بعد از صدور حکم محکومیت توسط دادگاه، اگر شرایطی وجود داشته باشد، قاضی در بعضی از موارد اجبار شده و در موارد دیگری اختیار دارد که مجازات محکوم را به سایر مجازات ها تبدیل کند و یا مجازات را به حالت تعلیق دربیاورد.
تبدیل مجازات
تبدیل در لغت به‌معنای دگرگون‌کردن، بدل‌کردن ،دگرگون‌سازی است و در اصطلاح به تغییر ماهیت مجازات به مجازاتی که مناسب‌تر به حال متهم باشد تبدیل مجازات می‌گویند.
قانونگذار در سال 92 به منظور کاهش حبس و افرادی که زندان می روند، نهاد جدیدی تحت عنوان مجازات جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی پیش بینی و مقرّر نمود که در صورت وجود شرایط خاص، مجازات های حبس می تواند یا باید به مجازات های دیگری تبدیل شود.
گاهی مجرمین مرتکب جرائمی می شوند که جرای آن ها حبس های طولانی مدت خواهد بود. در قوانین حقوقی ما قانونی به تصویب رسیده است که طبق آن امکان جایگزین کردن جزای حبس با مجازات های دیگر وجود دارد و مجرم می تواند به جای تحمل حبس، مجازاتهای دیگری را تحمل نماید. در این قانون که در سال نود و دو به تصویب رسید آمده است که قاضی موظف است در صورتی که مجرم امکان تبدیل داشته باشد، مجازات حبس او را تبدیل نماید و او را به مجازات های دیگری محکوم نماید.
شرایط تبدیل مجازات چیست؟
با توجه به ماده 64 قانون مجازات اسلامی تعیین مجازات جایگزین حبس منوط به گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات است.
لکن هیأت عمومی دیوانعالی کشور با صدور رأی وحدت رویه شمارة ۷۴۶ مورخ ۲۹/ ۱۰/ ۱۳۹۴ این ماده را بدین نحو تفسیر کرد که در موارد الزامی تبدیل مجازات جایگزین حبس، گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات ضرورت ندارد و مجازات حبس الزاماً باید به مجازات جایگزین تبدیل گردد.
بر این اساس اگر تبدیل مجازات یک مجرم از سمت دادگاه الزامی اعلام شود، دیگر برای جایگزین کردن مجازات نیازی به گذشت شاکی و یا تخفیف مجازات نیست و دادگاه این اجازه را خواهد داشت که مجازات حبس او را تبدیل نماید.
انواع مجازات های جایگزین حبس
مجازات های جایگزین حبس طبق ماده 64 ق.م.ا. عبارتند از:
1- دوره مراقبت
2- خدمات عمومی رایگان
بر اساس آیین‌نامه اجرایی ماده 79 قانون مجازات اسلامی که در شهریور 93 به تصویب هیات وزیران رسید و بر اساس ماده 2 آن، خدمات عمومی رایگان در شش دسته تقسیم بندی شدند. لیست این موارد عبارت است از:
- امور آموزشی شامل سوادآموزی، آموزش‌های علمی، فرهنگی، دینی، هنری، ورزشی، فنی و حرفه‌ای و آموزش سبک زندگی و مهارت‌های اساسی آن.
- امور بهداشتی و درمانی شامل اقدامات تشخیصی درمانی، توانبخشی، مامایی، بهیاری و پرستاری، نگهداری سالمندان، معلولان و کودکان، مشاوره و روان درمانی، بهداشت محیط و درمان اعتیاد.
- امور فنی و حرفه‌ای شامل خدمت در کارگاه‌ها، کارخانه‌ها، صنایع وابسته به نهادهای پذیرنده و بخش‌های فنی آنها.
- امور خدماتی شامل نگهبانی و سرایداری نهادهای پذیرنده، نظافت اماکن عمومی، حفاظت و نگهداری از فضاهای سبز و بوستان‌های شهری و باغبانی در این اماکن، تعمیر و تنظیف وسایل نقلیه عمومی و دولتی و اماکن ورزشی و پارکبانی.
- امور کارگری شامل کارگری در بخش‌های ساختمانی، راهسازی، معادن، شیلات، مراتع، سدسازی و دیگر طرح‌های عمرانی متعلق به نهادهای پذیرنده.
