امروز: پنج شنبه, ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۷ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۸ مارس ۲۰۲۴ میلادی
کد خبر: 267676
۱۱۱۹۸
۴
۰
نسخه چاپی
معماری اشکانیان

معماری ایران در دوره ی اشکانیان

در وصف کلی هنر معماری اشکانیان باید گفت اگرچه سبک یونانی و گاه بین النهرین در این آثار دیده می شود؛ معهذلک آنها اساس کاخهای خود را به سبک خراسانی خویش می ساختند. تاریخ معماری طاقدار که در ایران بسیار معروف است از دوره ی اشکانیان شروع شده است و تکامل آن را در دوره ی ساسانیان مشاهده می کنیم

معماری ایران در دوره ی اشکانیان

معماری ایران در دوره ی اشکانیان

قبل از پرداختن به معماری این دوره ی ایران، لازم به ذکر است که تعداد ابنیه ای که در دوره ی سلوکیان در ایران ساخته شده بسیار نادر است و آنهایی هم که موجود است به تقلید از معماری یونانی بوده است. اشکانیان یا پارتیان در حدود سال 250 ق.م در ایران به قدرت رسیدند، آنها در اوایل از شیوه های هنر یونانی پیروی می کردند اما پس از مدتی به هنر معماری ایران به ویژه، معماری سنتی و ملی ایران تمایل نشان دادند. هنر اشکانیان را صاحبنظران به دو دوره تقسیم می کنند، دوره ی اول شامل آثاری می شود که تا قبل از قرن اول میلادی پدید آمدند و متاثر از هنر و معماری یونان بودند ودوره ی دوم از قرن اول میلادی شروع می شود و پیوستگی بین هخامنشیان و ساسانیان را تامین می کند. بدین ترتیب معماری پارتی و اشکانی، متمایز از معماری دوران قبل از خود؛ هخامنشیان و بعد از خود؛ ساسانیان و در کنار دنیای روم پیش رفت.

ابتدا زمینه ی اختلاط سنن معماری هخامنشیان را با سنتهای معماری یونانی فراهم آورد و سپس با بازگشت به سنن پارتی موجب دوباره زنده شدن خصوصیات ملی شد. در دوره ی اشکانیان معماری مبنای اصلی خود را از آداب و اصول قبایل چادرنشین پارتی در بر پا کردن اردوگاهها گرفت. بعضی ساختمانها پارتی پیوستگی خود را با سنن سکونت طبیعی چادرنشینان حفظ کرده است، خیمه های یک طرف باز چادرنشینان و ایوانهای یک طرف باز و مرتبط با فضای بیرون در معماری موطن پارتیان به شکل تکامل یافته تری در کاخسازی اشکانیان شکل می گیرد. حیاطهای چهارگوش مرکزی با ایوانها چهارطرف آن، به عنوان مظهر عمومی معماری پارتیان، به فارس، بین النهرین و آشور برده شد. دگرگونی این نوع معماری را در معماری اسلامی به ویژه در دوران سلجوقیان به خوبی مشاهده می کنیم.

معماران پارتی پس از شکوفایی دولت اشکانی توجه بسیار به نمای ساختمان می کردند و سعی در تمرکز و ترکیب آثار هنری روی دیوارهای در معرض دید داشتند. نقاشی دیواری در این دوران از روشهای غربی تبعیت کرده و توسعه یافته بود. این تزیینات بعدها با سلیقه پارتیان درآمیخت و به مجموعه ای از نقاشی و گچبری تبدیل شد و قواعد خاص هندسی بدان تعلق گرفت و اشکال هندسی در نقوش و گچبریها پیوسته تکرار شدند. آثار کشف شده معبدی در کوه خواجه ی سیستان، واقع در دریاچه هامون، و نقاشیهای دیواری آن از جمله آثار با ارزش این دوره است. علاوه بر این تزیینات، اشکانیان در معماری خود طاق گهواره ای، قوس ور گچین، با سنگ قلوه و برجسته کاری تزیینی و گاهی ستون تو کار را معمول داشتند و در ساختن خانه ایوان را ابداع کردند که به معماری دوره های بعدی ایران انتقال یافت. از ویژگیهای دیگر معماری و هنر این دوره، انتقال بعضی از عناصر معماری بین هنر بیزانس و هنر ساسانی است.

