حقوق متهم در دعاوی کیفری ایران
هنگامی که در جامعه، جرمی ارتکاب می‌یابد، دستگاه‌های انتظامی و قضایی برای کشف آن اقدام می‌کنند اما صرف کشف جرم باعث بازگشت نظم به جامعه و جبران آسیب‌های وارده به متضرران جرم نمی‌شود بلکه مطلوب زمانی به دست می‌آید که مرتکبان واقعی جرایم نیز دستگیر و مجازات شوند.
در صورت شناسایی و دستگیری متهمان، این امکان وجود ندارد که در همان محل دستگیری به مجازات این افراد اقدام کرد چرا که هنوز جرم ارتکاب‌یافته اثبات نشده است بلکه برای کشف واقعیت و مجازات مجرمان حقیقی لازم است که افراد مظنون برای انجام تحقیقات مقدماتی احضار و جلب شوند و در چارچوب حقوق انسانی با آنها رفتار شود. در نهایت نیز درصورت اثبات مجرمیت، فرد متهم مجازات می‌شود و در غیر این صورت برائت حاصل خواهد شد.
از جمله حقوق متهم می‌توان به مواردی از قبیل اصل ممنوعیت بازداشت‌های خودسرانه، اصل برائت، حق اطلاع فوری از دلایل بازداشت، ممنوعیت محاکمه مجدد، حق برخورداری از وکیل و ممنوعیت تسری قوانین به گذشته اشاره کرد:
اصل برائت
یکی از مهمترین اصول دارسی، اصل برائت است که بر اساس آن، تا زمانی که گناهکار بودن شخصی به موجب ادله قانونی ثابت نشده باشد، باید به عنوان انسانی بی‌گناه با او رفتار شود و توهین و تحقیر او و نیز مجازاتش قبل از اثبات جرم ممنوع است.
اصل ممنوعیت بازداشت‌های خودسرانه
در پرتو این اصل، احضار و جلب متهم بدون دلیل ممنوع بوده و موارد بازداشت متهم در قانون پیش‌بینی شده است و مقام قضایی متخلف خود به مجازات مقرر در قانون محکوم خواهد شد.
حق اطلاع فوری از دلایل بازداشت
نه تنها بازداشت متهم باید به موارد خاص محدود شود بلکه متهم باید بلافاصله از دلایل بازداشتش، توسط پلیس یا مقام قضایی مطلع شود.
حق اعتراض به قرار بازداشت
حق اعتراض به قرار بازداشت نیز از دیگر حقوق متهم در رسیدگی‌های کیفری است.
حق رعایت کرامت انسانی
به موجب این اصل، انجام اعمالی همچون تحقیر متهم، توهین به او، غل و زنجیر زدن، سلول انفرادی و شکنجه و آزار او ممنوع است.
حق برخورداری از وکیل
متهم حق انتخاب وکیل دارد و وکیل متهم باید آزادانه حق دفاع از موکلش را داشته باشد. حتی متهم بی‌بضاعت می‌تواند از دادگاه یا کانون وکلا درخواست وکیل تسخیری یا معاضدتی کند.
حق اعتراض به قرار تأمین خواسته
حق اعتراض متهم به قرار تأمین خواسته صادره از سوی مقامات دادسرا می‌تواند از توقیف بی‌جهت اموال متهمان جلوگیری کند.
حق رسیدگی به پرونده متهم در دادگاه صالح
حق رسیدگی به پرونده متهم در یک دادگاه صالح، مستقل و بی‌طرف از دیگر حقوق متهم در رسیدگی‌های کیفری است.
حق رسیدگی علنی
حق رسیدگی علنی، از دیگر حقوق متهم محسوب می‌شود تا مقام قضایی بداند عملکردش در زیر ذره بین رسانه‌ها و شهروندان قرار دارد و با دقت هر چه تمام‌تر باید به ایفای وظایف خود بپردازد.
حق پرسش از شهود شاکی
حق پرسش از شهود شاکی به این دلیل جزو حقوق متهم به شمار می‌رود که او بتواند درستی یا نادرستی گواهی آنان را آشکار کند.
