محجور کیست؟ | حجر چیست؟ | انواع محجور | دسته بندی های حکم حجر | عزل و نصب قیم برای افراد محجور | صدور حکم رفع حجر

صدور حکم حجر موجبات ایجاد وضعیت حقوقی برای شخص می گردد که وی را از دخالت در امور بالاخص مالی منع می نماید.

محجور کیست؟

بر اساس علم حقوق، اشخاص برای اینکه اعمال حقوقی خود مانند معاملات را انجام بدهند، نیازمند داشتن اهلیت هستند. اهلیت به دو نوع اهلیت تمتع و اهلیت استیفاء است. اهلیت تمتع به معنای توانایی برخوردار شدن از حق و تکلیف است و اهلیت استیفا به معنای توانایی انجام دادن امور است.

بر اساس قانون، هر فرد به محض اینکه زنده متولد بشود، دارای حقوق می شود. در واقع اهلیت تمتع به محض متولد شدن برای شخص بوجود می آید. اما اهلیت استیفا یعنی توانایی انجام امور نیازمند وجود شرایطی است. به عنوان مثال، شخص باید به سن بلوغ برسد تا بتواند معامله کند، یا ازدواج کند. در صورتی که شخص هنوز توانایی انجام امور خود را به طور مستقل نداشته باشد، به وی محجور گفته می شود. لذا در پاسخ به این سوال که محجور کیست، می توان گفت که محجور به شخصی گفته می شود که به لحاظ قانونی نمی تواند امور خود را به طور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند.

حجر چیست؟

معنی لغوی حجر به ممانعت و بازداشتن فردی از انجام دادن کاری باز می گردد. حجر، در مقابل اهلیت است و عبارت است از وضعیت حقوقی شخصی که صلاحیت داشتن حق معینی را برای اعمال آن حق ندارد. به کسی محجور گویند که دارای حجر است.

در اصطلاح حقوقی حجر عبارت است از منع شخص به حکم قانون از اینکه بتواند امور خود را به طور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند و شخصاً اعمال حقوقی انجام دهد و نیز عدم توانایی قانونی شخص در اعمال و اجرای حق.

انواع محجور

ماده 1207 قانون مدنی هم محجورین را به سه گروه تقسیم کرده است؛

- صغار
- افراد غیر رشید
- مجانین

 بر اساس قانون مدنی، انواع محجوران را می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد.

دسته اول اشخاص صغیر هستند. به طور کلی شخص صغیر به کسی گفته می شود که هنوز به سن بلوغ نرسیده است و به همین دلیل قادر به تشخیص امور خود نیست.

دسته دوم از محجوران را اشخاص غیر رشید تشکیل می دهند. اشخاص غیر رشید یا سفیه به کسانی گفته می شود که علیرغم آنکه به سن قانونی رسیده اند، توانایی درک، تشخیص و تمییز خوب و بد مسائل مالی را ندارد.

دسته سوم محجوران را اشخاص دیوانه تشکیل می دهند. اشخاص دیوانه یا مجانین نیز فاقد قوه عقل هستند و با اختلالات قوای عقلی خود نمی توانند امور مالی و غیر مالی خود را انجام بدهند.

این افراد ممنوعیت تصرف در اموال و حق و حقوق مدنی خود را دارند. ممنوعیت قانونی افراد محجور، به دلیل حمایت قانون از آنها به وجود آمده است.

دسته بندی های حکم حجر

1- حجر عام و حجر خاص

حجر در یک دسته بندی کلی بر دو نوع است. نوع اول حجر عام است که فرد محجور، در هیچ یکی از حقوق مدنی خود نمی تواند وارد شود. به طور مثال، فرد مجنون، محجور عام به حساب می آید. نوع دوم، حجر خاص است که برخی از موارد برای فرد محجور منع شده است. مانند حجر سفیه که تنها در امور مالی نمی تواند تصرف نماید.

حجر، به جز موارد حجر عام و حجر خاص، به دو صورت دیگر می تواند دسته بندی شود:

2- حجر حمایتی و حجر سوء ظنی

مفاهیم حجر حمایتی و حجر سوء ظنی دقیقا در مقابل یکدیگر قرار دارند. حجر حمایتی، به حمایت قانونگذار از فرد محجور در مقابل آسیب دیگران اطلاق می گردد. اما حجر سوء ظنی، از دیگران در مقابل آسیب های احتمالی فرد محجور حمایت می کندو مانند حجر تاجر ورشکسته که به دلیل حمایت قانون از بستانکاران صورت می پذیرد.

