علی اکبر داور
علی‌اکبر داور در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۵ در تهران چشم به جهان گشود، از رجال سیاسی اواخرقاجار و دورهٔ رضاشاه بود که با بنیانگذاری دادگستری نوین ایران نامور شد و نقش مهمی در توسعه اقتصادی ایران بازی کرد.
علی اکبر داور از عوامل مهم تحکیم سلطنت پهلوی و پیشبرد سیاستهای رضا شاه بود، داور همچنین اولین رئیس کانون وکلای ایران بود.
ایجاد نظام قضائی و تشکیلات دادگستری نوین در ایران، تأسیس ادارهٔ ثبت احوال، تدوین قانون مدنی، قانون ثبت اسناد و املاک، قانون تجارت و تأسیس بیمه ایران از مهم‌ترین دستاوردهای علی اکبر داور بود.
علی اکبر داور در ۲۰ بهمن ۱۳۱۵ به دنبال اختلاف و توهین رضا شاه و ترس از برخورد او خودکشی کرد.
او فردی خوشنام بود تا جایی که هنوز خیابانی در تهران به نام اوست.
علی اکبر داور در ۲۵سالگی دادستان تهران شد و به میرزا علی‌اکبر‌خان مدعی‌العموم شهرت یافت.
در پی آن برای ادامه تحصیلات، به سوئیس رفت و تا دریافت درجه دکترای حقوق تحصیل کرد. پس از بازگشت به ایران چندگاهی وزیر معارف شد و در کابینه‌های مستوفی‌الممالک و مخبرالسلطنه به وزارت عدلیه رسید.
داور یک فرد سیاسی نیز بود. با انتشار روزنامه «مرد آزاد» و نیز انتخاب به‌عنوان نماینده مجلس از بازیگران مهم سیاست شد.
پانزده سال بازیگر سیاسی و وزیر مقتدر و اصلاح‌طلب دوره پهلوی اول بود. در زمان وزارت دادگستری، او به آلمانی‌ها بسیار نزدیک شده بود. اما در همین زمان لایحه‌ای به مجلس برد که درباره افزایش روابط و آغاز مذاکرات با آمریکا بود.
ورود علی اکبر داور به عرصه سیاست
داور که سابقه حضور در وزارت عدلیه، وزارت معارف و همکاری با روزنامه شرق را داشت، عضو حزب دموکرات بود و هنگامی که در ژنو تحصیل می کرد، حزب ملی ایران را تاسیس کرد تا اینکه در مجلس چهارم شورای ملی از حوزه انتخابیه ورامین و خوار(گرمسار) به عنوان وکیل مردم انتخاب شد.
در مدت زمانی کوتاه با گردانندگان و منتفذان مجلس نظیر مؤتمن‌الملک، صمصام‌السلطنه، ارباب کیخسرو، نصرت‌الدوله فیروز، سردار معظم خراسانی (تیمور تاش)، حکیم الملک، بهاءالملک و مخبرالسلطنه دوستی و همکاری نزدیکی داشت.
در همین زمان حزب «رادیکال» را تاسیس کرد که در مدت زمانی نه چندان طولانی حدود ۳۰۰ تن از رجال سیاسی و اجتماعی آن روزگار به عضویت آن درآمدند.
علی اکبر داور و روزنامه مرد آزاد
اگرچه به داور اجازه اجرای نمایش و کسب درآمد داده نشد اما روزنامه اش منتشر شد و در مدت کمی، شهرت خوبی یافت به گونه ای که تقریباً تمام متجددین آن زمان روزنامه «مرد آزاد» را می خواندند، تمام نویسنده ها عبارات کوتاه، ساده و روشن یادداشت های روزانه داور را تقلید می کردند. هدف این روزنامه تغییر و تحول در مسایل اجتماعی و سیاسی ایران بود.
علی اکبر داور، وکیل مردم در مجلس پنجم و ششم
در مجلس پنجم داور از حوزه لار وکیل مردم شد. در همین دوره با تیمورتاش و نصرت‌الدوله فیروز که در خصوص رضاخان سردار سپه به مانند او فکر می‌کردند، طرح دوستی ریخت و آنها مثلث محکمی را برای قدرت یافتن سردار سپه پی ریزی کردند.
