مسئولیت حوادث در محیط کار: نقش قانونی پیمانکار و کارفرما

تعریف پیمانکار

پیمانکاران از جمله افراد متخصص هستندکه اشخاص انجام کارهای خود را به آنان می سپارند و در مقابل مزدی به آنان می پردازند. بنابراین، فعالیت های پیمانکاران در قوانین هر کشوری به رسمیت شناخته و حقوق و تکالیفی برای آنان درنظر گرفته شده است.

برابر ماده 7 قانون شرایط عمومی پیمان

پیمانکار شخص حقوقی یا حقیقی است که از سوی دیگر امضاء کننده ی پیمان است و اجرای موضوع پیمان را براساس اسناد و مدارک پیمان بر عهده گرفته است. نمایندگان و جانشین های قانونی پیمانکار در حکم پیمانکار می باشند.

همچنین ، آیین نامه ایمنی امور پیمانکاری مصوب 1389 توسط وزیر کار و امور اجتماعی، در تعریف پیمانکار آورده است:

پیمانکار/ مقاطعه  کار، شخص حقیقی یا حقوقی ذی صلاحی است که بر اساس اسناد و مدارک پیمان، مسئولیت اجرای عملیات را بر عهده می گیرد.

 درواقع، پیمانکار شخصی است که دیگری در قبال مزد، انجام کاری را به او می سپارد.

مسئولیت پیمانکار در قانون

مطابق ماده 4  آئین نامه حفاظتی کارگاه های ساختمانی مصوب 1390 و ماده 10 آئین نامه ایمنی امور پیمانکاری مصوب 1389 هر گاه صاحب کار اجرای کلیه عملیات پیمان را از ابتدا تا پایان کار کلاً به یک پیمانکار محول نماید، پیمانکار مسئول اجرای مقررات مرتبط با حفاظت فنی و ایمنی کارگاه خواهد بود.

از مواد قانونی زیر می توان پی به مسئولیت و حقوق و تکالیف پیمانکار برد:

1- ماده 13 قانون کار:

در مواردی که کار از طریق مقاطعه انجام می‌یابد. مقاطعه‌دهنده مکلف است قرارداد خود را با مقاطعه کار به نحوی منعقد نماید که در آن مقاطعه کار متعهد گردد که تمامی مقررات این قانون را در مورد کارکنان خود اعمال نماید.

‌تبصره 1 - مطالبات کارگر جزء دیون ممتاز بوده و کارفرمایان موظف می‌باشند. بدهی پیمانکاران به کارگران را برابر رای مراجع قانونی از محل‌مطالبات پیمانکار. منجمله ضمانت حسن انجام کار، پرداخت نمایند.

‌تبصره 2 - چنانچه مقاطعه‌دهنده بر خلاف ترتیب فوق به انعقاد قرارداد با مقاطعه کار بپردازد و یا قبل از پایان ۴۵ روز از تحویل موقت. تسویه حساب نماید، مکلف به پرداخت دیون مقاطعه کار در قبال کارگران خواهد بود.

منظور از این ماده این است که قرارداد بین کارفرمای اصلی و پیمانکار، قرارداد پیمانکاری است اما چنانچه پیمانکار کارگران یا کارکنانی را به کار بگیرد، باید قرارداد کار با آنان منعقد نماید.

2- ماده 85 قانون کار:

برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل‌هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی (‌جهت تامین حفاظت‌فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (‌جهت جلوگیری از بیماری حرفه‌ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) تدوین می‌شود، برای‌کلیه کارگاه‌ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی است.

‌تبصره - کارگاه‌های خانوادگی نیز مشمول مقررات این فصل بوده و مکلف به رعایت اصول فنی و بهداشت کار می‌باشند.

یعنی یکی از مسئولیت های پیمانکار رعایت نکات ایمنی و  بهداشتی مذکور در قوانین می باشد.

3- ماده 91 قانون کار:

کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون مکلف اند براساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تامین حفاظت و سلامت  و بهداشت کارگران در محیط کار وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعمل های مربوط به کارگاه می باشند.

