لباس های زنان لُر و مشخصات آن ها
پوشاک زنان لر - بنا به موقعیت اجتماعی، اقتصادی و از طرفی شرایط سنی- ویژگیهای مشخصی دارد. این پوشاک در بین زنان جوان لُر با سربندهای زیبا از پارچههای الوان در رنگها و طرحهای شاد و در بین زنان مسنتر با سربندی سیاه و سفید از پارچههایی به رنگ تیره با طرحهای ساده است.
اعضای گروههای قومی لُرزبان، که شامل خود لُرها، بختیاریها و بویراحمدیها میشود، با اسلوب مشابهی در لباس - البته با تغییرهایی که تفاوتهای قومی و طبقهی اجتماعی شخص پوشنده را نشان میدهند - مشخص میشوند.
امروزه در شهرهای لرستان، بیشتر اهالی شهر و حتی روستاییان و عشایر هم علاقهی فراوان به پوشیدن لباسهای مد روز دارند. بدینسبب، پوشاک محلی را تنها میتوان در موزه های مردمشناسی و بر تن برخی از زنان و مردان میانسال و سالخوردهی روستایی دید. تن پوش های محلی مردمان این دیار همانند دیگر نقاط، متأثر از شرایط اقلیمی، جغرافیایی، معیشت، باورها، اعتقادها و موقعیت اجتماعی و اقتصادی افراد است. بر همین اساس، نوع، رنگ، شکل و جنس آنها متفاوت است.
سرپوشهای زنان لرستان
سرون: دختران لرستانی حجاب و پوشش موهای سر و گیسوان خود را با چارقدهای ظریف و نازکِ گلدارِ ابریشمی در رنگهای مختلف میپوشاندند و به شکل ویژهای، سر خود را با چند تخته از این چارقدها میبستند و دنبالهی آنها را از پشت سر آویزان میکردند.
امروزه سربندهای زنان لرستان، بیشتر شامل تَرَه، گلونیی، کَت و گلوَنی، هراتی و عرقچِن است. این نوع سربندها را - به استثنای عرقچِن که کلاهی از جنس مخمل و تکه پارچه هاست - زنان سالخورده، برای جلوگیری از بازشدن یا لیزخوردن سَرون، روی سر میگذارند. سرونها اغلب از جنس ابریشم و به رنگ هایی با زمینهی سیاه و نقوش هندسی و گیاهی به رنگهای قرمز، زرد، بنفش و آبی، با نواری در حاشیه است.
اغلب در مراسم عروسی از سَرونهای رنگینی که گاهی بلندی آنها تا پشت زانو میرسد استفاده میکنند و در سوگواری با سرونهای سیاه، کَت به رنگ سیاه با نوار قرمز در حاشیه ی آن، حضور می یابند. بستن سرون در میان نوعروسان، نشانهی زنانگی آنهاست.
کَت: جلوی سرون را با قطعههای طلا یا نقره و مهرههای نفیس و زیبا تزئین میکردند. رنگ این چارقدها را با تخت مشکی که دختران و زنان جوان از آن استفاده میکردند هماهنگ مینمودند.
سربند و روسری زنان از پارچههای حریر، ابریشمین، رنگین و گلدار به نام کَت گلبندی بود که آن هم با سکههای زرین زینت داده میشد و هر بانویی که میتوانست روسری و عمامه ی بزرگتری با سلیقهی بهتری ببندد، معروفیت بیشتری داشت.
در برخی مناطق لرستان، هنوز هم این نوع پوشش استفاده میشود.
تره: پارچهی ابریشمی است که زنان لر به سر میبستند و بهنام «ساوه» نيز مشهور بود. تره را زنان لر در حالت عادی میبستند و برای شرکت در مراسم و جشن و سور، نوعی از آن را به نام گلوَنی روی تره میبستند که به آن «تره و گلونی» میگفتند. زنان مسنتر پارچههایی به رنگ تیره با طرحهای ساده و سربند سیاه و سفید را ترجیح میدادند. گلونیهای زنان لر، زیباییِ ویژهای به سرِ زنان میداد؛ بهویژه، گره زیبایی که به دور سر پیچیده میشد و گوشههای آن در پشتِ سر، آویزان میشد.
تنپوشهای زنان لرستان
پیراهن زنان لر، برشی ساده، بلند، گشاد و یقهی گردِ بههمآمده داشت. تنهی پیراهن، برش راست داشت و گاهی نیز از زیر بغل به سوی پایین اریب میخورد و در دامن، عرض آن افزایش مییافت.
