مراسم چای ژاپنی
«چانویو»، «چادو» یا «سادو» در زبان ژاپنی بهمعنی مراسم چای هستند. هدف از این سنت دیرینه ژاپنی، تهیه و نوشیدن چای در چایخانههای سنتی با کفپوش تاتامی است. در این مراسم، مهمان در فضایی بهدور از سرعت زندگی روزمره از مهماننوازی میزبان لذت میبرد.
مراسم چای در ژاپن فعالیت فرهنگی بسیار مهم و ترکیبی از سکوت، احترام و پاکسازی نمادین است. ژاپنیها سالها تمرین میکنند تا در نهایت بتوانند تکتک مراحل این مراسم را با کمترین تلاش ذهنی انجام بدهند. این طرز تفکر درباره هنرهای رزمی و سایر آدابورسوم ژاپنی هم وجود دارد.
امروزه مراسم چای در ژاپن برای سرگرمی انجام میشود و مکانهایی به این کار اختصاص داده شدهاند. سازمانهای مختلف مراسم چای را در سراسر ژاپن با درجات مختلفِ اعتبار و رسمیت برگزار میکنند. بعضی از باغهای سنتی، مراکز فرهنگی و هتلها برای جذب گردشگر این مراسم را اجرا میکنند. کیوتو و اوجی بهترین مقاصد گردشگری برای لذتبردن از فرهنگ چای ژاپنیاند.
با وجود اینکه بعضی از ژاپنیها مراسم چای را صرفا برای سرگرمی انجام میدهند، بیشتر مردم ژاپن آن را نوعی هنر سنتی میدانند و به آن هنر چای میگویند.
انواع مراسم چای ژاپنی
بهطور کلی، ۲ نوع مراسم چای وجود دارد:
• چاکای یا مراسم غیررسمی چای
• چاجی یا مراسم رسمی چای
چاکای که نوعی دورهمی معمولی برای سرو چای است، فقط ۴۵ دقیقه طول میکشد. با وجود این، آموزش این مراسم ممکن است سالها طول بکشد. در مراسم چاجی استادان ارشد چای شرکت میکنند و غذای سنتی ژاپنیها بهنام کایسکی سرو میشود. این مراسم ممکن است ۴ ساعت طول بکشد.
در مدارس مهمِ مراسم چای ژاپنی مانند اوراسِنکه و اوموتِسِنکه، مراحل و روشهای مختلف این مراسم را آموزش میدهند.
انواع مراسم چای ژاپنی در فصول مختلف سال برگزار میشوند. سادهترین مراسم چای در ژاپن مراسم شوزومی است که در آن یک وعده کایسکی سرو میشود.
تاریخچه مراسم چای در ژاپن
مراسم چای ژاپنی قدمتی هزارساله دارد. راهبان ژاپنی برای اولین بار در زمان سلسله تانگ چین و دوره نارای ژاپنی برگهای چای را از چین به ژاپن آوردند. در ابتدا از این برگهای سبز ففط در معابدشان و آن هم برای انجام مراسم مذهبی استفاده میکردند.
بعدها کشیشی بهنام میونا ایزای (Myona Eisai) از چای سبز برای درمان بیماریها و بهبود سلامتی استفاده کرد. در آن زمان، چای بیشتر نقش دارو را داشت و فقط حاکمان و ثروتمندان میتوانستند آن را تهیه کنند. پس از آن، راهبان ذن از چای سبز برای شبزندهداری استفاده کردند. ساموراییهای ژاپنی هم از طرفداران این نوشیدنی بودند.
در دورههای بعد، راهبی ژاپنی بهنام موراتا شوکو چای پودری را درست کرد و مراسم و تشریفات سرو چای را ابداع کرد. شوکو در واقع پدر مراسم چای ژاپنی است.