پیمانکار ضمن اینکه خودش باید نکات فنی و بهداشتی را رعایت کند، باید برای محل کار و کارگران و یا کارمندان زیردست خود نیز فراهم آورند و همچنین، تهیه وسایل موردنیاز برای کار برعهده ی آنان می باشد.

4- ماده 2 آیین نامه ایمنی امور پیمانکاران مصوب 1389:

پیمانکاران می بایست صلاحیت انجام کار خود را از نظر ایمنی از وزارت کار و امور اجتماعی اخذ نمایند.

5- ماده 3 این آیین نامه:

کارفرمایان مکلفند با پیمانکارانی قرارداد منعقد نمایند که صلاحیت انجام کار آنان از نظر ایمنی توسط وزارت کار و امور اجتماعی تایید شده باشد.

۶- ماده 4 این آیین نامه:

پیمانکاران اصلی و فرعی مکلفند کلیه قوانین و مقررات، آیین نامه ها و دستورالعمل های حفاظت فنی و  بهداشتی کار را در طول عملیات پیمان رعایت نمایند.

همان اصول فنی و بهداشتی که برای کارفرما ذکر شده بود،برای پیمانکار نیز به عناون یک کارفرما وجود دارد.

7- ماده 6 آیین نامه:

در هنگام عقد قرارداد هزنیه های مربوط به امور ایمنی محاسبه و در متن قرارداد لحاظ شود و پیمانکار از ابتدای قرارداد با نظارت  کارفرما موظف به اجرای آن شود.

این از وظایف پیمانکار است که هزینه ها را پیشبینی و در قرارداد ذکر کنند.

8- ماده 10 آیین نامه:

هرگاه صاحب کار اجرای کلیه عملیات پیمان را از ابتدا تا پایان کار کلا به یک پیمانکار محول کند، پیمانکار مسئول اجرای مقررات مرتبط با حفاظت فنی و ایمنی در کارگاه خواهد بود.

9- ماده 11 آیین نامه:

هرگاه پیمانکار اصلی با موافقت کارفرما اجرای قسمت های مختلف عملیات پیمان را مطابق مفاد قراردادی به پیمانکار یا پیمانکاران دیگر محول نماید، هر پیمانکار در محدوده ی پیمان خود مسئول اجرای کلیه مقررات مرتبط بوده و پیمانکاراصلی مسئول نظارت و ایجاد  هماهنگی بین آن ها می باشد.

10- ماده 13 آیین نامه:

پیمانکاران ملزم به ثبت آمار و ارائه گزارش حوادث ناشی از کار به کارفرما جهت ارسال به اداره کار و امور اجتماعیمحل مطابق دستور العمل اجرایی تبصره ۱ ماده ۹۵ قانون کار هستند.

11- تبصره 1 ماده 95 قانون کار:

مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده ۸۵ این قانون‌خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد، حادثه‌ای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر‌ کیفری و حقوقی و نیز مجازاتهای مندرج در این قانون مسئول است.

‌تبصره 1 - کارفرما یا مسئولان واحدهای موضوع ماده 85 این قانون موظف هستند کلیه حوادث ناشی از کار را در دفتر ویژه‌ای که فرم آن از طریق‌ وزارت کار و امور اجتماعی اعلام می‌گردد ثبت و مراتب را سریعاً به صورت کتبی به اطلاع اداره کار و امور اجتماعی محل برسانند.

‌تبصره 2 - چنانچه کارفرما یا مدیران واحدهای موضوع ماده 85 این قانون برای حفاظت فنی و بهداشت کار وسایل و امکانات لازم را در اختیار‌ کارگر قرار داده باشند و کارگر با وجود آموزشهای لازم و تذکرات قبلی بدون توجه به دستورالعمل و مقررات موجود از آنها استفاده ننماید کارفرما‌ مسئولیتی نخواهد داشت. در صورت بروز اختلاف، رای هیات حل اختلاف نافذ خواهد بود.