پیراهن زنان، اغلب بلند، آستیندار و یقهبسته بود و بعضی به جای دکمه، از سکههای زرین استفاده میکردند. یک نوع پالتوی مخملِ بلندِ ملیله دوزی به نام کُلنجه و یک نوع نیمتنهی آستینکوتاه به نام «بالکُل» و «جلیقه» که همه از مخمل و یراق و با سکه و پول رایج مملکت منگولهدوزی شده بود، زنان را پوشش میداد.
بالکُل: بال به معنی آستین و کُل به معنی کوتاه است. در مجموع، بالکل، لباس آستینکوتاه مخملی است که اغلب روی پیراهن میپوشیدند و اندازهی آن تا سرِ زانو و آستینهایش نیز تا زیرِ آرنج بیشتر نبود. سرآستینها و حاشیهی جلوی آن را کرمَکدوزی میکردند. این لباس، بدون دکمه و جلو باز بود و در برخی مناطق لرستان، بالکل به نام سَرداری نیز شهرت داشت.
سرداری: پوششی است بلند تا پشتِپا که جلوی آن بدون دکمه است با آستینی تا آرنج و اغلب از مخمل با رنگهای مشکی، سبز و قرمز تهیه میشد. دورههای آستین و دامن آن به پهنای دو تا سه انگشت یراقدوزی و نواردوزی شده بود.
یال: شامل کت مخملی است که نوعروسان و زنان جوان لرستانی، اغلب هنگام مراسم شادی، چون عروسیها از مخمل قرمز دوخته و به تن میکنند. بانوان و زنان مسن، اغلب رنگ مشکی و سرمهای آن را به تن میکنند.
جلیقه: جلیقهی لرستانی نیز پوشاکی است که دکمه نداشته و بخش جلوی آن همیشه باز است. همچنین در قسمت جلوی جلیقه، یراقدوزی یا سکهدوزی زیادی شده و برش و ساختمان آن، در میان تمام ایلها یکی است.
همه ی این لباسها از پارچههای مرغوبِ مخمل با سکه، مهره و یراق تزئین میشد. به جز جلیزقه، کت و یل که دارای جیب و جیبنمای یراقدوزی شده در طرفین بود. هیچیک از این روپوش ها جیب نداشته و با استفاده از یراق، طرحهای هندسی و گیاهی آنها را تزئین میکردند.
کلنجه: کلنجه، نیمتنهی رکابی، بیدکمه و آستینی بود که از پارچهی مخمل - به رنگهای روشن و اغلب قرمز و زرد - دوخته میشد. زنان لر، حاشیههای جلوی کلنجه را نیز با نوار و یراقهای رنگی کرمکدوزی میکنند و جلوی سینهی آن را تا پایین، با سکههای نقرهای گوشهدار زینت میدهند.
كُت: نیمتنه را میپوشانَد، نواردوزی ندارد و با دكمه در جلو بسته میشود.
کِراس: جُومَه یا کراس، تنپوش اصلی زنان لُر شناخته میشد که شامل پیراهن بلندی از پارچههای گلدار و رنگی بود. اندازه و بلندی آن تا روی پا بود و آستینهای بلند و گشاد داشت. بریدگی کمِ یقهی آن، با پولک و اغلب با یک سکهی کوچکِ نقرهای بسته میشد. پیراهن زنان لُر برشی ساده، بلند و گشاد، با طرحهای گلدار و رنگهای الوان داشت. «اصلیترین تن پوشهای زنانه، پیراهنی آستین دار با برشی ساده در طرفین بود که در اصطلاح آن را «جُومه تیزر بالادار» میگفتند. یقه ی آن گرد است و تا حد سینه با دکمه یا گژک (خرمهره) و سکه در قسمت جلوی گردن بسته میشود. برای راحتی در زیر بغل، مرغکی لوزیشکل (سیچه) اضافه میکنند.
جنس و دوخت پیراهن بستگی به نوع استفادهی آن دارد. چنانچه برای حضور در مهمانی و جشن باشد، آن را از جنس مرغوب و گرانقیمت مانند مخمل کرپ، شال، زرین و ساتن گلدار تهیه میکنند و با یراقدوزی، سرآستین ها و یقه را می دوزند. جلیزقه (جلیقه)، یَل (کی)، خِفتو (کت دخترانه)، سرداری، کُلنجه، قَوَ (کت بچهگانه) از دیگر تنپوشهایی است که پیش از این، جزء لباسها و جهاز آن بود.