به هر تقدیر و پس از تلاش بی‌حد و حصر داور و دوستانش ماده واحده‌ای مبنی بر خلع سلسله قاجار و واگذاری ریاست حکومت به رضاخان پهلوی به تصویب رسید تا با آغاز سلطنت وی، داور در بالاترین مناصب؛ یعنی وزیر فواید عامه و تجارت و وزیر دادگستری قرار بگیرد.
علی اکبر داور و تحول ساختار قضایی ایران
داور به سرعت در تشکیلات اداری، مدیریتی و قضایی وزارت عدلیه تغییراتی جدی و ساختاری ایجاد کرد و با اختیارات تامی که از دولت و حکومت کسب کرد و حمایتی که رضاخان به طور پیدا و پنهان از اقدامات او می‌کرد، تصمیم گرفت تا وزارت عدلیه را ترمیم و تغییر دهد.
علی اکبر داور برای استخدام و تامین نیروی انسانی جدید مشکلات زیادی داشت؛ یکی اینکه نیروی متخصص کم بود و دیگری اینکه قضات و کارکنان در مقابل تصفیه و تعدیل نیرو مقاومت می‌کردند.
او برای رفع مشکل کمبود نیروی انسانی، اقدام به تاسیس کلاس های آموزشی به نام کلاس قضایی کرد. در این کلاس ها، بخشی از پروگرام مدرسه حقوق را که بیشتر مورد احتیاج بود، تدریس می کردند و به افرادی که از عهده امتحان برمی آمدند، تصدیق نامه قضایی اهدا می شد.
به هر شکل داور در ترکیب جدید عدلیه متعصبانه عمل نکرد. ترکیب جدید هم از نیروهای سنتی و هم از جوانان تحصیل کرده تشکیل شده بود.
برای داور، سنتی یا مدرن بودن افراد چندان مهم نبود. او فقط به دنبال اجرای اهداف خود بود. محمد سجادی دارای درجه دکتری حقوق از فرانسه و شیخ محمد حکیم خراسانی مدرس فلسفه، ۲ نمونه از طیف تحصیلکرده و سنتی بودند که داور آنها را به خدمت گرفت.
یکی از مهم ترین اقدامات علی اکبر داور تهیه و تدوین مجموع قوانینی برای عدلیه کشور بود. این مجموع قوانین، شامل ۲۲۰ لایحه می شد که داور به خاطر مسایل مربوط به کاپیتولاسیون در تهیه آن سرعت عمل زیادی به خرج داد.
همچنین وی برای اصلاح و تغییر در هر یک از این قوانین، کمیسیونی از افراد متخصص و خبره متناسب با آن قانون تشکیل داد.
علی اکبر داور و اصلاحات در وزارت مالیه
رضاخان که از عملکرد حسن تقی‌زاده در صدر وزارت مالیه رضایت نداشت در حالی که کابینه محمدعلی فروغی از ۲۱ شهریور ۱۳۱۲ خورشیدی کار خود را آغاز کرده بود، علی اکبر داور را جایگزین او کرد و از او خواست تا به سرعت اصلاحات مورد نظر را در این وزارت‌خانه به انجام برساند.
داور به سرعت کار تغییر و تحولات در وزارت دارایی را آغاز کرد.
در این میان اعلام ناگهانی مرگ تیمورتاش در زندان و سپس دستگیری و قتل فجیع سردار اسعدبختیاری (جعفرقلی‌خان) وزیر جنگ که سخت مورد توجه و لطف رضاخان بود، روحیه داور را به شدت پریشان کرد.
در این شرایط علی اکبر داور باوجود دلهره‌ها و نگرانی‌های دائمی که دچارش شده بود در صدر وزارت دارایی سخت فعال بود و به اصلاحات و اقدامات ادامه می‌داد.
در این میان مغضوبیت، برکناری، زندان و قتل بسیاری از دوستان و همکاران دور و نزدیک داور که سالیانی طولانی صادقانه در راه تحکیم و تثبیت حکومت استبدادی رضاخان از هیچ تلاشی فروگذار نکرده بودند، بیش از پیش وی را پریشان احوال کرد تا اینکه دچار مشکلات و ناراحتی‌های عدیده جسمی و روحی شد.