تعهدات و مسئولیت پیمانکار در برابر کارفرما

به جز شرایط و تعهدات اختصاصی که بر اساس توافق طرفین در قرارداد مشخص می شود، برای پیمانکاران به طور خاص قانونی وجود ندارد، لذا قوانین عام مسئولیت مدنی شامل آنان نیز می شود.

در قانون مسئولیت مدنی، پیمانکار پس از اینکه کار را از کارفرمای اصلی تحویل گرفت، می تواند برای انجام آن کارکنان یا کارگرانی را به خدمت بگیرد. این کارکنان کارفرمای اصلی را نمی شناسند بلکه برای پیمانکار کار می کنند.بنابراین، پیمانکار در مقابل آنان کارفرما محسوب می شود.

طبق ماده 12 قانون مسئولیت مدنی کارفرما نسبت به اشتباهات و خطاهای کاری کارکنان یا کارگران زیردست خود مسئولیت دارد:

کارفرمایانی که مشمول قانون کار هستند، مسئول جبران خساراتی هستند که از طرف کارکنان اداری و یا کارگران آنان در حین انجام کار یا به مناسبت آن وارد شده است مگر اینکه محرز شود تمام احتیاط‌ هایی که اوضاع و احوال قضیه ایجاب می نموده، به عمل آورده یا اینکه اگر احتیاط‌ های مزبور را به عمل می آوردند، باز هم جلوگیری از زیان مقدور نمی بود.کارفرما می تواند به وارد کننده خسارت در صورتی که مطابق قانون مسئول شناخته شود مراجعه نماید.

طبق این ماده کارفرما در مقابل هر خسارتی که در اثر کار کارکنان یا کارگرانش وارد می شود، مسئول است و باید خسارت زیان دیده را بپردازد. البته پس از پرداخت می تواند به کارمند یا کارگری که خسارت را وارد کرده مراجعه کرده و آنچه را پرداخته از وی بگیرد.

نکته:

تنها موردی که با وجود ورود خسارت، پیمانکار مسئول نیست،فرضی است که شهرداری پیمانکار استخدام کرده است. به این معنا که واگذاری امور شهری به پیمانکار از سوی شهرداری، مانع مسئولیت قانونی شهرداری در مقابل اشخاص ثالث نیست و چنانچه در وقوع حادثه، شهرداری مسئول شناخته شود مکلف به جبران خسارت است هرچند که انجام امورِ منجر به حادثه را به پیمانکار واگذاری نموده باشد.

محدوده مسئولیت کارفرما و پیمانکار در حوادث ناشی از کار

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1397/06/13
برگزار شده توسط: استان مرکزی/ شهر ساوه

موضوع

محدوده مسئولیت کارفرما و پیمانکار در حوادث ناشی از کار

پرسش

در پروژه ای کارفرما با شخصی به عنوان پیمانکار جهت جوشکاری قرارداد منعقد نموده و پیمانکار نیز برادرزاده 17 ساله اش را به عنوان کارگر استخدام و کارگر مذکور حین تمیز کردن دستگاه از ناحیه چشم دچار حادثه می‌شود مطابق عقیده کارشناسان کارفرما 60 درصد و پیمانکار 40 درصد مقصر حادثه اعلام شده اند، آیا با توجه به اینکه کارگر حادثه دیده ارتباط مستقیمی با کارفرما ندارد رابطه سببیت بین این دو وجود دارد یا خیر؟ آیا می توان مصدوم را به عنوان مباشر برابر ماده 526 قانون مجازات اسلامی مقصر حادثه قلمداد کرد؟

نظر هیئت عالی

اولاً؛ تحقق مسئولیت کارفرما مطابق ماده 12 قانون مسئولیت مدنی مبتنی بر نظریه خطر (بنا بر دیدگاه برخی نویسندگان حقوق مبتنی بر نظریه فرض تقصیر است.) به طوری که بار اثبات عدم مسئولیت بر عهده کارفرما است.

