اثر پروانه ای نام پدیده‌ای است که به دلیل حساسیت سیستم‌های آشوب‌ناک به شرایط اولیه ایجاد می‌شود. این پدیده به این اشاره می‌کند که تغییری کوچک در یک سیستم آشوب‌ناک چون جو سیارهٔ زمین (مثلاً بال‌زدن پروانه) می‌تواند باعث تغییرات شدید (وقوع طوفان در کشوری دیگر) در آینده شود.
اثر پروانه‌ای به این معناست که تغییر جزئی در شرایط اولیه می‌تواند به نتایج وسیع و پیش‌بینی نشده در ستاده‌های سیستم منجر گردد و این سنگ بنای تئوری آشوب است. در نظریه آشوب یا بی‌نظمی اعتقاد بر آن است که در تمامی پدیده‌ها، نقاطی وجود دارند که تغییری اندک در آنها باعث تغییرات عظیم خواهد شد و در این رابطه سیستم‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و سازمانی، همچون سیستم‌های جوی از اثر پروانه‌ای برخور دارند و تحلیلگران باید با آگاهی از این نکته مهم به تحلیل و تنظیم مسائل مربوط بپردازند.
ایدهٔ اینکه پروانه‌ای می‌تواند باعث تغییری آشوبی شود نخستین بار در ۱۹۵۲ در داستان کوتاهی به نام آوای تندر اثر ری بردبری مطرح شد. عبارت «اثر پروانه‌ای» هم در ۱۹۶۱ در پی مقاله‌ای از ادوارد لورنتس به وجود آمد. وی در صد و سی و نهمین اجلاس ای‌ای‌ای‌اس در سال ۱۹۷۲ مقاله‌ای با این عنوان ارائه داد که «آیا بال‌زدن پروانه‌ای در برزیل می‌تواند باعث ایجاد تندباد در تکزاس شود؟»
تاریخچه اثر پروانه ای
ایده اولیه نظریه اثر پروانه ای از تکان دادن بال های پروانه شروع می شود؛ بال بال زدن پروانه به عنوان یک کاتالیزور که شروع یک رویداد بزرگ را تسریع می کند، در نظر گرفته می شود. همچنین پروانه یک نماد از چیزی غیر قابل پیش بینی، متغیر و ناشناخته است.
وقتی پروانه بال می زند، تغییرات جزئی در فشار اتمسفر ایجاد می شود و این فشار با تغییرات همراه است؛ تغییراتی که ممکن است کوچک یا نامحسوس باشند اما پیامد های بزرگی را در یک سیستم پیچیده ایجاد می کنند.
اولین بار در سال 1952، در یک داستان کوتاه درباره سفر در زمان که توسط ری بردبری نوشته شده بود، این ایده که بال زدن حتی یک پروانه می تواند تاثیر گسترده ای داشته باشد، مطرح شد.
کمی بعد، در سال 1961، ادوارد لورنز این مفهوم را در حالی که یک مدل کامپیوتری عددی برای محاسبه مجدد پیش بینی آب و هوا طراحی و اجرا می کرد، توسعه داد.
ورود قطعه جدید به جای مقدار دقیق، منجر به یک تصویر آب و هوایی کاملاً متفاوت شد. پس از آن ادوارد تلاش کرد این موضوع که، به دلیل حساسیت برخی سیستم های پیچیده ممکن است نتایج غیر قابل پیش بینی به دست بیایند را اثبات کند. در نتیجه او بیان کرد، واریانس های کوچک در شرایط اولیه می تواند اثرات عمیق و گسترده بر نتایج داشته باشند.
نتایج به دست آمده توسط ادوارد سرآغازی برای بیان نظریات اثر پروانه ای و نظریه ریاضی به نام آشوب شد.
مثال هایی از اثر پروانه ای
در گذشته اصطلاح اثر پروانه ای در مورد آب و هوا به کار برده می شد اما امروزه این اصطلاح استعاره ای است از اینکه چگونه یک رویداد کوچک و بی اهمیت می تواند باعث تغییرات بزرگ در شرایط شود. در طول تاریخ، رویداد های مهمی باعث تغییرات بزرگ در جهان شده اند؛ برخی جزئیات تغییرات بزرگ را به وجود آورده اند. در ادامه قرار است به نمونه های اثر پروانه ای که جهان را تغییر داده اند، بپردازیم:
آبراهام لینکلن در سال 1865 خواب مرگ خود را می بیند
ده روز پیش از ترور آبراهام لینکلن، او خواب دید که در مراسم تشییع پیکرش در کاخ سفید شرکت کرده است. با وجود اینکه این خواب او را بسیار آشفته کرده بود اما در نهایت تصمیم گرفت با محافظت بسیار برای تماشای یک تئاتر سفر کند.
