مقبره شمس تبریزی و معماری خاص مقبره او

وقتی از عرفای ایرانی صحبت می شود بدون شک نام های شمس تبریزی و مولانا در ابتدای لیست قرار می گیرد. رابطه ی خاص میان این دو عارف بزرگ باعث شده تا ذکر نام یکی بدون دیگری ممکن نباشد. اما علیرغم نزدیکی این دو چهره ی تاریخی به یکدیگر محل تدفین آنها از یکدیگر فاصله ی زیادی دارد. یکی در قونیه ترکیه و دیگری در خوی ایران. البته عده ای نیز معتقدند تربت شمس نیز در قونیه قرار دارد. اما مدارک معتبر تاریخی از محل دفن وی در خوی در استان آذربایجان غربی ایران خبر می دهد.

مقبره شمس تبریزی کجاست؟

در شهر زیبای خوی در استان آذربایجان غربی، محله امامزاده بلواری به نام شمس تبریزی وجود دارد. عده زیادی بر این باورند که آرامگاه شمس تبریزی، این زاهد پرآوازه، در این بلوار است. در این مقبره یک سردیس، سنگ قبر و یک مناره‌ تاریخی به نام مناره شمس تبریزی قرار دارد. البته این آرامگاه همیشه این قدر کوچک نبوده است. احتمالا ساختمان مقبره و کاخی که در نزدیکی آن بوده در طول زمان و به علت هجوم عثمانی‌ها تخریب شده‌ است.

چرا می‌گویند مقبره شمس تبریزی در خوی منسوب به اوست و در این مورد شک وجود دارد؟ زمانی که که شمس 60 ساله در قونیه با مولانا آشنا شد، مولانا عمیقا تحت تاثیر شمس قرار گرفت و بسیاری از عادات و رفتارش تغییر کرد. این تغییر مریدان مولانا را به شدت عصبانی کرد. آنها به شدت تلاش کردند تا شمس و مولانا را از هم جدا کنند.

در نهایت شمس قونیه را ترک کرد و کسی هم نمی‌داند به کجا رفت. خودش بارها گفته بود این بار وقتی برود به جایی می‌رود که کسی پیدایش نکند. این موضوع باعث شده تا در محل دفن او شک‌‌هایی وجود داشته باشد. حتی در قونیه ترکیه محلی به عنوان مقبره شمس تبریزی وجود دارد.

البته اسناد زیادی وجود دارد که با توجه به آنها می‌توان گفت مقبره شمس در خوی به حق آرامگاه این عارف فرزانه است. در این اسناد تاریخی بیان شده که سلطان سلیمان قانونی، پادشاه عثمانی، در حمله به خوی به زیارت آرامگاه شمس تبریزی رفته است.

مناره شمس تبریزی

مناره شمس تبریزی در واقع بخشی از مقبره شمس تبریزی بوده است. درست است که در حال حاضر تنها یک مناره و سنگ قبر در آرامگاه شمس وجود دارد اما این مقبره در اصل سه مناره در اطراف سنگ مزار داشته است. این مناره‌ها در قرن 6 هجری قمری ساخته شده‌اند.

نمی‌شود با اطمینان گفت که دو مناره دیگر به چه شکل تخریب شدند اما مشخص است که در دو زمان متفاوت و به شکل مختلف از بین رفته‌اند. شاه اسماعیل اول صفوی شمس تبریزی را دوست داشت و به همین دلیل کاخی در نزدیکی مقبره شمس تبریزی ساخت. احتمالا مناره‌ها هم در همان زمان ساخته شدند.

بعدها شهر خوی سه بار مورد حمله عثمانی‌ها قرار گرفت. نصوحی السلاحی مطراقچی، تاریخ‌نگاری که شاه اسماعیل را همراهی می‌کرد تصویری از این مکان کشیده است. در این تصویر سه مناره وجود دارد.

اسنادی از وجود دو مناره در دوران قاجار و تا زمان جنگ جهانی اول وجود دارد. احتمال دارد که مناره‌ها بعدها به خاطر زلزله یا دلایل طبیعی دیگر از بین رفته باشند. البته در حال حاضر از مناره آخر در مقبره شمس محافظت می‌شود.

 این مناره در فاصله 10 متری از مزار شمس تبریزی قرار دارد. این برج با بیش از 12 متر ارتفاع به سبک معماری دوران سلجوقی شباهت دارد. به همین دلیل بسیاری می‌گویند قدمت این مناره بیش از این حرف‌هاست و شاه اسماعیل سازنده‌ اصلی مناره نیست و فقط همان کاخ را کنار آن بنا کرده است.

قطر مناره 4/3 متر است و به شکل استوانه‌ای ساخته شده است. قسمت بالایی و پایینی برج نسبت به قسمت میانی ساده‌تر، کوچکتر و بدون تزیین هستند. اما قسمت میانی بزرگتر است و با شاخ قوچ تزیین شده است. پلکان برج به شکل مارپیچ از پایین برج شروع می‌شود و تا بالای برج ادامه دارد.

بیشتر قسمت‌های برج با آجر ساخته شده است و جمجه‌ها و شاخ‌های قوچ در میان آجرها قرار گرفته است اما پایه و نیم متر اول برج از جنس سنگ است. مطالعات کمی درباره این مقبره و کاخی که در اطرافش وجود داشته انجام شده است به همین دلیل تا کنون اثری از کاخ پیدا نشده است.

داستان شاخ قوچ بر مناره شمس تبریزی

در سفر 40 روزه‌ای که شاه اسماعیل به منطقه خوی داشت، در کوه چله خانه خوی، در یک روز تعداد زیادی قوچ وحشی شکار کرد. به دستور شاه اسماعیل شاخ‌های این قوچ‌ها به عنوان تزیین برای مناره مورد استفاده قرار گرفتند. این شاخ‌ها یک تزیین عجیب برای مناره هستند که جذابیت دیدنش را دوچندان می‌کنند؛ نمادی از قدرت شاه در شکار در کنار مزار شمس تبریزی.