هزینه های دادرسی
مطرح کردن دعوا و شکایت در محاکم دادگستری نیازمند پرداخت هزینه ای تحت عنوان هزینه دادرسی است. هزینه دادرسی، هزینه ای است که بابت رسیدگی به پرونده و صدور حکم و یا قرار باید پرداخت شود. این هزینه به هنگام ثبت دادخواست، توسط خواهان پرداخت شود.
محاسبه هزینه دادرسی دعاوی در حقوق ایران در هنگام اقامه دعوا از خواهان دریافت می‌شود ولی در صورتی‌که حکم دعوا به نفع خواهان صادر شود و خواهان در دادخواست خود مطالبه‌ی هزینه دادرسی را نیز به‌عنوان بخشی از خواسته خود مطرح کرده باشد می‌تواند هزینه دادرسی پرداخت‌شده را از خوانده مطالبه نماید. بر اساس مقررات آیین دادرسی مدنی، عدم پرداخت هزینه دادرسی از سوی خواهان در هنگام تقدیم دادخواست و اقامه دعوا باعث می‌شود دادخواست وی به جریان نیفتد و از سوی مدیر دفتر دادگاه اخطار رفع نقص دادخواست برای وی صادر شود.
در واقع به جز در موارد استثنایی تا زمانی که هزینه دادرسی پرداخت نشود به دعوی رسیدگی نمی شود. هزینه دادرسی با در نظر گرفتن چند فاکتور از جمله اینکه دعوی در چه مرحله ای قرار دارد ، دعوی از چه نوعی است ، در کدام مرجع اقامه شده است ، حقوقی است یا کیفری ، میزان بودجه و غیره متفاوت است .
مطابق ماده 502 قانون آیین دادرسی مدنی هزینه دادرسی عبارتست از :
1- هزینه برگه ایی که به دادگاه تقدیم می شود .
2- هزینه قرارها و احکام دادگاه.
همچنین بر اساس ماده 503 قانون فوق هزینه دادخواست کتبی یا شفاهی اعم از دادخواست بدوی و اعتراض به حکم غیابی و متقابل و ورود و جلب ثالث و اعتراض شخص ثالث و دادخواست تجدید نظر و فرجام و اعاده دادرسی و هزینه وکالتنامه و برگه ای اجرایی و غیره همان است که در ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین - مصوب 1373 - و یا سایر قوانین تعیین شده است که به به صورت الصاق و ابطال تمبر و یا واریز وجه حساب خزانه پرداخت می گردد.
بر طبق ماده 503 خواهان برای ارائه دادخواست کتبی یا شفاهی در تمام مراحل دادرسی مثل ارائه دادخواست بدوی، اعتراض به حکم صادره (فرجام خواهی، واخواهی و تجدید نظر)، ورود یا جلب ثالث، دعوا متقابل، اعاده دادرسی، برگه های اجراییه، هزینه وکالتنامه باید تمبر باطل کرده یا مبلغی را مستقیماً به حساب دولت واریز کند.
هزینه دادرسی در دعاوی حقوقی متناسب با خواسته دعوا تعیین می گردد. به این معنا که در دعاوی مالی یا غیر مالی حقوقی این مبلغ بر طبق تعرفه تعیین شده، متفاوت خواهد بود.
در هنگام ثبت دادخواست یا شکواییه، دفتر خدمات قضایی هزینه دادرسی را متناسب با مالی یا غیر مالی بودن دعوا و همچنین اوراق اسکن شده و در بعضی دعاوی ملکی بر اساس ارزش منطقه ای ملک مذکور محاسبه و به شما ارائه می دهند.
اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی
اعسار به معنای سختی است و حالت و وضعیتی است که شخص در حال حاضر توانایی پرداخت وجه را به عنوان هزینه دادرسی، مالی که به موجب محکومیت در دعوا به آن محکوم شده است و… ندارد.
گاها برای مطالبه حق خود و طرح دادخواست و به تبع آن طرح دعوا می بایست هزینه دادرسی سنگینی پرداخت کنیم که ممکن است غالبا افراد توانایی پرداخت آن را نداشته باشند و از طرح دعوا صرف نظر می کنند. حال قانون با پیش بینی وضع موجود، حالتی را به نام اعسار ایجاد کرده است تا اشخاص از حقوق خود متضرر نشوند.
چنانچه شخصی قصد طرح دعوا در دادگاه حقوقی را دارد ولی توانایی مالی در پرداخت این هزینه را ندارد می تواند درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را تقدیم دادگاه نماید. در نهایت دادگاه در مورد ادعای وی پس از برگزاری جلسه رسیدگی، تصمیم می گیرد که هزینه دادرسی را باید پرداخت نماید یا خیر.
در این حال با اثبات این امر خواهان دعوا لازم نیست فعلا هزینه دادرسی را بپردازد یا از پرداخت بخشی از آن توسط قاضی دادگاه معاف می شود.
بر اساس ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت قادر به تادیه آن نیست.
آثار اعسار در هزینه دادرسی
اگر ادعای اعسار مورد پذیرش قرار بگیرد قانون یک سری مزیت ها برای این افراد در نظر گرفته است.