در وصف کلی هنر معماری اشکانیان باید گفت اگرچه سبک یونانی و گاه بین النهرین در این آثار دیده می شود؛ معهذلک آنها اساس کاخهای خود را به سبک خراسانی خویش می ساختند. تاریخ معماری طاقدار که در ایران بسیار معروف است از دوره ی اشکانیان شروع شده است و تکامل آن را در دوره ی ساسانیان مشاهده می کنیم.

 بنای طاق گرا. واقع در دامنه ی کوه پاطاق در کنار شاهراه کرمانشاه به سرپل ذهاب ترکیب طاقهای گهواره ای و پیشرفت فنون ساختمانی را در این دوره نشان می دهد. برخی بنای طاق گرا را علامت سرحدی ایالت ماد از ایالت اشکانیان می دانند. در این دوره شهرها طبق طرح دایره شکل ساخته شده اند مانند فیروزآباد، تخت سلیمان و دارابگرد، دیوار کاخها را با ستگهای نتراشیده بالا برده اند یا آجر خشت به کار رفته است و میان آن گل و آهک ریخته اند و یا سنگهای تراشیده در آن کار گذاشته اند.

در ابتدا کاخهایی شامل سه ایوان بر پا کرده اند و به جای سقف صاف که در زمان هخامنشیان و سلوکیان معمول بود، طاق هلالی به کار رفته است. ستونها دیگر مورد استفاده نداشته اند و نیمه ستونهای تزیینی جای آن را گرفته اند. روی دیوارها را با گچ بریها پوشانیده اند و موضوع نقش شده ی گچبریها خطوط هندسی یا موضوعهای مربوط به نباتات است، نقاشی روی دیوار هم مثل معبد کوه خواجه معمول بوده است.

معبد آناهیتا. معبد ناهید یا آناهیتا در کنگاور سر جاده ی همدان و کرمانشاه واقع شده است. بقایای ساختمان این معبد که منسوب به دوره ی اشکانیان است تا یک قرن پیش هنوز بر جای بوده است. این معبد بنابر یک طرح یونانی حدود سالهای 20 ق.م روی سکویی وسیع سنگی به روش هخامنشیان ساخته شد. تالار وسیع معبد 200 متر مربع بوده است، دیوار ها با تخته سنگهای بزرگی به تقلید از حصارهای تخت جمشید ساخته شده بودند.

عوامل و عناصر فراوانی در زمینه ی معماری ایرانی در معبد آناهیتا وجود دارد که از همه مهمتر پلکان دو طرفه آن است. این پلکان از شرق به غرب کشیده شده است و به دیوار جنوبی تکیه دارد یا به عبارتی پلکانی از سطح اراضی اطراف، ما را به ارتفاع هشت تا یازده متر، به رویه ی دیوار جنوبی می رساند. در حال حاضر از واحد پلکان راست جنوبی 25 پله آن موجود و از مجموع پلکان قرینه آن در چپ جنوبی 20 سنگ پله بیشتر باقی نمانده است.

از بزرگان و مورخان مثل ابن فقیه، ابن حوقل، مقدسی، یاقوت حموی تا حمداله مستوفی همه اط شگفتی و زیبایی معماری بی نظیر قصراللصوص و ستونهای آن یاد کرده اند. گفتنی است که نام این بنای پیش از اسلام از آناهیتا، ایزد و فرشته ی نگاهبان آب، فراوانی و برکت گرفته شده است. برخی از مورخان علت این تسمیه را چنین نگاشته اند که قوای مهاجم اعراب در این ناحیه اطراق کرده بودند و اهالی محل چهارپایان و بارهای آنها را به یغما می بردند، از این رو اعراب اینجا را قصر اللصوص به معنای کاخ دزدان نامیدند.

منبع: آشنایی با هنر در تاریخ 1 - دکتر غلامعلی حاتم

  • منبع
  • حقوق نیوز

دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی کد جدید