان ساخته شده، متشکل از سه سالن اجلاس، یک کتابخانه و یک موزه است. مساحت زمین این پروژه ۱۵,۵۱۴ متر مربع است. هیچ خط مستقیمی در این پروژه استفاده نشده و ساختمان آن کاملا شبیه به موج است. به بیان دیگر، طراحی این ساختمان به معنای حقیقی پست مدرن است.
این پروژه در مساحت ۸۶۵۷۴ متر مربع در شهر سئول ساخته شد. معنای نام آن، «دروازهی بزرگ شرق» است که به ساختمانهای سنتی اطراف اشاره دارد. در این مرکز هنری، تعدادی موزه، اتاق کنفرانس و بازارچهی هنری ساخته شده است. طول ساختمان ۲۸۰ متر و تعداد طبقات آن هفت عدد است. سه طبقه از ساختمان در زیر زمین ساخته شده است. نمای خارجی این ساختمان صاف و صیقلی است و بتن، آلومینیوم و سنگ در نمای خارجی آن استفاده شده است. نمای داخلی با کامپوزیت،کاشیهای آکوستیک، فولاد ضد زنگ و سنگ صیقلی ساخته شده است. اهداف اصلی حدید در طراحی این ساختمان، نماهایی از شفافیت، تخلخل و دوام بوده است.
دیدگاه