این مزیت ها عبارت اند از:
- معافیت از پرداخت تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی
- دارا شدن وکیل و معافیت موقت از پرداخت حق الوکاله آن
دلایل اعسار در هزینه دادرسی
درخواست اعسار از هزینه دادرسی، در دو صورت به وجود می‌آید:
- به علت اینکه دارایی شخص کفاف پرداخت هزینه دادرسی را نمی‌کند.
- به علت اینکه شخص به‌طور موقت، به دلیل عدم دسترسی به مال خود قادر به پرداخت هزینه‌دادرسی نیست؛ مثلا مال طرف در رهن بانک است.
شرایط ادعای اعسار در هزینه دادرسی
هر فردی نمی‌تواند به ادعای اینکه دچار اعسار می‌شود به دادگاه درخواست اعسار دهد. ادعای اعسار مقید به این شرایط است:
- شخص بدهکار باشد
- اقامه دعوا از طرف مدعی و طلبکار
- اثبات ادعای ( اعسار ) وی و صدور حکم به نفع طلبکار
- صدور رأی قطعی بر محکومیت بدهکار
- صدور اجرائیه از طرف دادگاه. بعد از تحقیق شرایط یاد‌شده، مدعی اعسار می‌تواند با ارائه دادخواست در پی اثبات آن باشد.
ویژگی های اعسار از هزینه دادرسی
دادخواست اعسار جنبه شخصی دارد یعنی فقط در مورد شخص متقاضی صدق می کند و همان شخص می تواند از مزایای آن استفاده کند برای مثال اگر شخص فوت کند وراث وی نمی توانند از مزایای اعسار استفاده کنند و همچنین اثبات اعسار فقط مختص همان دعوا است و شخص نمی تواند باحکم اعسار دعاوی متعددی علیه اشخاص متعدد مطرح نمایید.
ولی استثنا می توان چندین دعوا علیه یک نفر مطرح نماید و حکم اعسار صادر شده برای همه آن ها کافی خواهد بود.
چگونگی طرح اعسار از هزینه دادرسی
کسی که معسر است باید طرح دعوا کند. این دعوی نیز به دو روش انجام می‌شود:
- همراه با دعوای اصلی
- دعوی اعسار از طریق ارائه دادخواست جداگانه
در این میان و برابر ماده ۲۰ قانون اعسار، مرجع رسیدگی‌کننده به دعوای اعسار در مورد محکوم، محکمه‌ای است که در ابتدا به دعوای اصلی رسیدگی کرده است. دعوای اعسار در مقابل اوراق اجرائیه ثبت اسناد در محکمه محل اقامت مدعی اعسار اقامه خواهد شد.
تشریفات رسیدگی به دعوای اعسار
کسی که دعوای اعسار طرح می‌کند، مثل همه کسانی که در محاکم طرح دعوا می‌کنند، باید مراحلی را پشت‌سر بگذارد. مدیر دفتر دادگاه، ظرف دو روز از تاریخ وصول دادخواست اعسار، باید پرونده را به نظر قاضی برساند. چنانچه قاضی شهادت شهود را در دادگاه ضروری بداند، به مدعی اعسار اخطار می‌کند که در روز مقرر آنان را حاضر کند. ممکن است دادگاه به همان شهادتنامه تفصیلی که ضمیمه دادخواست شده است اکتفا کند و ممکن است از مدعی اعسار بخواهد که شهود خود را حاضر کند.
طریق اثبات درخواست اعسار
قانونگذار در راستای تحقق حق دادخواهی برای همه افراد که در اصل 34 قانون اساسی پیش‌بینی شده، راهکارهایی را پیش‌بینی کرده است. این راهکارها مانع از آن است که اعسار و ناتوانی مالی، در صورت اثبات در دادگاه، مانعی برای دادخواهی شهروندان باشد. معمولی‌ترین راه اثبات، استفاده از شهود است که طبق ماده 506 آیین دادرسی مدنی بیان شده است.
در صورتی که دلیل اثبات اعسار، شهادت شهود باشد، باید شهادت کتبی حداقل دو نفر از اشخاصی که از وضع مالی و زندگی متقاضی اعسار مطلع هستند، به دادخواست ضمیمه شود. در این شهادتنامه، مشخصات، شغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و ناتوانی او برای پرداخت هزینه‌دارسی، با تعیین مبلغ آن، بیان می‌شود. در این باره باید یک نکته را در نظر داشته باشید و آن این است که اصل بر تمکن و توانایی مالی است و در صورت ادعای خلاف آن، باید اثبات شود. مدعی اعسار می‌تواند انواع دلایل را به دادگاه ارائه کند و اعسارش را ثابت کند.
مطابق ماده 506 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که دلیل اعسار شهادت شهود باشد، باید شهادت کتبی حداقل دو نفر از اشخاصی که از وضعیت مالی و زندگانی او مطلع می باشند به دادخواست ضمیمه شود.