ثانیاً؛ در کلیه مقررات مبین تحقق مسئولیت مدنی در قانون مجازات اسلامی، قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی (غیر از ماده 12) مبنای مسئولیت، نظریه تقصیر می‌باشد که بر این اساس بار اثبات تقصیر و ایراد خسارت بر عهده زیان دیده است و النهایه احراز رابطه سببیت عرفی به عنوان یکی از عناصر اصلی تحقق مسئولیت جبران خسارت ضروری است و اگر در اجتماع مباشرت ورود زیان ناشی از تعدد چند سبب مسئول حادثه باشند؛ (مانند فعل زیانبار کارفرما، پیمانکار و شخص کارگر) و نتوان از نظریه برابری اسباب در تقسیم مسئولیت بهره برد، در این صورت طبق فراز پایانی ماده 526 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 92، بر مبنای نظریه میزان تاثیر هر یک از اسباب، تقسیم مسئولیت به عمل می آید.

نظر اکثریت

در ارتباط با بخش اول سوال: مطابق ماده 4 آئین نامه حفاظتی کارگاه های ساختمانی مصوب 1390 و ماده 10 آئین نامه ایمنی امور پیمانکاری مصوب 1389 « هر گاه صاحب کار اجرای کلیه عملیات پیمان را از ابتدا تا پایان کار کلاً به یک پیمانکار محول نماید، پیمانکار مسئول اجرای مقررات مرتبط با حفاظت فنی و ایمنی کارگاه خواهد بود » در موضوع سوال نیز چنانچه کارفرما اجرای کلیه عملیات پیمان را از ابتدا تا پایان کار به پیمانکار محول نموده، دیگر مسئولیتی نخواهد داشت و رابطه سببیت منتفی است و در مورد بخش دوم سوال نیز علیرغم نوجوان بودن کارگر، با لحاظ ماده 526 قانون مجازات اسلامی که ملاک ضمان را، استناد جنایت و میزان تاثیر رفتار مرتکب قرار داده است مقصر قلمداد نمودن کارگر متصور است و دادگاه در صورتی که استناد نتیجه حاصله به تقصیر کارگر را احراز نماید می بایست کارفرما و پیمانکار را از اتهام انتسابی تبرئه کند.

نظر اقلیت

در ارتباط با بخش اول سوال مطابق ماده 3 قانون کار، به طور عموم کلیه کسانی که عهده دار اداره کارگاه هستند نماینده کارفرما محسوب می‌شوند و کارفرما مسئول کلیه تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبال کارگر به عهده می گیرند و همچنین وفق ماده 12 قانون مسئولیت مدنی، کارفرمایان مسئول جبران کلیه خسارت وارده از ناحیه کارکنان اداری و یا کارگران آنان حین انجام کار یا به مناسب آن؛ می‌باشند؛ بنابراین علیرغم وجود قرارداد پیمان و انعقاد قرارداد با پیمانکار؛ کارفرما کماکان در قبال تعهدات پیمانکار دارای مسئولیت بوده و نمی توان با استناد با آئین نامه های تدوین شده، مواد قانونی اخیر الذکر را ملغی نمود و در خصوص بخش دوم سوال باید گفت در هر حال نمی توان نوجوان را مقصر حادثه محسوب نمود:

چرا که اولاً: حسب موازین حقوقی در صورتی می توان شخص را مقصر دانست که تقصیر غیر قابل توجیه باشد و در فرض سوال با توجه به نوجوان بودن کارگر و نوع کاری که به او واگذار شده توجه تقصیر به او قابل توجیه عقلی و منطقی نمی‌باشد؛ ثانیاً: برابر ماده 84 قانون کار، به کارگیری نوجوانان در مشاغل و کارهایی که به علت ماهیت آن یا شرایطی که کار در آن انجام می‌شود برای سلامتی یا اخلاق نوجوانان زیان آور است ممنوع می‌باشد و در اینجا نیز چنانچه به تشخیص کارشناسان اداره کار، کار محوله از مصادیق ماده مذکور به حساب آید دیگر نمی توان نوجوان را مقصر محسوب نمود و به عبارت بهتر ضمانت اجرای ماده مذکور؛ عدم تقصیر نوجوان و توجه تقصیر بتمامه به کارفرما یا پیمانکار خواهد بود.