غلظت خون بالا را جدی بگیرید!

منظور از غلظت خون، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون به ‌نسبت حجم خون است. وظیفه گلبول‌های قرمز در بدن این است که اکسیژن را به اندام و بافت‌ها برسانند. وقتی تعداد این سلول‌های خونی از حد مجاز بیشتر می‌شود، خون غلیظ شده و احتمال ایجاد لختگی به ‌وجود می‌آید. لخته‌هایی که اگر در مسیر انتقال خون به قلب یا مغز باشند ریسک سکته مغزی و قلبی را چند برابر می‌کنند.

غلظت خون در مردان بالای 40 سال از شیوع بیشتری برخوردار است. در اصطلاح پزشکی این بیماری را پلی‌سیتمی (polycythemia) و اریتروسیتوز (erythrocytosis) می‌گویند. بر خلاف تصور عمومی که اگر رنگ خون کسی تیره باشد یعنی غلظت خون دارد و افرادی که رنگ خونشان قرمز روشن است خون رقیقی دارند، باید بگوییم که این باور کاملاً اشتباه است و این بیماری با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیست. علت تیره بودن رنگ خون که معمولاً از ورید گرفته‌شده کمبود اکسیژن است. بیماری غلظت خون را با آزمایش خون (CBC) و سنجش تعداد هموگلوبین تشخیص می‌دهند.

علل غلظت خون

1. پلی سیتمی ورا (Polycythemia Vera/PV)

این بیماری نوعی اختلال خونی با منشأ مغز استخوان است. مغز استخوان قسمت مرکزی استخوان و محل ساخت و رشد سلول‌های خونی جدید است. در این بیماری، مغز استخوان بیش از حد طبیعی گلبول‌های قرمز یا سفید و پلاکت تولید می‌کند که باعث افزایش غلظت خون می‌شود.

بیماری پلی سیتمی ورا ارثی نیست و به‌گفته کارشناسان، ناشی از تغییرات ژنتیکی است و پس از لقاح تخمک و اسپرم رخ می‌دهد. این تغییرات به‌آرامی و طی چندین سال رخ می‌دهند.

علائم بیماری پلی سیتمی ورا عبارت‌اند از:

• خستگی

• سردرد

• سرگیجه

• ضعف

• افزایش تعریق به‌ویژه تعریق شبانه

• خارش پوست

• تاری دید

• صدای زنگ در گوش

• احساس پری یا نفخ شکم به‌دلیل بزرگ‌شدن طحال

طبق گفته سازمان ملی اختلالات و بیماری‌های نادر، پلی سیتمی ورا ۴۴ تا ۵۷ نفر در هر ۱۰۰هزار نفر را درگیر می‌کند و علائم این بیماری معمولا در سنین بالا و بعد از ۶۰سالگی بروز می‌کنند.

2. ماکروگلوبولینمی والدنستروم (Waldenström macroglobulinemia)

لنفوم نوعی سرطان سیستم لنفاوی بدن است که شامل انواع لنفوم هوچکین و غیرهوچکین می‌شود. ماکروگلوبولینمی والدنستروم نوعی لنفوم غیرهوچکین بسیار نادر است. این بیماری سبب می‌شود بدن مقدار زیادی پروتئینِ ایمونوگلوبولین اِم تولید کند که افزایش غلظت خون نتیجه آن است.

علائم بیماری ماکروگلوبولینمی والدنستروم عبارت‌اند از:

• خونریزی بینی، لثه و شبکیه چشم که به‌علت آسیب به عروق خونی کوچک رخ می‌دهند

• کم‌خونی

• احساس سوزن‌سوزن‌شدن، گزگز و بی‌حسی انگشتان دست و پا

3. لوپوس

علائم معمول بیماری لوپوس عبارت‌اند از:

• بثورات و ضایعات پوستی

• درد و تورم و التهاب مفاصل

• تب

• خستگی

لوپوس اریتماتوز سیستمیک (Systemic lupus erythematosus/SLE) شایع‌ترین نوع لوپوس است که نوعی بیماری خودایمنی محسوب می‌شود. بیماری‌های خودایمنی سبب می‌شوند که سیستم ایمنی بدن فرد به بافت‌های خودی حمله کند و باعث التهاب گسترده و آسیب بافتی شود. این بیماری می‌تواند اندام‌ها و ارگان‌های مختلف بدن مثل مفاصل، پوست، مغز، ریه، کلیه و عروق خونی را درگیر کند. یکی از تأثیراتش روی عروق خونی هم افزایش خطر لخته‌شدن خون است.

