امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 268248
۱۱۶۲۲
۱۵
۰
نسخه چاپی

آرمانی و مجلل: آداب و رسوم تدفین در امپراتوری ساسانی

سنت های تدفینی در ادوار تاریخی از طریق شواهد باستان شناسی، متون مقدس زرتشتی، مانند اوستا و متون پهلوی شناخته می شود. با رسمیت یافتن مذهب زرتشت، خاک سپاری اجساد به طور مشخص ممنوع شد و قرار دادن آن در معرض حیوانات گوشتخوار به عنوان تنها شیوه ی از بین بردن جسد مقرر گردید

آرمانی و مجلل: آداب و رسوم تدفین در امپراتوری ساسانی

سنت های تدفینی در دوره ساسانی

مطالعه و کنکاش درباره ی سنت های تدفینی و آداب مربوط به آن، همواره اطلاعات ارزشمندی در ارتباط با فرهنگ معنوی جوامع انسانی در اختیار پژوهشگران قرار می دهد. در ادوار مختلف تاریخ زندگی بشر شیوه های بسیار متنوعی جهت دفن اجساد شکل گرفته که در راستای آموزه های دینی، قوانین حکومتی، جبر محیطی، نوع اقلیم و غیره رواج یافته است.

در دوران ساسانی نیز شاهد چنین تنوعی در سنت های تدفینی هستیم؛ البته در این دوران با رسمی شدن آیین زرتشت به عنوان دین رسمی امپراتوری، عرضه داشت جسد در هوای باز، تنها شیوه ی تدفین قابل قبول حکومت بود و اجرای دیگر شیوه های تدفین، مجازات های سنگینی در پی داشت. اما با توجه به گستردگی قلمرو ساسانی، تنوع شرایط محیطی و وجود جمعیت مذهبی(مسیحی، یهودی، بودایی و...) به نظر می رسد در این دوره شیوه های گوناگونی از تدفین اعمال شده باشد.

سنت های تدفینی در ادوار تاریخی از طریق شواهد باستان شناسی، متون مقدس زرتشتی، مانند اوستا و متون پهلوی شناخته می شود. با رسمیت یافتن مذهب زرتشت، خاک سپاری اجساد به طور مشخص ممنوع شد و قرار دادن آن در معرض حیوانات گوشتخوار به عنوان تنها شیوه ی از بین بردن جسد مقرر گردید.

در متن وندیداد که مجموعه ای از قواعد و دستورات دینی است، به طریقه ی رفتار با اجساد مردگان نیز اشاره شده است. طبق این نوشتار مردگان را باید در دخمه نهاد و طعمه ی پرندگان ساخت؛ چرا که تدفین یا سوزاندن اجساد باعث آلایش عناصر می شود و از این جهت حرام است.

با این وجود، اشاراتی حتی در متون زرتشتی وجود دارد، مبنی بر این که بخش قابل توجهی از مردم با تغییر در شیوه ی تدفین مخالفت کردند که این امر، مجازات هایی در پی داشت؛ اما مجازات گناهِ خاک سپاری(همچون گناه جسدسوزانی که به معنای بی حرمتی به آتش تلقی می شد)، مرگ نبود و با توجه به زمان سپری شده بین تدفین و نبش قبر، تنها کیفرهایی جسمانی برای مجرمان تعیین شده بود که عملاً با پرداخت جریمه قابل تغییر بودند.

تاکنون بررسی ها و کاوش های بسیاری منجر به کشف و شناخت سنت های تدفینی در دوره ساسانی شده است. با انجام کاوش های باستان شناسی، تفکر سنتی در باب تدفین که تنها به عرضه داشت جسد در هوای آزاد می پرداخت، تعدیل یافت و شیوه های متنوعی جهت دفن اجساد از اقصا نقاط امپراتوری ساسانی گزارش شد. هدف از مقاله ی حاضر، ارائه ی انواع سنت های تدفینی به منظور شناخت بیشتر ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه ی ساسانی است.

آرمانی و مجلل: آداب و رسوم تدفین در امپراتوری ساسانی

انواع تدفین بر اساس مدارک باستان شناسی

طبق متون وندیداد، عرضه داشت جسد در هوای باز برای تمام زرتشتیان اجباری بود، اما ساخت مکانی برای استخوان ها تنها برای ثروتمندان الزامی بود و افرادی با استطاعت مالی کم می توانستند پس از عرضه داشت جسد، استخوان ها را بر زمین باقی بگذارند؛ بنابراین، پیش از آن که استخوان ها در استودان قرار بگیرند، جسد را در محلی روباز قرار می دادند تا روح از آن خارج شود. مکان ساخته شده برای این عمل، «برج خاموشان» نامیده می شود. از نمونه ی آثار منسوب به برج خاموشان، برج مدوری در بندیان درگز خراسان می باشد که دارای چاهی با عمق حدوداً 80 سانتی متر در کف بنا است.