3- حجر قانونی و حجر قضایی

حجر قانونی مستقیما از سوی قانون بر افراد محجور اعمال می شود.

اما حجر قضایی با دستور دادگاه بر فرد وارد می شود. حجر افراد ورشکسته نمونه ای حجر قضایی در قانون حجر است.

4- حجر بر مبنای فقدان اراده و نقص اراده

حجر فرد مجنون مبتنی بر فقدان اراده است و حجر صغیر ممیز یا سفیه بر مبنای نقص اراده می باشد.

5- حجر مالی و غیر مالی

محجورین سفیه فقط در امور مالی دارای ممنوعیت می باشند اما افراد محجور ضغیر و مجنون در تمام امور ممنوعیت دخالت دارند.

6- حجر محدود به زمان و عدم محدود به زمان

عزل و نصب قیم برای افراد محجور

وظیفه ی شناسایی و نصب قیم برای محجورین به عهده دادگاه و با معرفی دادستان است. بنابراین دادستان می بایست به دادگاه صالح (دادگاه خانواده) رجوع کرده و اشخاصی را که برای قیمومیت مناسب می داند به آن دادگاه معرفی کند. براساس قانون امور حسبی شخص محجور تا زمانی  که شوهر ندارد، پدر یا مادر او البته در صورتی که صلاحیت برای قیمومیت داشته باشند، بر دیگران برای سرپرستی مقدم می باشند. همچنین در صورت محجور شدن زن، شوهر با داشتن صلاحیت برای قیمومیت بر دیگران مقدم است.

حدود اختیارات قیم در تصرف اموال محجور

افراد محجور توانایی و صلاحیت مداخله در امور مالی خود را ندارند. بنابراین برای اداره امور مالی آنها، فردی باید قیومیت آن ها را بر عهده بگیرد. در صورتی که فرد محجور دارای والدین (پدر یا مادر) در قید حیات باشد، آنها برای قیومیت فرد مقدم هستند. اما در صورتی که والدین فرد زنده نباشند یا فرد پس از رسیدن به رشد عقلی، دچار جنون شود، باید برای آنها قیم تعیین نمود. با تعیین قیم، مدیریت تمامی اموال و دارایی های فرد محجور به عهده وصی یا قیم وی خواهد بود اما قیم حق ندارد بدون اطلاع فرد مجنون و جهت مصارف شخصی، در اموال وی دخل و تصرف نموده یا مالک آنها شود.

صدور حکم رفع حجر

حکم حجر در واقع همان حکمی است که با استناد به آن، دادگاه حکم محجوریت را برای فرد محجور صادر نموده و برای وی اقدام به تعیین قیم نماید. همچنین دادگاه می تواند به جز قیم، یک یا چند ناظر را جهت نظارت بر کار قیم تعیین نماید.

هرگاه فرد از حالت حجر خارج شده و به اصطلاح حقوقی، واجد شرایط رشد بود، می تواند با مراجعه به دادگاه محل صدور حکم حجر، درخواست حکم رفع حجر را ارائه نماید. پس از بررسی دادگاه و اطمینان از سلامت کامل علقلی فرد، می تواند حکم رفع حجر را صادر نموده و اتمام قیومیت را بر فرد قیم ابلاغ نماید.

شخصی که خواهان رفع حجر است، می تواند با مراجعه کردن به دادگاه صادر کننده ی حکم حجر، به ان ها اطلاع دهد که حالت حجر در او از بین رفته است و در کمال صحت و سلامت عقل بوده و رشید می باشد. در این صورت دادگاه پس از انجام مراحل مخصوص و همینطور بررسی های لازم،برگزاری کمیسیون پزشکی و کسب نظر پزشکی قانونی و در اخر بعد از احراز سلامت فرد مدعی رشید، حکم رفع صادر می نماید. از آن به بعد موارد مربوط به قیمومیت حذف شده و خود فرد میتواند به تنهایی اموال خود را مدیریت کرده و اعمالی حقوقی خود را نیز انجام دهد.