شاوال: شلوار یا پاپوش به زبان محلی لرستان «شاوال» خوانده میشد که شامل زیرجامهای لیفهدار یا کمریدار به مدل شلوارهای کردی، از پارچههای رنگی بود. شلوار زنان لُر، از نظر تركیب و جنس پارچه، دو قسمتی و دو رنگی بود. اغلب از دمِپا تا حدود بالای زانو، پارچهی ساده با نقشبندی و نواردوزی و قسمت بالاتر آن به رنگ دیگر و گلدار بود. شلوار زنان لر، برش متفاوتی داشت. قسمت بالای آن گشاد، پهن، دارای لیفه و کمر بود و دو ساق آن مایل به بیرون و قسمت پهن آن در پایین شلوار دوخته میشد. دو ساق در بخش بالای خود به فاصله ای از همدیگر قرار میگرفتند و این فاصله، به منزلهی میان ساقی است.
تنبان (پاپوش) از پارچهی نخیِ نرم دوخته میشد. در قسمت مچِ پا، سوزندوزی، ملیله دوزی و منگولهدار بود و آنقدر تنگ و چسبیده بود که به زحمت پا را از آن رد میکردند. پاپوشهای زنانه نیز دارای جیفه و بند پاپوش بود. زنان اعیان و اشراف به جای اجناس نخی، از پارچه های مخمل و ابریشم استفاده میکردند که در قسمت مچِ پا، نخهای حریر آویزان بود و گاهگاهی با اضافهکردن سکههای طلا و نقره زینت میدادند و منگوله وار، آویزان میکردند.
شلوار بانوان لُر (پاپوش) دو نوع بود؛ یکی ساده، از پارچههای ساده یا گلدار برای استفاده در خانه و مزرعه و دیگری شلوار مخملی با برش ویژه که قسمت بالای آن گشاد و پایین آن تا نزدیک دمِپا تنگ میشد و در قسمت دمپا سنجاق داشت تا به سادگی یراق و منگولهدوزی شود. برای راحتی و گشادبودن شلوار، در قسمت فاق، مرغکیهایی اضافه میکردند که آن را «بچ و تیل بچدار» میگفتند.
چارشو: زنان لر روی تمامی لباسهایشان یک چادرشبِ سفید و گلدار میپوشیدند تا حجابشان کامل باشد و روی لباس عروس هم میانداختند.
کفش های زنانه
کفش زنان لر از جنس نخِ پنبه ای تابیدهشده با کفِ چرمی بود. «رویهی آن را جورابباف میبافتند و تخت آن را آژیهکشها که حرفهای مردانه بود، با جَریه (نوعی گیره ی چوبی) به شیوه ای ویژه تهیه میکردند. رویه (جوراب) را به تخت چرمی که از چند لایه ی چرم و یک لایه ی مقوا در وسط بود با درفش و سوزن (دلو) میدوختند و در معرض فروش میگذاشتند. کفشهای چرمی بُت (نیمپوتین)، قزن قفلی، همدانی و گالشهای پلاستیکی، از دیگر کفشهایی بود که استفاده میشد.
آژیه/ آجیده: گیوهای ویژه که رویهی آن را زنان میچیدند و زیرهی آن را که چند لایه چرم خالص و آجدار بود، هنرمندانی بهنام آژیهکَش، آماده و پرداخته میکردند. آژیه، از جمله سوغات بسیار مشهور و مرغوب ویژهی لرستان بوده و بیشتر به جای کفش، از آجیده (آژیده) که رویهای بافتنی از الیاف پشمی و زیرهی چرمی چندلایه، قلابدوزی با نخ پشمی بود و گاهی از گیوه که آن هم رویهای بافتنی و زیرهای با تکههای پارچهی بههمکوبیدهشده و سروته چرمی داشت، استفاده میکردند.
کفش را اورسی میگفتند و بعضیها آن را از شهرهای دیگر تهیه میکردند و به ندرت استفاده میشد. در شصت ـ هفتاد سال قبل، سرّاجهای این شهر، کفش میدوختند و کسانی که طالب کفش بودند، به این سراجها مراجعه میکردند و سفارش میدادند که به اندازهی پایشان کفش دوخته شود و چون تعداد کفاشان کم بود، ماهها در نوبت بودند و به انتظار یک جفت کفش (اُرسی) حوصله میکردند.
رویهی آژیه از نظر بافت به دو نوعِ زنانه و مردانه تقسیم شده بود که نوع زنانهی آن را نوعروسان، بیشتر استفاده میکردند.
۲ دیدگاه