ممنوعیت تسری قوانین به گذشته
از دیگر حقوق متهمان در رسیدگی‌های کیفری، ممنوعیت تسری قوانین به گذشته است؛ چرا که عمل بر خلاف این اصل می‌تواند آزادی‌های فردی و اجتماعی شهروندان را به مخاطره بیندازد.
ممنوعیت محاکمه مجدد
ممنوعیت محاکمه مجدد به این معنا است که به دلیل ارتکاب یک جرم، نمی‌توان دو بار متهم را مجازات کرد.
حق تجدیدنظرخواهی
ممکن است دادگاه بدوی اشتباهی کرده باشد؛ از این رو بازبینی پرونده در دادگاهی بالا‌تر می‌تواند ضریب اطمینان به تصمیم دادگاه را بالا ببرد.
حقوق متهم بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری
حقوق متهم علاوه بر قانون آیین دادرسی کیفری در بسیاری از قوانین مطرح می باشد از جمله قانون اساسی و قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی و غیره که در طول دادرسی همواره باید رعایت شود و برخی از مواردی که قانونگذار بدان پرداخته است عبارتند از :
1- بر طبق ماده 4 قانون آیین دادرسی کیفری اصل بر برائت است یعنی علی الاصول هیچ فردی مجرم نیست مگر اینکه فرد دیگری که ادعا می کند دیگری مجرم است بتواند اثبات نماید یعنی فرد مجرم نباید ثابت که جرمی انجام نداده بلکه فردی که به وی اتهام زده باید ثابت کند آن فرد متهم مرتکب جرم شده است .
2- حق دسترسی به وکیل ، فرد متهم باید هر وقت که در طول مراحل دادرسی خواست بتواند به وکیل دسترسی پیدا کند این حق دسترسی به وکیل از جمله تلفن به وکیل ، تلفن به پزشک و غیره نیز می باشد .
3- حق آگاهی از موضوع اتهام و دلایلی که آن اتهام به وی زده شده است به عبارت دیگر متهم باید اطلاع پیدا کند .
4- به موجب ماده 7 قانون آیین دادرسی کیفری متهم از کلیه حقوق شهروندی برخوردار می باشد و ظابطان دادگستری و مقامات قضایی و سایر اشخاصی که در طول فرآیند دادرسی مداخله می کنند مکلف هستند این حقوق را رعایت کنند یعنی متهم نباید تحقیر و شکنجه و آزار و اذیت شود .
5- متهم حق دارد در تمامی مراحل دادرسی به قرار بازداشت و سایر قرارهای صادره از جمله قرارهای تامین و . . . اعتراض نماید .
6- رسیدگی به پرونده متهم باید علنی باشد تا حقوق متهم نقض نشود .
7- هیچ فردی را نمی تواند در خصوص یک موضوع دو بار محاکمه کرد .
8- از دیگر حقوق متهم این است که بر طبق ماده 3 قانون آیین دادرسی کیفری ، مراجع قضايي بايد با بي طرفي و استقلال كامل به اتهام انتسابي به اشخاص در كوتاه ترين مهلت ممكن ، رسيدگي و تصميم مقتضي اتخاذ نمايند و از هر اقدامي كه باعث ايجاد اختلال يا طولاني شدن فرآيند دادرسي كيفري مي‌شود ، جلوگيري كنند .
مواردی که در بالا بدان اشاره شد از برخی از حقوقی است که در دعاوی کیفری و در طول رسیدگی به پرونده متهم دارای می باشد در صورتی که قانونگذار اصولی از قانون اساسی از جمله منع شکنجه و غیره را نیز بیان کرده است .
لازم به ذکر است که نه تنها متهم دارای حقوقی است که موظف به رعایت آن هستیم بلکه شاکی نیز دارای حقوقی است که باید رعایت شود در واقع سعی بر این است که اصول دادرسی عادلانه و منصفانه بین طرفین رعایت و اجرا شود .
دیدگاه