ساز کاخن یا کاخون | تاریخچه ساز کاخن یا کاخون | ساختار و انواع ساز کاخن یا کاخون

کاخن یا کاخون لغتی اسپانیایی به معنی جعبه، صندوق یا صندوقچه است که به نوعی ساز کوبه‌ای اطلاق می‌شود.

ساز کاخن یا کاخون

کاخُن یا کاخون، که گاها به کاخِن نیز خوانده می شود، یکی از سازهای بومی کشور پرو می باشد. این ساز کوبه ای نخستین بار در اوایل قرن هجدهم میلادی زمانی که کشور پرو مستعمره اسپانیا بود، توسط بردگان و خدمتکارانی که در ناوگان کشتیرانی اسپانیا مجبور به کار می شدند به دنیای آن زمان معرفی شد.

هرچند که داشتن این ساز ممنوع بود و متخلفان مجازات می شدند اما آنها از جعبه های چوبی ایی که برای نگهداری میوه و حمل بار استفاده می شد اقدام به ساخت ساز کاخن می کردند تا علاوه بر حفظ سنت های بومی خود صدای اعتراض خود را در قالب نواختن کاخن به اربابان خود برسانند. بعدها به تدریج کاخن تکامل پیدا کرد و بصورت رسمی به عنوان یک ساز شناخته شد.

در حال حاضر بعنوان یک نماد ملی برای مردم کشور پرو به شمار می آید و ابزاری جدا نشدنی در اجراهای موسیقی بومی و سنتی در پرو می باشد.

روایت های بسیاری را هم می توان در از دیگر کشور آمریکای جنوبی، کوبا در مورد کاخن یافت که چگونه کاخن مورد استفاده توده ی مردم ناراضی قرار گرفت.

در اوایل سال 1960 زمانی که فیدل کاسترو از شروع اعتراضات ضد کمونیستی مخالفان خود در خیابانها خشمگین شده بود دستور ممنوعیت نگهداری و استفاده از ساز کاخن را صادر کرد، زیرا این ساز کوبه ای همچون گذشته تبدیل به صدای اعتراض مخالفان شده بود، آنها از جعبه های میوه که در آن زمان به وفور در هر گوشه ای از خیابان یافت می شد برای ساخت کاخن استفاده می کردند و زمانیکه پلیس و ماموران امنیتی اقدام به گشت زدن می کردند، مردمی رو می دیدند که روی جعبه های میوه نشسته اند و مشعول کارهای روزانه خود می باشند!

شیوه نواختن ساز کاخون

نحوه نواختن ساز کاخن به این شکل است که نوازنده روی آن می نشیند و با ضربات دست و انگشتان به نواختن این ساز می پردازد.

ساختار ساز کاخن یا کاخون

کاخون جعبه ای شش وجهی و مکعب مستطیل شکل است که پنج وجه آن را از یک لایه چوب نازک به ضخامت 3/1 تا 2 سانتیمتر (5/0 تا 75/0 اینچ) می سازند. وجه ششم (که یکی از مستطیل هاست) از یک لایه تخته سه لای نازک پوشانیده می شود. این وجه که سطح ضربه خورنده یا سر (Head) کاخون است "تاپا” (Tapa) نام دارد. حفره صدا (Sound hole) در وجه كناری "تاپا” تعبیه می گردد.

صفحه چوبی "تاپا” را معمولا به طور کامل به جعبه کاخون نمی چسبانند، به طوری که در نواحی فوقانی اش فقط در چند نقطه به کاخون متصل است. با این تمهید هنگام ضربه زدن به "تاپا” صدایی گِزمانند و خاص با افه لرزشی از کاخون به گوش می رسد.

فاکتورهایی که در خصوصیات صوتی کاخون از قبیل ارتفاع (زیری و بمی)، حجم، طنین و کاراکتر ویه صدای آن موثرند عبارتند از اندازه و شکل کاخون، جنس و ضخامت چوب مورد استفاده در ساخت آن و اندازه و محل تعبیه حفره صدا.

نوع چوبی که صفحه تاپا را تشکیل می دهد بسیار متنوع است و بستگی دارد به اینکه سازنده (یا سفارش دهنده) چه نوع صدایی را ترجیح می دهد.

صداهای با تنالیته پایین (بم) گرم و مطبوعند و صداهای با تنالیته بالا (زیر) واضح و درخشانند، بدون آنکه تغییری در ویژگیهای صوتی کاخون از نظر کاراکتر ایجاد شود. برای ساخت صفحه تاپا معمولا از چوبهای درخت گیلاس، ماهون و افرا استفاده می کنند؛ در حالیکه بقیه قسمتهای کاخون را از چوب کاج، صنوبر و یا سایر چوبهای سفید مرغوب می سازند.

اخیراً یک پرکاشنسیت پرویی به نام روبرتو چینو بولانیوس (Roberto chino Bolanos) یک کاخون از جنس پلِکسی گلاس (Plexiglass) ابداع نمود که پلِکسی کاخون (Plexicajon) نام دارد. بدنه شفاف این کاخون از کاخون سنتی بزرگتر و سنگین تر است و حجم صدای آن اندکی از کاخون سنتی بیشتر می باشد.

کریس نیسِن (Chris Nissen) سازنده درام است و مبدع چند نوع کاخون قابل حمل درام های وی با نام Slapdrum از شهرت جهانی برخوردارند.

ساختمان ساز مکعبی چوبی است که نوازنده روی آن نشسته و به قسمت جلویی ساز که با پیچ به بدنه متصل شده است ضربه وارد می کند.

که در پشت این صفحه ۳ سیم از سیمهای گیتار با فاصله قرار دارد که از ارتعاش چوب به صدا در می آید و صدای چوب را تبدیل به صدای زنگ دار می کند.

این ساز نیز در موسیقی سنتی استفاده نمی شود و در کار های کلاسیک، پاپ، جز، فلامینکو، و تلفیقی استفاده می شود.

فرا گیری این ساز برای کسانی که تمبک و دف زده اند ساده تر می باشد.

انواع ساز کاخن یا کاخون

1. کاخن‌ های ثابت

این کاخن ها دارای فنر یا سیم گیتار هستند و صدای یکنواختی تولید می ‌کنند و قابلیت تنظیم ندارند. اما این ویژگی ربطی به حرفه ‌ای بودن و یا نبودن این ساز ندارد و برند‌های بسیار معروف دنیا نیز از این مدل ساز‌ها بسیار تولید و به بازار عرضه می‌ کنند.

2. کاخن‌ های رگلاژی

این نوع کاخن ها دارای فنر یا سیم گیتار هستند، ولی قابلیت تغییر صدا را نیز دارند. بدین معنی که در نوع فنری قابلیت شل شدن فنر و پخش شدن صدای چوب، و در نوع سیمی قابلیت کوک شدن همانند گیتار برای زیر و بم شدن صدا را دارند.