لخته‌شدن خون در عروق خونی که باعث مسدودشدن آنها می‌شود و ترومبوز نام دارد، پدیده‌ای نسبتا رایج در سال اول ابتلا به لوپوس است.

4. فاکتور پنج لیدن (Factor V Leiden)

این بیماری ناشی از جهش ژنتیکی یکی از فاکتورهای لخته‌شدن خون است. پروتئینی به‌نام پروتئین فعال C فعالیت فاکتور انعقادی پنج را تنظیم می‌کند. در افراد مبتلا به این بیماری، پروتئین C توانایی تنظیم فعالیت فاکتور پنج را از دست می‌دهد. این جهش و اختلال می‌تواند باعث افزایش غلظت خون و همین‌طور افزایش احتمال ایجاد لخته‌های خون غیرطبیعی به‌خصوص در سیاهرگ‌های عمقی و بیشتر در پاها و ریه‌ها شود. البته توجه داشته باشید که اکثر افراد مبتلا به بیماری فاکتور پنج لیدن هرگز دچار این لخته‌ها نمی‌شوند.

5. کمبود پروتئین‌های C و S و آنتی‌ترومبین

پروتئین‌های C و S و آنتی‌ترومبین عوامل ضدانعقاد طبیعی هستند که بدن آنها را تولید می‌کند و در صورت کمبود آنها، احتمال لخته‌شدن خون افزایش می‌یابد. این کمبودها علل مختلفی دارند، از جمله بیماری‌های ارثی یا مشکلاتی که در طول زمان ایجاد می‌شوند.

عارضه اصلی این بیماری لخته و ترومبوز عروقی است که امکان دارد در ورید عمقی تشکیل شود. در این حالت، به آن ترومبوز ورید عمقی (Deep Vein Thrombosis/DVT) می‌گویند. در صورت شکسته‌شدن لخته‌ها و مسدودشدن عروق خون‌رسان به ریه‌ها توسط آنها، عارضه‌ای به‌نام آمبولی ریوی (Pulmonary Embolism\PE) رخ می‌دهد که تهدیدکننده حیات است.

شایع‌ترین این کمبودها، کمبود پروتئین C است که در ۱ نفر از هر ۲۰۰ تا ۵۰۰ نفر بروز می‌کند و پس از آن کمبود پروتئین S که ۱ نفر در هر ۵۰۰ نفر را درگیر می‌کند. نادرترین کمبود هم کمبود پروتئین آنتی ترومبین است که ۱ نفر از هر ۲۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر را دچار می‌کند.

6. جهش ژن پروترومبین 20210A

پروترومبین که پروتئین انعقاد خون فاکتور II نیز نامیده می‌شود، در برخی افراد که جهش ژنتیکی خاصی دارند، بیش از حد معمول تولید می‌شود. این پروتئین در واقع از عوامل لازم برای لخته‌شدن درست خون است، اما میزان بیش از حد آن می‌تواند باعث افزایش خطر ایجاد لخته شود، مثل لخته‌هایی که در DVT و PE ایجاد می‌شوند.

علائم و نشانه های غلظت خون

پلی سیتمی بسته به سن، جنسیت، و علت بیماری علائم مختلفی دارد. سرفه مزمن و تنگی نفس، آپنه خواب، سرگیجه و خستگی علائم این بیماری در زنان و مردان هستند. گاهی هم فرد هیچ نشانه‌ای ندارد، اما به‌طورکلی با مشاهده موارد زیر می‌توان گفت که علائم غلظت خون دارید و باید به پزشک مراجعه کنید:

• سر درد

• درد گردن

• ضعف و بی‌حالی

• تنگی نفس

• التهاب و قرمز شدن رگ‌های چشم

• اختلال بینایی

• خارش پوست و قرمز شدن کف دست و پاها (به خصوص بعد از حمام)

• سر شدن و خواب رفتن دست و پاها و انگشتان

سردرد، خارش پوست، قرمز شدن پوست یا چشم، سر شدن دست و پاها یا سرفه مزمن و سرگیجه از علائم هشداردهنده‌ی پلی سیتمی است که باید آنها را جدی بگیرید.

عوارض غلظت خون

غلطت خون در صورت عدم درمان می‌تواند بسیار خطرناک باشد. برخی از عوارض این بیماری جدی عبارت‌اند از:

• حمله قلبی

• سکته مغزی

• آمبولی ریه

• بزرگ شدن کبد و طحال

• افزایش فشار خون

• زخم معده

• دردهای استخوانی که به نقرس و سنگ کلیه تبدیل می‌شوند

• خونریزی بینی

تشخیص غلظت خون

صرف دانستن علائم و نشانه‌ها برای تشخیص این بیماری کافی نیستند، چراکه پلی‌سیتمی عملاً با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیست. بنابراین برای تشخیص این بیماری آزمایش‌های زیر تجویز می‌شوند:

• آزمایش خون CBC: تعداد گلبول‌های قرمز و سفید، پلاکت‌ها، مقدار هموگلوبین و هماتوکریت در آزمایش شمارش کامل خون (CBC) محاسبه می‌شوند.