در شهادتنامه، مشخصات و شغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و عدم تمکن مالی او برای تادیه هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن باید تصریح شده و شهود منشا اطلاعات و مشخصات کامل و اقامتگاه خود را به طور روشن ذکر نمایند.
آیا اشخاص حقوقی نیز می توانند مدعی اعسار باشند؟
اشخاص حقوقی مانند شرکت های تجاری در صورتی که قادر به پرداخت هیچ گونه مالی تحت هر عنوان (هزینه دادرسی، مالی که در دعوایی محکوم به پرداخت آن شده باشند) نمی توانند دادخواست اعسار از هزینه دادرسی و موارد گفته شده را مطرح نمایند. و در صورت طرح دعوای اعسار، توسط دادگاه دادخواست رد می شود.
ادعا و طرح اعسار صرفا مختص اشخاص حقیقی است اشخاص حقوقی در صورت مواجه شدن با مشکلات مالی که قادر به پرداخت هیچ مبلغی نباشند می بایست تقاضای ورشکستگی نمایند.
مواد قانون اعسار در هزینه دادرسی در قانون آیین دادرسی مدنی
اعسار از هزینه دادرسی
ماده 504 ـ معسر از هزینه دادرسی كسی است كه به واسطه عدم كفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طورموقت قادر به تادیه آن نیست .
ماده 505 ـ ادعای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی ضمن درخواست نخستین یا تجدیدنظر یافرجام مطرح خواهد شد . طرح این ادعا به موجب دادخواست جداگانه نیز ممكن است . اظهارنظردرمورد اعسار از هزینه تجدید نظرخواهی و یا فرجامخواهی با دادگاهی می باشد كه رای مورددرخواست تجدید نظر و یا فرجام را صادر نموده است .
ماده 506 ـ درصورتی كه دلیل اعسار شهادت شهود باشد ، باید شهادت كتبی حداقل دونفر ازاشخاصی كه از وضعیت مالی و زندگانی او مطلع می باشند به دادخواست ضمیمه شود .
در شهادتنامه ، مشخصات و شغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و عدم تمكن مالی او برای تادیه هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن باید تصریح شده و شهود منشا اطلاعات و مشخصات كامل واقامتگاه خود را به طور روشن ذكر نمایند .
ماده 507 ـ مدیر دفتر ظرف دو روز از تاریخ وصول دادخواست اعسار ، پرونده را به نظر قاضی دادگاه می رساند تا چنانچه حضور شهود را درجلسه دادرسی لازم بداند به مدعی اعسار اخطارشود كه در روز مقرر شهود خود را حاضر نماید .
مدیر دفتر نسخه دیگر دادخواست را برای طرف دعوای اصلی ارسال و درضمن روز جلسه دادرسی را تعیین و ابلاغ می نماید . به هرحال حكم صادره درخصوص اعسار حضوری محسوب است .
ماده 508 ـ معافیت از هزینه دادرسی باید برای هر دعوا به طور جداگانه تحصیل شود ولی معسر می تواند در تمام مراحل مربوط به همان دعوا از معافیت استفاده كند .
ماده 509 ـ درمورد دعاوی متعددی كه مدعی اعسار بریك نفر همزمان اقامه می نماید حكم اعساری كه نسبت به یكی از دعاوی صادر شود نسبت به بقیه دعاوی نیز موثر خواهد بود .
ماده 510 ـ اگر معسر فوت شود ، ورثه نمی توانند از حكم اعسار هزینه دادرسی مورث استفاده نمایند ، لكن فوت مورث در هریك از دادرسیهای نخستین و تجدید نظر و فرجام مانع جریان دادرسی در آن مرحله نیست و هزینه دادرسی از ورثه مطالبه می شود ، مگرآنكه ورثه نیز اعسار خودرا ثابت نمایند .
ماده 511ـ هرگاه مدعی اعسار در دعوای اصلی محكوم له واقع شود و از اعسار خارج گردد ، هزینه دادرسی از او دریافت خواهد شد .
ماده 512 ـ از تاجر ، دادخواست اعسار پذیرفته نمی شود . تاجری كه مدعی اعسار نسبت به هزینه دادرسی می باشد باید برابر مقررات قانون تجارت دادخواست ورشكستگی دهد . كسبه جزء مشمول این ماده نخواهند بود .
ماده 513 ـ پس ازاثبات اعسار ، معسر می تواند از مزایای زیر استفاده نماید :
1 ـ معافیت موقت از تادیه تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی در مورد دعوایی كه برای معافیت ازهزینه آن ادعای اعسار شده است .
2 ـ حق داشتن وكیل معاضدتی و معافیت موقت از پرداخت حق الوكاله .
ماده 514 ـ هرگاه معسر به تادیه تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی متمكن گردد ، ملزم به تادیه آن خواهد بود همچنین اگر با درآمدهای خود بتواند تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی را بپردازد دادگاه بادرنظر گرفتن مبلغ هزینه دادرسی و میزان درآمد وی و هزینه های ضروری زندگی مقدار و مدت پرداخت هزینه دادرسی را تعیین خواهد كرد .
دیدگاه