ترور او اتفاق بزرگی در تاریخ آمریکا بود؛ زیرا تمام کارهایی که لینکلن برای آزاد کردن بردگان آمریکایی آفریقایی تبار انجام داده بود توسط جانشین او، اندرو جانسون، رد شد. پس درست است که بگوییم اگر آبراهام به آن تئاتر نمی رفت، بیشتر زنده می ماند و در ادامه کارهای بزرگی انجام می داد.
خرید یک ساندویچ در سال 1914 منجر به جنگ جهانی اول شد
گروه تروریستی دستان سیاه، در هر برنامه ای که برای ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند می ریخت، شکست می خورد. یک نارنجک که در جریان بازدید های آرشیدوک به موتور او اصابت کرد، به ماشین دیگری برخورد کرد.
آرشیدوک مصمم بود که مجروحان این حادثه را ملاقات کند اما در طول مسیر بیمارستان، متوجه شد راننده به بیمارستان نمی رود و مسیرش را عوض کرده است.
وقتی راننده تسلیم شد ماشین را کنار یک مغازه ای که از قضا گاوریلو پرینسیپ به عنوان یک ترور کننده مشغول خرید ساندویچ بود، نگه داشت. آرشیدوک و همسرش در کنار همان مغازه ساندویچ فروشی ترور شدند و پس از آن جهان تغییرات بزرگی کرد.
یک نامه رد شده منجر به جنگ ویتنام شد
در سال 1919، وودرو ویلسون نامه‌ای از مرد جوانی به نام هوشی مین دریافت کرد که از او خواسته بود تا درباره استقلال ویتنام از فرانسه صحبت کند. در آن زمان هوشی مین به عنوان فردی آگاه و باهوش کاملا آماده صحبت با ویلسون بود، اما ویلسون نامه را نادیده گرفت و همین موضوع باعث عصبانیت هوشی مین جوان شد.
او به مطالعه در مورد مارکسیسم ادامه داد، همچنین با تروتسکی و استالین آشنا شد و به یک کمونیست سرسخت تبدیل شد. کمی بعد ویتنام از فرانسه جدا شد و به شمال کمونیستی و جنوب غیر کمونیستی تقسیم شد. هوشی میت رهبری قسمت شمالی را بر عهده گرفت.
اگر ویلسون آن نامه را می خواند، در سال 1960 سربازان ویتنام شمالی به جنوب حمله نمی کردند و ایالت متحده وارد عمل نمی شد!
محبت یک مرد باعث فاجعه هولوکاست شد
هنری تاندی در سال 1918 در فرانسه در حال جنگ برای ارتش بریتانیا بود که تصمیم گرفت جان یک جوان آلمانی را نجات دهد. این تصمیم به گونه‌ای تمام شد که هیچکس تصورش را هم نمی‌کرد!
تاندی یک سرباز آلمانی مجروح را دید که سعی داشت فرار کند و چون مجروح شده بود تحمل کشتن او را نداشت پس او را رها کرد؛ اون سرباز چه کسی بود؟ آدولف هیتلر!
پذیرفته نشدن در یک برنامه هنری باعث جنگ جهانی دوم شد
احتمالا همه ی شما با این اثر پروانه ای معروف در تاریخ آشنا هستید؛ در سال 1905، مرد جوانی به آکادمی هنرهای زیبا در وین مراجعه کرد و متاسفانه دوبار در این آکادمی رد شد.
آن دانشجوی مشتاق و با انگیزه هنر کسی جز آدولف هیتلر نبود! رد شدن در آزمون هنر باعث شد او در یک محله فقیر نشین زندگی کند و اتفاقاتی را از سر بگذارند که نسبت به یهودیان خشمگین باشد. در نتیجه به جای پیگری هنر به ارتش آلمان پیوست و بقیه تاریخ را خودتان می دانید!
