هنر سرامیک سازی
ظرف‌ها و اشیاء سرامیکی از وسائل پرکاربرد و اختراعات بسیار مفید بشر هستند. طی چند سال اخیر نیز سرامیک در بین اقشار مختلف رایج شده و کاربرد زیادی پیدا کرده است.
لغت سرامیک به ماده‌ای اطلاق می‌شود که از سیلیکات‌ها ساخته و حرارت داده شود. ریشه‌ی این لغت به زبان یونانی به معنای پخته شده و در زبان سانسکریت به معنای چیز‌های پخته شده است.
چینی – شیشه – بلور – سفال – آجر‌های نسوز و معمولی – کاشی – لوازم بهداشتی – وان و دستشویی – ظروف فلزی لعابی – لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیکات همه جزو فن سرامیک محسوب می‌شوند. به گونه‌ای که یک سوم صنایع موجود در دنیا از سرامیک تشکیل می‌شود.
تاریخچه ی هنر سرامیک سازی
صرف نظر از اشیاء سرامیکی مصریان، می‌توان گفت که قدیمی‌ترین سرامیک کشف شده مربوط به ایران است که نشان از ذوق و هنر و ابتکار ایرانیان دارد. همچنین آثار ارزشمندی از زمان هخامنشیان باقی مانده است که باستان شناسان به کمک اشیاء سرامیکی باقی مانده از قدیم و بررسی آن‌ها به چگونگی زندگی گذشتگان پی بردند.
از بعد از اسلام تا زمان سلجوقیان هنرمندان سرامیک ساز آثار زیادی را ارائه داده‌اند. پس از آن و پس از حمله‌ی مغول‌ها ساخت ظروف با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیک سازی چین قرار گرفت و تزئین ساختمان و کاشیکاری رواج بیشتری پیدا کرد.
در دوره‌ی صفویه هم هنرمندان آثار کاشیکاری ارزنده‌ای ارائه دادند و پس از آن در زمان قاجار نیز به تقلید از صفویه بیشتر بر کاشیکاری و با رنگ‌های جدید تمرکز کردند.
نهایتا در زمان رضا شاه که احساس شد صنایع مستظرفه باید احیا شود، شروع به تاسیس کارگاه کاشی سازی کردند.
مراحل ساخت ظروف سرامیکی
اشیا سرامیک معولا در دو مرحله ساخته می‌شوند. ابتدا اسکلت اصلی ظرف را می‌سازند که به آن بدنه می‌گویند و پس از آن به بدنه نقش و شفافیت می‌دهند که به آن لعاب می‌گویند.
مرحله‌ی اول: ساخت بدنه
ابتدا خاک رس را با آب مخلوط کرده، نتیجه‌ی این ترکیب یک مخلوط چسبانک و پلاستیکی است. گل حاصله را به شکل و فرم مورد نظر درآورده، سپس آن را خشک کرده و هنگامی که هیچ گونه رطوبتی در آن نبود آن را داخل کوره می‌گذارند و کم کم دمای کوره را بالا برده تا پس از ۵ الی ۶ ساعت درجه حرارت به ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد برسد. سپس کوره را خاموش و صبر کرده تا سرد شود. شی که حاصل می‌شود در برابر آب بسیار محکم و بادوام است.
نکات مهم در ساخت بدنه
• نوع خاک مورد استفاده برای هر نوع ظرف و بدنه متفاوت است و برای ساخت بدنه باید چندین خاک و پودر سنگ‌های مخصوص معدنی را با اندازه‌های معین با هم ترکیب کنند تا بدنه‌ی مورد نظر ساخته شود.
• اگر چسب خاک مورد استفاده، زیاد شود و یا مواد ناخالص موجود در خاک زیاد شود، هنگام خشک کردن یا هنگام پختن در کوره دچار ترک و شکستگی می‌شود. برای رفع این مشکلات باید نسبت خاک و سنگ‌ها را در آزمایشگاه به دست آورند.
• در ساختن انواع خاک رس معمولا انواع کائولن انواع کوارتز و کوارتزیت و انواع فلدسپات و گاهی موادی از قبیل کربنات کلسیم و اکسید روی و تالک به کار می‌رود.
• پس از ترکیب خاک‌های مختلف، آن‌ها را در آسیابی به شکل استوانه می‌ریزند و گلوله‌هایی از جنس چینی سخت یا سیلکس در آن ریخته و با آب مخلوط می‌کنند تا نرم شود.
• پس از آن مخلوط گل و آب که به آن دوغاب می‌گویند در دستگاهی به نام آژیتاتور که دارای یک پروانه‌ی متحرک است ریخته و از الک عبور می‌دهند و سپس آب اضافه‌ی آن را به وسیله‌ی دستگاه فیلتر پرس می‌گیرند.
• نهایتا قالب‌های گل را پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس به مدت حدودا یک ماه در انبار‌های گل نگهداری می‌کنند تا تخمیر لازم انجام شود.
• طی چندسال اخیر، برای تهیه‌ی گل و دیگر مراحل تهیه‌ی بدنه‌ی سرامیک، سازمان هنر‌های زیبای کشور ماشین آلات جدیدی را وارد ایران کرد و چرخ‌های کوزه گری از شکل مبتدی به شکل حرفه‌ای در آمد.
مرحله‌ی دوم: لعاب کاری
لعاب از ترکیب کردن چند نوع خاک و سنگ از قبیل: کائولن و کوارتز و فلاسیات و بعضی مواد شیمیایی مثل کربنات سدیم و براکس و اسید بور یک و گاهی اوقات از بعضی مواد مخصوص ساخته می‌شود. لعاب را ابتدا با ترکیب‌های مختلف و به رنگ مورد نظر می‌سازند و سپس به شیوه‌های مختلف آن را روی اشیاء مختلف می‌دهند، اشیاء لعاب داده شده برای پخت مجدد در کوره قرار می‌گیرند و پس از پخت قابل استفاده می‌شود.
کاربرد‌ها و موارد استفاده وسایل سرامیکی
این روز‌ها سرامیک به دلیل پایداری و استحکام و مقاومتش در برابر تغییرات درجه‌ی هوا و مقاومتش در مقابل عوامل مخربی مثل باکتری‌ها و موریانه … بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
موارد استفاده‌ی سرامیک عبارتند از:
ظروف غذا خوری – سرویس‌های چای خوری – لوازم دستشویی و حمام – مقره‌های برق – چینی‌های داخل لوازم الکتریکی – آجر بنا – مواد نسوز مورد مصرف در صنایع مختلف – وسایل تزیین منازل و …
دیدگاه