در آذر ۱۳۱۴ خورشیدی و به دنبال اعدام محمدولی اسدی پس از واقعه گوهرشاد، محمدعلی فروغی از نخست‌وزیری عزل شد و در کابینه بعدی، داور در حالی که سخت نسبت به سرنوشت و جایگاهش نزد رضاخان مشکوک بود، بار دیگر به عنوان وزیر دارایی منصوب شد و با وجود تمام دهشت آفرینی‌ها و بحران روحی گرفتار آمده، کار خود را با شدت و پشتکار ادامه داد اما در ۱۳۱۵ خورشیدی دستگیری و محاکمه علی‌منصور وزیر طرق باز هم داور را پریشان احوال کرد.
علی اکبر داور در پاییز ۱۳۱۵ بر اثر فشار کار و مشکلات عدیده روحی و جسمی دچار بیماری شد و مدت ها در بستر بیماری افتاد. پس از بهبودی آرزو کرد، بمیرد و از این زندگی پرفشار جسمی و روحی راحت شود.
مرگ علی اکبر داور
علی اکبر داور در ۲۰ بهمن ۱۳۱۵ درگذشت. مرگ او را بسیاری رمز‌آلود بود. اما پذیرفته‌ترین ادعا این است که دست به خودکشی با تریاک زد. او تریاک را در الکل حل کرد و سر کشید.
در ۲۰ بهمن ۱۳۱۵ خورشیدی رضاخان، محمود جم، رضا قلی میرخسروی و علی‌اکبر داور را به خاطر تردیدی که در معامله و صدور پنبه به شوروی برایش پیش آمده بود به کاخ مرمر فراخواند و آنها را به باد فحش و ناسزا گرفت.
ساعت پنج عصر داور در جلسه وزارت امور خارجه حاضر شد، محمود جم روی پلکان های ساختمان وزارت امور خارجه در مقام دلجویی از داور برآمد.
ساعت نزدیک ۱۲ بود که داور به خانه خود رفت به اتاق همسر و فرزندانش رفت، مدتی در اتاق کم نور به چهره ۲ فرزند خردسالش نگریست، آنگاه به اتاق خودش رفت و در را از پشت قفل کرد.
مقداری تریاک در آب حل کرد و خورد تا پس از مدتی بیهوش شد و روی تخت افتاد و بدین ترتیب به زندگی ۵۰ ساله خود و آرزوهای جاه طلبانه اش پایان داد.
او همچنین در نامه‌ای از رضاشاه خواسته بود که به همسر و فرزندانش کمک کند تا در تنگنای مالی نباشند. به همین دلیل شاه پهلوی به فرزندانش کمک کرد.
علی اکبر داور همچنین هنگام خودکشی برای همسرش نیز نامه‌ای نوشته بود. آنچه در ادامه می‌آید گفت‌وگو با ناصرالدین حسن‌زاده، مجموعه‌دار اسناد، نامه و کتاب است. نامه خودکشی علی‌اکبر داور هم اکنون در میان اسناد او قرار دارد.
نامه خودکشی علی‌اکبر داور
سال ۱۳۷۸ بود که یک مجموعه نامه‌های قدیمی خریداری کردم. لابه‌لای آنها به این نامه برخوردم. در آن زمان فروشنده این نامه‌ها نمی‌دانست که این نامه متعلق به علی‌اکبر‌خان داور است.
علی‌اکبر داور وقتی تصمیم به خودکشی می‌گیرد، دو نامه می‌نویسد؛ یکی به دربار و یکی هم برای همسرش.
این نامه‌ای که اینجا ارائه می‌دهیم همان نامه‌ای است که به همسرش نوشته. متن آن هم به این صورت است:
« عزیزم افسوس که در زندگانی با من خوش و راحت نبودی. پرویز و همایون را ببوس و مرا ببخش. دستت را می‌بوسم. اکبر.» تاریخ آن هم ۲۰ بهمن ۱۳۱۵ است. اگر به نوشتن عدد ۵ در تاریخ ۱۳۱۵ هم توجه کنید، خواهید دید که کمی بد نوشته شده. به نظر من این به علت تاثیر تریاک است در آخرین لحظات زندگی. از این رو به نظر من این نامه پس از نوشتن نامه به دربار نوشته شده است.
دیدگاه