- امور کشاورزی، دامداری، جنگلداری و مرتع‌داری شامل درختکاری، باغبانی، برداشت محصول، مرغداری، پرورش آبزیان و انجام کار در نهادهای پذیرنده و مؤسسات کشت و صنعت وابسته به آنها.
3- جزای نقدی
4- جزای نقدی روزانه
5- محرومیت از حقوق اجتماعی.
تبدیل مجازات حبس به مجازاتهای جایگزین در پاره ای موارد الزامی و در پاره ای موارد اختیاری و در واقع بسته به نظر قاضی است.
جایگزین حبس در جرائم عمدی
در جرائم عمدی نحوه مجازات و نوع مجازات جایگزین شده با توجه به نوع جرم و میزان محکومیت حبس متفاوت خواهد بود و دادگاه طبق مدت زمان حبس مجرم مجازات اورا تبدیل خواهد نمود. همچنین برای تبدیل جرائم عمدی می بایست فرد دارای شرایطی باشد که در قانون درج شده اند. تا قاضی بتواند تبدیل او را الزامی دانسته و مجازات او را به صورت اجباری تبدیل کند. موارد بسیار زیادی وجود دارند که در صورت وجود آن ها متهم می تواند به صورت اجباری مجازات خود را تبدیل کند.
تبدیل حبس تا سه ماه
اگر شخصی مرتکب یک جرم عمدی شود و دادگاه اورا به خاطر ارتکاب یک جرم عمدی محکوم به حبس نماید، چنانچه میزان محکومیت او به مدت سه ماه باشد دادگاه تبدیل جرای او را الزامی دانسته و صلاح می داند که به جای تحمل حبس تا سه ماه جرای دیگری شامل حال او کند.
تبدیل سه تا شش ماه
اگر فردی مرتکب یک جرم عمدی شود و دادگاه برای او مجازاتی مطابق با شش ماه حبس را تعیین کند، فرد به راحتی نمی تواند مجازات خود را تبدیل نماید و برای این امر می بایست مجرم هیچ گونه موانعی نداشته باشد، این موانع در قانون جزا درج شده اند و در صورتی که مجرم دارای هیچ کدام از موانع درج شده در قانون نباشد دادگاه تبدیل جرم او را الزامی و اجباری دانسته و به او این امکان را می دهد که جزای خود را تبدیل یا جایگزین نماید.
تبدیل حبس شش ماه تا یک سال
اگر مجرم طی ارتکاب جرم عمدی توسط دادگاه به یک سال حبس متهم شود دادگاه خواسته او را الزامی ندانسته و تبدیل برای اینگونه مجرمین اختیاری می باشد. برای مثال اگر مجرمی که به یک سال حبس محکوم شده است هیچ کدام از موانع منعی را نداشته باشد می تواند طی ارسال دادخواستی از دادگاه بخواهد که مجازات اورا تبدیل نماید.
(منظور از موانع تعیین مجازات جایگزین حبس در دو مورد آخر، داشتن بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری یا یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه به لحاظ ارتکاب جرم عمدی و سپری نشدن پنج سال از اجرای این مجازاتهاست.)
در جرائم عمدی که مجازات اصلی آنها بیش از یک سال حبس است، در صورتی که دادگاه حبس را به کمتر از یک سال تخفیف دهد، تبدیل حبس به مجازات جایگزین ممنوع است، و در غیر این صورت اختیاری است.
در صورت تعدد جرایم عمدی با مجازات بیش از شش ماه حبس، تبدیل حبس به مجازات جایگزین ممنوع است.
جایگزین حبس در جرایم غیر عمدی
- در جرائم غیرعمدی که مجازات اصلی آنها کمتر از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین الزامی است.
- در جرائم غیرعمدی که مجازات اصلی آنها بیش از دو سال حبس است، تبدیل حبس به مجازات جایگزین اختیاری است.
نکات مهم در مجازات جایگزین حبس
در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، قاضی نمی تواند حکم به جایگزین حبس صادر کند.
قاضی در صورت صدور حکم به مجازات جایگزین حبس، میزان حبس اولیه را هم در حکم ذکر می کند تا اگر اجرای مجازات جایگزین امکانپذیر نشود یا محکوم علیه از دستورهای دادگاه تبعیت نکند، مجازات اصلی (حبس) اجرا گردد.
دیدگاه