فرد دیگری که در بنیانگذاری مراسم چای به شکل امروزی نقش مهمی داشته، سِننو ریکیو است. او در اواخر دهه ۱۵۰۰ میلادی زندگی میکرد و به جنگجویان فنون مختلف را آموزش میداد. بسیاری از مورخان ریکیو را پایهگذار مراسم چای میدانند. او ۴ اصل برای مراسم چای تدوین کرد:
• هماهنگی و یکپارچگی
• احترام
• پاکی
• آرامش
ریکیو ابداعکننده سبک وابی سابی ژاپنی هم هست. او معتقد بود که معنای مراسم چای حضور در لحظه و درک این مسئله است که هر لحظه تنها یک بار اتفاق میافتد. این یکی از مهمترین مسائلی است که در وابی سابی مطرح میشود و به آن ایچی-گو ایچی-یه هم میگویند. این اصطلاح یعنی «هر لحظه فقط یک بار اتفاق میافتد» یا «هر لحظه را گرامی بدار».
وسایل ضروری در مراسم چای ژاپنی
وسایل بیشماری برای برگزاری این مراسم وجود دارد که آنها را با نام «چادوگو» (Chadougu) میشناسند. این وسایل، اهمیت بالایی در مراسم چای دارند و به دقت از آنها نگهداری میکنند؛ اما فقط وجود بعضی از آنها برای برگزاری این رسم ضروری است. از این میان میتوان پیالهی چای را نام برد که برای آماده کردن چای از آن استفاده میشود و نوع آن با توجه به فصلهای مختلف تغییر میکند. برای مثال کاسههایی که گودی بیشتری دارند چای را در هوای سرد، گرم نگه میدارند و کاسههای کمعمقتر برای آب و هوای گرمتر مناسب هستند. چایدان، وسیلهای است که چای را قبل از استفاده در آن نگه میدارند و قاشق و همزن کوچک نیز از دیگر لوازم ضروری این مراسم به شمار میروند. معمولاً میزبان از بهترین فنجانهایش برای سرو چای استفاده میکند و کیفیت و تزئینات وسایل مراسم چای یا همان چادوگو، نشانگر صاحبشان هستند. به همین دلیل میزبانها، دقت بالایی در نگهداری و پاک کردن این وسایل به خرج میدهند.
مراحل مختلف مراسم چای ژاپنی
مکان برگزاری مراسم
اساس و اصل مراسم چای ژاپنی بر سادگی و آرامش شکل گرفته است. در روش سنتی و در روزگار قدیم مراسم چای نوشی اغلب در میان باغ برگزار می شد و فضای سرسبز و گل ها و گیاهان فضایی فرح بخش و آرامش بخش به وجود می آوردند. با این حال، امروزه اکثر خانه ها فاقد حیاط و باغ هستند و از این رو مراسم چای ژاپنی داخل اتاقی به نام اتاق چای برگزار می شود. اتاق چای اتاقی بسیار ساده و بدون تجملات است که معمولا از چوب بامبو ساخته شده و کف آن هم با کفپوش تامامی پوشیده شده است. در ورودی این اتاق معمولا کوتاه تر از قد طبیعی انسان است و میهمانان مجبورند قبل از ورود خم بشوند که نشانه تواضع و فروتنی است.
ورود میهمانان به اتاق چای
تعداد میهمان در مراسم چای ژاپنی حداکثر ۵ نفر است. میهمانان کمی زودتر از زمان مشخص شده سر می رسند و در اتاق انتظار منتظر میزبان می مانند. سپس میزبان میهمانان را به اتاق چای دعوت می کند و بعد از تعظیم و خم شدن وارد اتاق می شود. میزبان کنار وسایل آماده سازی چای و روی کفپوش حصیری تامامی می نشیند و میهمانان هم دور تا دور به صورت دو زانو می نشینند. پس از آن که همه میهمانان در جای خود نشستند مراسم آماده سازی چای شروع می شود که بیشتر شبیه به یک رقص زیبا و موزون است.