• آزمایش خون اریتروپویتین (EPO): سطح اریتروپویتین خون در افرادی که از اریتورسیتوز اولیه رنج می‌برند پایین است، اما برعکس، در بیمارانی که دچار اریتروسیتوز ثانویه هستند شاهد این هستیم که سطح EPO بالایی دارند.

• آزمایش مغز استخوان

غلظت خون نرمال چند است؟

همان‌طور که در بالا گفتیم غلظت خون بر اساس چند فاکتور در آزمایش خون مشخص می‌شود. زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز زیاد می‌شود و خون غلیظ می‌شود، تعدادی از پارامترهای آزمایش خون مانند تعداد RBCها، مقدار هموگلوبین، هماتوکریت و غیره افزایش پیدا می‌کند. مقادیر نرمال این فاکتورها به صورت زیر است، بدیهی است که اگر نتیجه آزمایش خون شما از این مقدار بالاتر باشد مشکوک به پلی سیتمی خواهید بود:

• تعداد گلبول قرمز در مردان ۵.۷۲-۴.۳۲ و در زنان ۵.۰۳-۳.۹۰ میلیون گلبول

• میزان هموگلوبین در مردان ۱۷۵-۱۳۵ و در زنان ۱۵۵-۱۲۰

• میزان هماتوکریت در مردان ۵۰.۰-۳۸.۸ و در زنان ۴۴.۵-۳۴.۹

• گلبول سفید ۳۵۰۰ تا ۱۰۵۰۰

• تعداد پلاکت ۱۵۰۰۰۰ تا ۴۵۰۰۰.

انجام آزمایش خون روتین می‌تواند کمک زیادی به تشخیص زودهنگام پلی سیتمی بکند.

درمان غلظت خون بالا

بسته به علت این بیماری، پزشک درمان‌های خاصی را تجویز می‌کند. برخی از این درمان‌ها عبارت‌اند از:

• ضدپلاکت‌ها: برخی داروها مانند آسپرین مانع تشکیل لخته می‌شوند.

• ضدانعقادها: برخی داروها مانند وارفارین با تأثیری که بر فاکتورهای انعقادی دارند، مانع لخته‌شدن خون می‌شوند.

• ترومبولیتیک‌ها یا لخته‌شکن‌ها: این داروها اغلب در شرایط اورژانسی استفاده می‌شوند.

• پروتئین C و فاکتور آنتی‌ترومبین: این موارد در برخی افراد بسته به مشکلی که دارند می‌توانند مفید باشند.

پزشکان فقط زمانی از درمان‌های گفته‌شده استفاده می‌کنند که لخته خون خطرناکی تشکیل شده باشد یا فرد مشکوک به خطر بالای ایجاد لخته باشد.

درمان خانگی غلظت خون

با وجودی که بیماری پلی سیتمی، کمی خطرناک به نظر می‌رسد، اما می‌توان با به کار بردن روش‌های درمان خانگی غلظت خون، به خوبی از پس آن بر آمد و مهارش کرد. در ادامه به بررسی روش‌های درمان خانگی می‌پردازیم:

• سیگار نکشید.

• از محیط‌های آوده دوره کنید.

• مایعات زیاد بنوشید.

• ورزش روزانه را به هیچ وجه فراموش نکنید. سعی کنید با انجام حرکات ورزشی مناسب، جریان خون خود را بهبود بخشید و از احتمال ایجاد لخته‌های خونی جلوگیری کنید. معمولاً متخصصین توصیه می‌کنند که حرکات کششی و منظم برای پا و مچ پا را در اولویت قرار دهید!

• اصلاح رژیم غذایی: رژیم غذایی اهمیت زیادی در درمان این بیماری دارد. در واقع تا حد زیادی با داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌تواند این بیماری را درمان کرد.

• حجامت و اهدای خون هم از جمله روش‌های درمانی هستند که نامشان را زیاد می‌شنویم. برخلاف تصور همگان، حجامت به‌ نسبت اهدای خون تأثیر چندانی در کاهش غلظت خون ندارد، چراکه برای کاهش تعداد RBC ها باید خون زیادی از بدن خارج شود، اما حین حجامت معمولاً خون زیادی از بدن خارج نمی‌شود.