ساتیاگراها در زبان سانسکریت به معنای نیروی روح یا نیروی حقیقت است. این اصطلاح را مهاتما گاندی، پیشوای جنبش ملی هند وضع کرد و مراد او از آن کاربرد قدرت روح در عمل اجتماعی و سیاسی به جای نیروی مادی است.
روش گاندی برای کاربرد نیروی روح و پرهیز از کاربرد نیروی مادی، نرم خویی است، که اگرچه به ظاهر منفی است، ولی برای گاندی اصلی مثبت است و او آن را از روح آئین هندو الهام گرفته است.
گاندی بر آن بود که پیرو ساتیاگراها اگرچه سلاح درشتی و حتی اندیشه و گفتار درشت را رها می کند، ولی همچنان مبارز می ماند و در برابر شر می ایستد. سلاح های او در این مبارزه حقیقت و محبت و خیرخواهی است.
گاندی می نویسد: نرم خویی تنها حالت منفی بی آزاری نیست، بلکه حالت مثبت تر مهرورزی و نیکی کردن حتی به شریر است، اما به معنی یاری به شریر برای دنبال کردن بدکاری و یا تحمل او نیست. بعکس، لازمه ی محبت، یعنی حالت مثبت نرمخویی ایستادگی در برابر شریر با کناره گرفتن از اوست، حتی اگر از این کار به او زیان یا آسیب بدنی برسد.
رابطه قدرت و عدم خشونت در اندیشه گاندی
تعریف قدرت در اندیشه ی مهاتما گاندی که دارای تفکرات ژرف مذهبی و مشی عرفانی است با کانون اندیشه او، یعنی خدا، در ارتباط مستقیم است و قدرت سیاسی در راستای دیدگاه دینی او تعریف می گردد.
گاندی قدرت را مختص ذات الهی می داند و معتقدند توانایی انسان ها در طول اراده ی آن قادر متعال حاصل می شود.
در زبان سانسکریت قدرت را شکتی و به معنای نیرو و توان به کار می برند. از سوی دیگر در متون مقدس هندو شکتی عنوانی است برای نیروی خالق مونث که منشأ واحد تمام اشکال نیرو در عالم است. شکتی حرکت و نیروی عالم هستی را اراده می کند که در پایان زمان همه ی نیروهای عالم را به سوی خود می کشد و بدین ترتیب عالم هستی را محو و نابود می سازد.
گاندی متاثر از آموزه های هندوئیسم قدرت مطلق را متعلق به حقیقت مطلق که همان خداست می داند و معتقد است که نظم و ترتیب و قانون تغییرناپذیری در جهان وجود دارد که بر هر مخلوقی حاکم است.
بر اساس نظریه عدم خشونت، اتکا به مردم بزرگ ترین منبع مشروعیت و حفظ قدرت حکومت حاکمان و مهم ترین اهرم فشار بر دولتمردان است.
ساتیاگراها در اندیشه گاندی
ساتیاگراها از ریشه سات نشات می گیرد که در سانسکریت به معنای هستی است و از نظر تحت الفظی به معنای پایداری در حقیقت است.
این واژه از جنبه اصطلاحی به معنای مبارزه مسالمت آمیز در راه حقیقت است.
تاریخچه ابداع این مفهوم توسط گاندی به مبارزات او در آفریقای جنوبی بر می گردد، زمانی که در سپتامبر 1906 جهت نامگذاری جنبش هندیان مقیم آن کشور مسابقه ای در روزنامه اش ترتیب داد. وی در این مورد می گوید: اصطلاح ساتیاگراها
در آفریقای جنوبی برای نشان دادن قدرتی که هندی های این کشور، به مدت هشت سال به کار بستند، از طرف من انتخاب شد تا آن را از جنبشی که در آن زمان در انگلستان و در آفریقای جنوبی تحت عنوان مقاومت منفی گسترش می یافت، متمایز سازم. مقاومت منفی به مثابه سلاح ضعیفان تلقی شده و استفاده از نیروی فیزیکی یا خشونت را برای دستیابی به اهداف خود، از نظر دور نمی دارد. در صورتی که ساتیاگراها به مثابه سلاح نیروندان بدون کاربستن خشونت در هر شکل شناخته شده است.
در تعریف ساتیاگراها مفاهیم مهم دیگری چون آهیمسا، عدم همکاری، مدارا و کثرت گرایی مذهبی نیز می گنجد که در میان مفاهیم مزبور آهیمسا، جوهره و کانون اندیشه ساتیاگراها را می سازد. آهیمسا یا عدم خشونت شرط لازم پویش مسیر حقیقت است و دارای بعدی معنوی در اندیشه گاندی است، چنانچه در اصول هندوئیسم نیز همینگونه است.
از سوی دیگر مهاتما به اجزای دیگر ساتیاگراها، یعنی عدم همکاری و مدارای مذهبی نیز جنبه دینی می بخشد. وی می گوید من با هرچه نیک است همکاری می کنم و با هیچ شری همکاری نمی کنم. و می افزاید: من عدم همکاری را در قالب دین عرضه کردم چون تا جایی وارد سیاست می شوم که قوه دینی مرا بپروراند.
رویکرد آیینی دیگر گاندی در حوزه ساتیاگراها تکیه او بر منش مداراست، که این اصل نیز ریشه در متون بزرگ هند دارد. او می نویسد: قانون طلایی، مدارای متقابل است؛ زیرا هیچگاه همه ی ما عقیده ی یکسانی نداریم و هیچیک حقیقت را جزیی و از زوایای متفاوت نخواهد دید.
بنابراین ساتیاگراها مستلزم داشتن منش کثرت گرایی مذهبی و آموزه مدارا در برابر اعتقاد دیگران است؛ زیرا که از یک سو در اندیشه ی گاندی، کمال مختص خداوند است و همه مذاهب جهان، حقیقی و در عین حال ناقص و ناتمام اند.
منابع
دانشنامه سیاسی | داریوش آشوری
مطالعه تطبیقی رویکرد امام خمینی و مهاتما گاندی به عدم خشونت |سیدصدرالدین موسوی جشنی | محمد معین گلباغ | پژوهشنامه متین | شماره 71 | تابستان 1395
دیدگاه