شهرت مارتین لوتر کینگ کوچک برای مجوز اسلحه است
مارتین لوتر کینگ کوچک به خاطر اعتراضات صلح طلبانه و غیرخشونت‌آمیزش مشهور است، اما اگر درخواست مجوز اسلحه به او داده می‌شد، ممکن بود تاریخ او را به گونه ای دیگر به یاد بیاورد.زمانی که او به عنوان رهبر جنبش انتخاب شد، درخواست حمل سلاح گرم را مطرح کرد. درخواست او توسط کلانتر محلی و چندی از سرخپوستان رد شد و در نهایت میراث صلح طلبی از مارتین لوتر کینک کوچک برای آیندگان باقی ماند.
چگونه اثر پروانه ای را کنترل کنیم؟
ما همواره در حال فکر کردن به مسائل مهم یا غیر مهم هستیم. برای همه ی ما پیش آمده زمانی که سعی می کنیم بر روی موضوعی خاص تمرکز کنیم، افکار مزاحم به سراغ ما می آیند و به دنبال آن دقایق یا ساعت های بسیاری را به موضوعات مختلف یا بی ربط فکر می کنیم و در نهایت انرژی ما تمام می شود.
ذهن ما انسان ها تمایل به ساخت سلسله داستان های مختلفی دارد که دلایل به وجود آمدن یا نیامدن یک اتفاق را تحلیل و بررسی کند. اثر پروانه ای در فکر و احساس و عملکرد ما دیده می شود. اگر به آن آگاه باشیم می توانیم بهره وری بیشتری داشته باشیم و به موفقیت نزدیک شویم، اگر نه، باعث به هدر رفتن انرژی و کاهش بهره وری شویم.
پس اگر بتوانیم اثرات پروانه ای را در زندگی روزانه شناسایی کنیم، عملکرد و کارآمدی خود را از لحاظ ذهنی، احساسی و جسمی بالا می بریم. حالا برای کنترل اثر پروانه ای چه کاری می توانیم انجام دهیم؟
• روزی ده تا بیست دقیقه در یک مکان آرام بنشینید.
• به مواردی که ممکن است اثر پروانه ای در زندگی شما داشته باشند، فکر کنید.
• اثر پروانه ای می تواند به صورت افکار، احساسات و اعمال فیزیکی باشد.
• حالا همه ی موارد را روی یک کاغذ بنویسید.
• موارد را به سه دسته تقسیم کنید؛ اثر پروانه ای ذهنی( افکار مزاحم)، اثر پروانه ای احساسی( مجموعه احساسات مزاحم) و اثر پروانه ای فیزیکی( عوامل محیطی مزاحم).
• در قدم بعدی لیست خود را مرور کنید.
• مواردی که تاثیر مثبت یا منفی دارند را انتخاب کنید.
• همین لحظه برای آن ها راه حل مناسب را پیدا کنید.
اثر پروانه ای چگونه زندگی شما را متحول می کند؟
با مرور مطالبی که تاکنون گفته شد، حتما متوجه شده اید که حتی کوچکترین تغییرات می تواند بر دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم، تاثیر بگذارد. هرچه تغییرات مثبت تری را بر سیستم زندگی وارد کنیم، شاهد اتفاقات مثبت تری خواهیم بود.
مثلا اقدامات کوچکی در جهت حفظ پاکیزگی زمین، مصرف کمتر پلاستیک، مصرف آب و برق کمتر و.. تغییرات بزرگی را برای آیندگان به همراه خواهد داشت.
درک ارتباط متقابل، نکته کلیدی مهم است! اقدام فعلی ما می تواند ناشی از شرایط قبلی باشد و بر اعمال ما در آینده تاثیر بگذارد.
آگاه بودن از کاری که انجام می دهیم، درک عواقب احتمالی اعمال همان اثر پروانه ای است که ما در هر لحظه زندگی باید به آن توجه داشته باشیم.
فراموش نکنید کوچک ترین قدمی که بر می داریم می تواند مسیر زندگی ما و دیگران را به کل تغییر دهد. حتی یک عمل مهربانانه و از روی محبت باعث پیوند بسیاری از اتفاقات به یکدیگر می شود. با دیگران مهربان و همدل باشید و به آنان فرصت دهید.
هر کدام از ما داستان زندگی خود را داریم و رنج ما از یکدیگر متفاوت است پس باید سعی کنیم یکدیگر را درک کنیم. با درک اثر پروانه ای می توانیم با یکدیگر برای داشتن یک زندگ بهتر همکاری کنیم و دنیا را به جای بهتری تبدیل کنیم.
دیدگاه