سالك لیشمانیاز چيست؟
سالک از شایع ترین بیماری های پوستی شایع در فصل گرماست که بین انسان و حیوان مشترک است و آب و هوای گرم در افزایش این بیماری بسیار مؤثر است.
عامل بیماری سالک انگلی به نام لیشمانیا است که در زخم‌های سالک وجود دارد که با خونخواری پشه از محل زخم سالک، وارد بدن پشه می‌شود و چرخه انتقال آن طی می‌شود.
این بیماری از راه گزش نوعی پشه خاکی که در مکان‌های گرم و مرطوب مثل زیر زمین‌خانه‌ها، فضاهای متروک، پشت لوازم و اشیای ثابت منزل و... زندگی می‌کنند، به انسان منتقل می‌شود. یکی دیگر از راه‌های انتقال این بیماری، تماس زخم‌های عادی با ترشحات زخم سالک است.
خطر گزش پشه از غروب آفتاب تا سحر بیشتر از سایر مواقع شبانه روز است، به مردم در فصل گرما توصیه می‌کند در این مواقع حتی الامکان از کار و فعالیت در فضاهای باز دوری کنند.
عامل انتقال بیماری سالک
حشره ناقل پشه بسیار کوچکی به اندازه 3-2 میلی متر است که به نام پشه خاکی نامیده می شود حشره بالغ روزها در پناهگاه های تاریک، گرم ونسبتاً مرطوب مانند زیر زمین منازل، شکاف های عمقی دیوار، داخل درزهای سقف های چوبی و بیرون از منزل در اصطبل ها، اطراف توده های زباله، کودهای دامی و سایر انباشت های پس مانده منازل، اماکن متروکه، لانه جوندگان و غارها به فراوانی وجود دارند.
اهمیت بیماری سالک
ایجاد زخم های با منظره زشت که به مدت طوالنی در محل باقیمانده (عموماً در نقاط باز بدن و بیشتر در صورت)که پس از بهبود نیز اسکار (جای زخم) از خود باقی می گذارد و از نظر زیبایی و ایجاد عوارض روحی در بیمار مشکل عمده ای ایجاد می نماید، ضمن اینکه بروز زخم در نقاط حساسی نظیر پلک چشم ها و لاله گوش و لب ها و بینی ممکن است به نقص این اعضاء بی انجامد،
آلودگی ثانویه زخم موجب عفونت باکتریایی شده که نیاز به درمان آنتی بیوتیکی داشته و ممکن است جان بیمار را به خطر بیاندازد، همچنین در بعضی از انواع منتشر محتاج درمان های طولانی بوده و گاهی عدم بهبودی وجود دارد. زیان های اقتصادی ناشی از درمان، عوارض دارویی و تزریقات طولانی دردناک از سایر مسائلی است که به اهمیت بیماری می افزاید.
انواع بیماری سالک
بیماری سالک سه نوع دارد:
1- سالک جلدی
2- سالک احشایی
3- سالک مخاطی – جلدی
بیماری سالک جلدی
سالک جلدی زخم‌هایی را در پوست ایجاد می‌کنند. این نوع از بیماری شایع‌ترین نوع سالک است. معمولاً این نوع از بیماری نیازی به درمان ندارد، ولی درمان به روند بهبودی سرعت بخشیده و از بروز مشکلات و عوارض جانبی جلوگیری می‌کند.
بیماری سالک مخاطی – جلدی
نوع نادر سالک یعنی سالک جلدی – مخاطی توسط انگلی که باعث بروز سالک پوستی شده، چندین ماه بعد از بهبود زخم پوستی ایجاد می‌شود.
در این نوع از سالک، انگل‌ها به درون بینی، دهان و گلو راه پیدا می‌کنند و در آن‌ها گسترش پیدا می‌کنند. نفوذ انگل به این نواحی باعث نابودی کامل و یا جزئی غشای مخاطی در این نواحی خواهد شد.
بیماری سالک احشایی
بیماری سالک احشایی برخی اوقات با نام بیماری سالک سیستماتیک یا کالا آزار شناخته می‌شود.
این نوع از بیماری معمولا دو یا ۸ ماه بعد از نیش پشه خاکی آلوده به انگل ایجاد شده و باعث تخریب کبد و طحال خواهد شد. همچنین این نوع از بیماری مغز استخوان و سیستم ایمنی بدن را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد. این نوع از بیماری در صورت درمان نشدن، معمولاً کشنده است.
علت بیماری سالک
عامل بیماری سالک انگل تک یاخته‌ای از گونه لیشمانیا است. فرد با نیش پشه‌ی خاکی آلوده به این انگل به بیماری سالک مبتلا خواهد شد. انگل در بدن پشه خاکی ماده رشد و تکثیر می‌کند. این حشره بیشتر در مناطق مرطوب در طول زمان‌های گرم‌تر سال و در هنگام شب تا طلوع خورشید فعال است.
حیوانات اهلی، مانند سگ‌ها می‌توانند به عنوان ناقل این انگل عمل کنند. گاهی چرخه انتقال انگل از حیوان به پشه خاکی و سپس به انسان است. امکان انتقال انگل از انسان به انسان از طریق انتقال خون و یا از طریق استفاده از سرنگ آلوده مشترک وجود دارد. در برخی از نقاط جهان، چرخه انتقال بیماری از انسان به پشه خاکی و سپس دوباره به انسان است.
علائم بیماری سالک
انسان می‌تواند برخی از گونه‌های انگل لیشمانیا را بدون اینکه بیمار شود برای مدت طولانی حمل کند. علائم بیماری سالک به نوع آن بستگی دارد.
علائم بیماری سالک جلدی
مهم‌ترین نشانه‌ی این نوع از بیماری زخم‌های پوستی دردناک است. علائم بیماری سالک جلدی ممکن است چندین هفته بعد از نیش حشره آلوده ایجاد شوند. اکا در برخی از موارد هم علائم تا ماه‌ها و یا حتی سال‌ها ظاهر نخواهند شد.
علائم بیماری سالک مخاطی – جلدی
در افراد مبتلا به این نوع از بیماری علائم یک تا ۵ سال بعد از بروز زخم‌های پوستی ایجاد می‌شود. زخم‌های اولیه در دهان، بینی و یا روی لب‌ها ایجاد می‌شوند.
دیگر علائم بیماری عبارتند از:
- آبریزش بینی و یا گرفتگی بینی
- خون دماغ شدن
- سخت نفس کشیدن
- علائم بیماری سالک احشایی
در این نوع از بیماری، گاهی علائم تا ماه‌ها بعد از نیش حشره ظاهر نمی‌شود. در برخی از موارد علائم دو تا ۶ ماه بعد از بروز عفونت ظاهر می‌شود. نشانه‌ها و علائم رایج عبارتند از:
- از دست دادن وزن
- ضعف
- تب که هفته‌ها و یا ماه‌ها ادامه دارد
- طحال بزرگ شده
- کبد بزرگ شده
- کاهش تولید سلول‌های خونی
- خونریزی
- دیگر عفونت‌ها
- تورم گره‌های لنفی
عوارض سالک
- خونریزی
- بروز سایر عفونت‌ها در بدن به خاطر ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن، که می‌تواند بسیارخطرناک باشد
- بد شکلی (به جا ماندن جای زخم سالک روی پوست)
در صورت بروز لیشمانیای احشایی، این بیماری مرگ‌آور خواهد بود. البته مرگ بیمار نه به خاطر خود بیماری، بلکه به خاطر عوارض ناشی از آن رخ می‌دهد. در صورتی که شما به ویروس HIV یا ایدز مبتلا باشید، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است. عوارض این بیماری معمولا نسبت به درمان مقاوم هستند.
درمان بیماری سالک
داروهای ضد انگلی مانند آمفوتریسین بی (amphotericin B) این بیماری را درمان می‌کند. برحسب نوع بیماری، پزشک دیگر درمان‌ها را هم پیشنهاد خواهد داد.
درمان بیماری سالک جلدی
این نوع از بیماری سالک معمولاً بدون نیاز به درمان خاصی بهبود پیدا می‌کند. با این همه درمان، روند بهبودی را سرعت بخشیده و به جای ماندن جای زخم را کاهش می‌دهد. از طرفی دیگر درمان این نوع از بیماری خطر بروز بیشتر بیماری را کاهش خواهد داد. هر گونه زخم پوستی که منجر به تشغییر شکل ظاهری شود، ممکن است به جراحی زیبایی و پلاستیک نیاز داشته باشد.
درمان بیماری سالک مخاطی – جلدی
زخم ناشی از این نوع از بیماری به خودی خود التیام پیدا نمی‌کند و نیازمند درمان است. لیپوزومال آمفوتریسین بی (Liposomal amphotericin B) و پارومومایسین (paromomycin) به درمان سالک مخاطی – جلدی کمک می‌کند.
درمان بیماری سالک احشایی
این نوع از بیماری سالک همیشه به درمان نیاز دارد. برای درمان انواع مختلفی دارو در دسترس است. داروهایی که معمولاً استفاده می‌شود شامل سدیم استیبوگلوکونات (sodium stibogluconate)، آمفوتریسین بی، پارومومایسین و میلتفوسین (miltefosine) است.
راه های پيشگيری از ابتلا به سالك
با رعايت موارد ذيل مي‌توان احتمال ابتلاء به سالك را بسيار كاهش داد و يا اصلاً مبتلا نگرديد:
- در مناطقی كه اين بيماری وجود دارد حتي‌الامكان درهنگام غروف آفتاب و شب از خانه خارج نشويد، چون در اين زمان پشه خاكی حداكثر فعاليت را دارد.
- روي پنجره‌ها توری مناسب نصب و پشت درها پرده مناسب آويزان كنيد تا امكان ورود پشه خاكی به داخل خانه به حداقل برسد.
- در هنگام غروب آفتاب و در طول شب از پشه بند آغشته به حشره‌كش استفاده كنيم.
- براي از بين بردن پشه‌ها در داخل اطاق‌ها از اسپری حشره‌كش استفاده كنيم.
- در صورت بروز سالك درمان خود را جدي بگيريم زيرا در نوع شهری امكان انتقال بيماری به افراد سالم وجود دارد.
- خانه‌ي خود را با فاصله مناسب از اصطبل دام‌ها بسازيد.
- در جمع‌آوری و دفع مناسب زباله، نخاله‌های ساختمانی و تسطيح مخروبه‌ها كه مكان‌های مناسبی برای تكثير پشه خاكی می باشند دقت كنيد و با مسئولين مربوطه همكاری نماييد.
- جهت معدوم كردن جوندگان در نوع روستايی با مسئولين ذيربط همكاری نماييد.
- در كنترل بيماری در سگ‌ها و نگهداری بهداشتی سگ‌ها در نوع شهری با مسئولين همكاری نماييد.
دیدگاه