آماده سازی چای
در مراسم چای ژاپنی میزبان چای را در مقابل میهمانان آماده می کند و این کار را با ظرافت و با رفتارهایی بسیار موزون و هماهنگ انجام می دهد که بخشی مهم از مراسم است. ابزار مورد نیاز برای آماده کردن چای شامل یک فرچه چوبی از خیزران است که چاسن نامیده می شود و برای حل کردن پودر چای سبز (ماچا) در آب جوش استفاده می شود. علاوه بر فرچه، کاسه چای، ظرف محتوی شیرینی و کتری هم جزو تجهیزات چای سازی هستند. هر یک از این وسایل با دقت بسیار بالا و با توجه به شرایط و موقعیت انتخاب می شود و قبل از آغاز مراسم در جای دقیق خود چیده می شوند. در ژاپن معمولا زنان این مراسم را اجرا می کنند و به عنوان خانم خانه از میهمانان پذیرایی می کنند.
سرو چای
در مراسم چای ژاپنی اغلب ظرفی محتوی شیرینی هم به میهمانان ارائه می شود که البته شیرینی را قبل از سرو چای میل می کنند. ظرف شیرینی روی کفپوش تامامی و روبروی میهمانان قرار دارد. میهمانان با دست راست شیرینی را برمی دارند و بشقاب را هم با دست چپ برمی دارند. در روش سنتی چای سبز با ملاقه های کوچک چوبی از جنس بامبو و در کاسه هایی به نام چاوان (Chawan) سرو می شود. میهمانان کاسه را با هر دو دست می گیرند و با چند جرعه کوچک چای را می نوشند و بعد کاسه را روی کفپوش تامامی قرار می دهند.
بعد از تمام شدن چای میهمان به میزبان تعظیم می کند و از او تشکر می کند. در پایان میزبان از میهمانان می پرسد که آیا باز هم چای میل دارند یا نه، اگر جوابشان مثبت باشد یک دور دیگر این مراسم تکرار می شود. در غیراین صورت، مراسم سرو چای ژاپنی پایان می یابد و میزبان کاسه ها را می شوید و دوباره سرجایشان قرار می دهد.
آداب مراسم چای ژاپنی
• باید بهموقع در مراسم حاضر شوید.
• در این مراسم نباید از عطرهایی با رایحه تند استفاده کنید، چون حواس بقیه را پرت میکند.
• بهتر است برای مراسم کیمونو بپوشید. اگر کیمونو در دسترستان نبود، لباسهای تمیز و معمولی بپوشید و جواهراتی را که ممکن است به لوازم سرو چای آسیب بزنند کنار بگذارید.
• هنگام ورود به چایخانه، کفشهایتان را دربیاورید و تلفن همراهتان را خاموش کنید.
• موقع آمادهکردن چای همه باید ساکت باشند، اما در پایان مراسم مهمانان از ظروف و گلهای زیبای اتاق تعریف میکنند.
• در این مراسم نباید درباره مسائل شخصی صحبت کنید، بلکه باید درباره مراسم چای، تغییرات فصلی و آبوهوا حرف بزنید.
زمان برگزاری مراسم چای
مراسم چای ژاپنی در فصلها و مناسبتهای مختلف برگزار میشود. البته در چین، این مراسم هنگام عروسیها برگزار میشود.
مراسم چای در ژاپن برای جشنگرفتن مناسبتهای مختلف برگزار میشود، از جمله:
• شکوفهدادن درختهای گیلاس
• برگریزان پاییز
• فصل برداشت چای
• آغاز سال جدید
مراسم چای ژاپنی هر روز برگزار نمیشود و بیشتر مردم بهجای ماچای آسیابشده، برگهای چای را دم میکنند. در بیشتر خانههای ژاپنی اتاق چای وجود ندارد، به همین دلیل مراسم چای معمولا در مدارس مخصوص یا معابد بودایی اجرا میشود.
دیدگاه