علاوه بر آن، ترومپلمن، بنایی ویرانه به نام خندق در نزدیکی سرمشهد را نام برده که احتمالاً یک برج خاموش در زمان ساسانیان و به عقیده ی او ساخت کرتیر بوده است.

تا مدت ها تصور کلی بر این بود که تدفین در این دوران بیشتر بر اساس عرضه ی جسد در فضای باز بوده است، اما انجام مطالعات گسترده ی علمی نمایان ساخت که ساسانیان علاوه بر سنت عرضه داشت جسد در هوای باز، دیگر شیوه های تدفین از جمله تدفین های چاله ای، خمره ای، خشتی و آجری و سنگ چین را نیز به کار می بردند که این مسئله می تواند در ارتباط با وجود اجتماعات دینی در گستره ی امپراتوری ساسانی و شاید مرتبط با تقسیم طبقاتی جامعه در این دوران تفسیر گردد. هم زیستی جوامع مذهبی از جمله: مسیحیان، یهودیان، مانویان، بوداییان و دیگر فرقه های دینی در جامعه ی ساسانی، از دلایل عمده در تنوع شیوه های دفن اجساد در این دوران است.

تنوع سبکی در شیوه های تدفین در واقع بازتابی از وضعیت مذهبی و اجتماعی مردمان عصر ساسانی است که یا بر سنت های پیشین خود مبنی بر نوع تدفین پایدار بوده اند و سنت های جدید آیین و حکومت ساسانی در ارتباط با عرضه داشت اجساد در برابر حیوانات را نمی پذیرفته اند و یا این که در راستای اهداف و باورهای حکومتی عمل می کردند.

در اواخر عهد شاپور اول در حالی که آیین زرتشت دین رسمی کشور بود، با توجه به تبلیغات فراوان آیین مانوی، در سراسر شاهنشاهی این آیین پایگاهی استوار یافت. در سال بعدی، آیین مزدک که در واقع نهضتی زرتشتی –گنوسی بود و طرف دار تحولات اجتماعی گسترده ای بود، در عصر قباد رشد کرد و قدرت یافت. در کنار این آیین های نوظهور، گسترش آیین بودایی در مشرق و مسیحیت و یهودیت در بخش های غربی را نباید از نظر دور داشت.

با روی کار آمدن ساسانیان، عیسویان که از دوره ی اشکانی در این قلمرو می زیستند، مرکز تبلیغی مهمی در شهرالرها داشتند. شاهان ساسانی در جنگ های خود با روم و در لشکرکشی های خود به سوریه، گاهی تمام سکنه ی یک شهر را کوچ داده و در یکی از نقاط داخلی کشور مقیم می کردند و قسمت اعظم این مهاجرین عیسوی بودند.

سیاسـت شـاهان ساسـانی نسـبت بـه عیسـویان، اغلـب بـا آزار و اذیـت آنـان همـراه بـود، امــا گاهــی همچــون یزدگــرد اول نســبت به مســیحیان بــا ملاطفت گــزارش شــده اســت.

در هـر صـورت، مسـیحیت در اواخـر قـرن ششـم میلادی در ایـران رواج بسـیاری داشـت و به گونــه ای بــا دیــن زردشــتی در رقابــت بــود، امــا ســابقه ی حضــور یهودیــان در ایــران بسـیار کهن تـر از مسـیحیان بـود و در زمـان اشـکانی نیـز به دلیـل روحیـه ی تسـامح موجـود در قلمــرو آنــان، یهودیــان در کنــار پیــروان دیگــر ادیــان به فعالیــت می پرداختنــد؛ امــا در عصـر ساسـانی و به ویـژه در زمـان کرتیـر فشـارهای بسـیاری بـر آنـان وارد شـد و بـا فـراز و فرودهایـی تـا اواخـر ایـن دوره ادامـه داشـت.

بنابرایـن باتوجـه به شـرایط سیاسـی حا کم بـر جامعــه و تعــدد نگرشهــای مذهبــی موجــود، بدیهی اســت کــه نمــود ایــن گونا گونــی در بسـیاری از ابعـاد زندگـی ازجملـه باورهـای تدفینـی نمایـان گـردد.

بدیهی است بر اساس اطلاعات موجود نمی توان گونه های تدفینی ذکر شده را مشخصاً به گروه خاصی منسوب کرد، اما بر مبنای آموزه های مکتب زردشت از منع دفن اجساد به منظور نیالودن آب و خاک آگاهیم؛ بنابراین گونه های تدفینی به صورت استخوان دان، حاکی از وجود باورهای زردشتی در این شیوه های تدفین است که بیشتر نیز به صورت صخره ای گزارش شده است.

  • منبع
  • حقوق نیوز

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید