سن زیستی در برابر سن تقویمی؛ چطور می‌توانیم سن زیستی‌مان را کاهش بدهیم؟

سن مانند یک خیابان یک طرفه است، اما موجودات زنده سن نهفته دیگری دارند که مدتهاست محققان را سردرگم کرده. چه بسیار افرادی با سن تقویمی جوان که بدنشان پیر شده و چه بسیار نسبتا پیرهایی که بدن جوانی دارند. به همین خاطر است که گزاره «سن فقط یک عدد است»، محبوب برخی‌ها شده است.

دانشمندان از اصطلاح سن زیستی برای توصیف میزان عملکرد بدن و سلول‌های ما استفاده می کنند. اغلب، هر چه سن زیستی ما کمتر باشد، سالم تر هستیم. و برخلاف سن تقویمی که نمی‌توانیم آن را تغییر دهیم، کارهای زیادی وجود دارد که می‌توانیم به صورت روزانه انجام دهیم که سن زیستی ما را کاهش دهد.

سن زیستی چیست؟

سن زیستی نشان می‌دهد که سلول‌های ما چقدر پیر شده‌اند. در حالی که سن تقویمی به سادگی سن یک فرد را بر حسب سال نشان می‌دهد. هر چه سلول‌ها بهتر و کارآمدتر عمل کنند، سن زیستی آن‌ها کمتر می‌شود. یا اگر آن سلول‌ها رو به زوال باشند، سن زیستی آنها بالاتر خواهد بود.

دانشمندان می توانند سن زیستی را بر اساس نشانگرهای زیستی که با تغییر DNA افراد در طول زمان ایجاد می‌شود، اندازه گیری کنند.

یکی از نشانگرهای زیستی ناشی میزان متیلاسیون DNA است، یک اصلاح اپی ژنتیکی که در آن گروه‌های متیل به DNA سلول اضافه می‌شوند. گروه‌های متیل مولکول‌های پایداری هستند که از یک اتم کربن که به سه اتم هیدروژن پیوند دارد، تشکیل شده‌اند. در حالی که این گروه ها معمولاً غیر فعال هستند، حضور آنها می‌تواند به طور قابل توجهی بر عملکرد سلولی تأثیر بگذارد. به موازات رخ داد متیلاسیون، عملکرد سلول ممکن است بدتر شود و سن زیستی بیشتر شود.

استیون هوروات، نویسنده این مطالعه، یک ساعت اپی ژنتیکی ایجاد کرده که در مطالعات دیگر به نام ساعت DNAmAge Horvath به کار رفته بود.

بر حسب میزان متیلاسیون DNA در مکان‌های خاصی در ژنوم و با استفاده از الگوریتم‌های مختلف، می‌توان سن زیستی را کاملاً دقیق تخمین زد. بعد می‌توان آنها را به صورت سال ترجمه کرد تا محسوس‌تر و قابل درک‌تر باشند.

سن زیستی چگونه تغییر می‌کند؟

تفاوت کلیدی بین سن زیستی و تقویمی این است که فقط دومی ثابت است. نه تنها سن زیستی می‌تواند با سن تقویمی متفاوت باشد، بلکه می‌تواند به جلو یا عقب برود. عوامل استرس زای فیزیکی، مانند زایمان یا عمل‌های جراحی بزرگ، می توانند سال‌ها به سن زیستی اضافه کنند، زیرا استرس تا سطح سلولی تاثیر می‌گذارد.

وادیم گلادیشف، استاد پزشکی در دانشکده پزشکی هاروارد می گوید: آسیب مولکولی زمینه‌ساز  پیری است. اما این آسیب لزوما دائمی نیست. هنگامی که ارگانیسم از آن وضعیت بهبود می‌یابد، آسیب کاهش می‌یابد و سن زیستی نیز کاهش می‌یابد.

گلادیشف و پوگانیک در یک مطالعه مشترک نشان دادند که تغییرات در بدن می‌تواند سن زیستی را افزایش یا کاهش دهد. آنها طی یک جراحی به نام پارابیون هتروکرونیک heterochronic parabiosis سیستم گردش خون یک موش جوان و یک موش پیر را به هم مرتبط کردند و گردش خونشان را مشترک کردند. در نتیجه موش جوانتر به دلیل قرار گرفتن در معرض خون موش مسن‌تر، سن زیستی‌اش افزایش یافت. پس از جدا شدن مجدد موش‌ها و بهبودی و بازیابی سن زیستی موش‌ها به سطح اولیه قبل از جراحی اتفاق افتاد.

تحقیقاتی مانند این تأیید می‌کنند که آسیب فیزیولوژیکی می تواند بدن را پیر کند و همچنین بهبودی می‌تواند این سن را بازیابی کند. اما در مورد آسیب روانی، بر خلاف آسیب فیزیولوژیکی، هیچ نشانگر زیستی واضحی موجود نیست. محققانی مانند گلادیشف می‌توانند نشانگرهای زیستی مانند متیلاسیون DNA را در برابر تغییراتی مانند بهبود زخم‌ها بررسی کنند، اما استرس روانی را نمی‌توان به صورت مشابه به صورت کمیتی بررسی کرد.

چگونه می‌توانم به صورت معکوس حرکت کنیم و سن زیستی‌مان را کم کنیم؟

یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ نشان داد که سه دارو شامل هورمون رشد انسانی نوترکیب و دهیدرواپی آندروسترون و متفورمین ساعت‌های بیولوژیکی را می‌توانند معکوس کنند. پس از یک سال درمان، سن بیولوژیکی ۹ شرکت‌کننده به میزان دو سال نسبت به سطح اولیه کاهش یافت. و به مدت شش ماه پس از قطع درمان این اثر پابرجا بود.

اما بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ می‌توان با ورزش منظم و رژیم غذایی سالم، سن زیستی را به بهترین شیوه مدیریت کرد. در این کارآزمایی بالینی، ۱۸ مرد سالم بین ۵۰ تا ۷۲ سال به مدت ۸ هفته، رژیم غذایی سالم، خواب کافی، ورزش مناسب داشتند و در سطح مناسبی از آرامش و پروبیوتیک و مواد مغذی گیاهی هم دریافت کردند. ۲۰ مرد سالم دیگر ، در همین محدوده زمانی، همان روش معمول زندگی را ادامه دادند.

میانگین سن زیستی  گروه آزمایش در پایان مداخله ۱.۹۶ سال جوانتر از شروع مداخله بود، در حالی که گروه کنترل ۱.۲۷ سال بزرگتر بود (البته تغییر در گروه دوم از نظر آماری معنی دار نبود).

علاوه بر این، تغییرات قابل توجهی در دو نشانگر زیستی استفاده شده توسط محققان مشاهده شد. سطح ۵-متیل تتراهیدروفولات،  که برای متابولیسم سلولی خوب است، افزایش یافت در حالی که تری گلیسیرید خون، کاهش یافت. تری گلیسیرید پایین باعث می‌شود که خطر کمتر سکته مغزی و بیماری قلبی کاهش یابد.

پس با در پیش گرفتن سبک زندگی سالم می‌توان سن زیستی را پایین‌تر نگه داشت و یا دست‌کم سرعت افزایش آن را کاهش داد. شاید در آینده داروهایی مثل متفورمین هم به طور معمول از سنی به بعد به بیشتر مردم با هدف کند کردن روند سالخوردگی تجویز شود.